Манай улс 2019 оны гэхэд Евро-5 стандарттай түлшний хэрэглээг 50 хувьд хүргэх зорилт тавиад байгаа. Гэхдээ шатахууны үнэ сар, өдрөөр нэмэгдэж байгаа энэ үед Евро-3-аас Евро-5 руу шилжих боломж хэр байгаа талаар Уул уурхайн яамны түлшний бодлогын газрын дарга Ч.Чулуунбаттай ярилцлаа.
-Манай улсын нэг жилийн шатахууны хэрэглээ хэд байдаг вэ. Үүнээс сайн чанарын буюу Евро-5 шатахууны хэрэглээ хэр байгаа вэ?
-2015 оны арваннэгдүгээр сард Онцгой албан татварын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж нэгж бүтээгдэхүүнд ногдож байгаа онцгой албан татварын үнийг шатахуунд 400 мянга, дизель түлшинд 520 мянган төгрөг болгосноос хойш Монгол Улсад импортолж байгаа газрын тосны завсрын бүтээгдэхүүнүүд буюу онцгой албан татвар төлдөггүй бүтээгдэхүүний импортын хэмжээ нэмэгдсэн. Онцгой албан татвар бага тогтоосон болон олон жил шатахууны үнийг хүчээр барих гэж оролдсоны сөрөг үр дагавар нь “хуурамч шатахуун” орж ирэх болсон. Энэ оны эхний найман сарын байдлаар Монгол Улс нэг сая гаруй тонн газрын тосны бүтээгдэхүүн импортолсон байна. Үүний 100 гаруй мянган тонн нь онцгой албан татвар төлдөггүй газрын тосны завсрын болон бэлэн бүтээгдэхүүн байгаа юм. Тиймээс эдгээр бүтээгдэхүүнд онцгой албан татвар ногдуулах хэрэгтэй учраас өнгөрсөн оны аравхоёрдугаар сард Сангийн яам руу Онцгой албан татварын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг хүргүүлсэн. Одоогийн хуулиар зөвхөн авто бензиний октаны тооноос хамаараад албан татвар авахаар тусгасан. Харин хуулийн төсөлд дизель түлш, онгоцны түлш зэрэг бэлэн бүтээгдэхүүн, газрын тосны завсрын бүтээгдэхүүнийг татвартай болгохоор тусгасан. Үүнээс гадна оруулж ирж байгаа шатахуун, дизелийн түлшийг экологийн ангиллаас нь хамаараад Евро-5 болон түүнээс дээш экологийн ангилалтай дүйцэхүйц шатахууны татварын хэмжээг өөрөөр тогтоох саналыг оруулсан. Учир нь авто бензинийн боловсруулалтын төвшнөөс хамаараад Евро-5 Евро-2,3-аас тонн тутамдаа 60 ам.доллараар үнэтэй байдаг бол дизель түлш 25 ам.доллараар үнэтэй байдаг. Энэ нь хэрэглэгчид дээр ирэхээр 60-130 төгрөгийн зөрүү гардаг. Тиймээс иргэд -Евро-5-аас доош ангилалтай шатахууныг худалдаж авах нь түгээмэл байгаа. Өнгөрсөн оны байдлаар Евро-5 стандартын шатахууны хэрэглээ найман хувь хүрэхгүй байна. Үүнийг 2019 онд 50 хувьд хүргэнэ гэж агаарын бохирдлыг бууруулах хөтөлбөрт тусгасан. Татварын зохицуулалт хийгээд бодлогын арга хэмжээ авчихвал хэрэглээ өснө.
-Тэгэхээр Евро-5-аас доош стандарттай шатахууны үнэ өснө гэсэн үг үү?
-Монгол Улсад жижиглэн борлуулж байгаа Евро-5 шатахууны үнэ Евро-2,3-аас 50-100 төгрөгөөр илүү үнээр борлуулж байгаа. Газрын тосны хангамж, үнийг тогтвортой барих төр, хувийн хэвшлийн тогтвортой байдлыг хангах хуралдаанаар эхний ээлжид стандартаас хамаараад жижиглэн борлуулах үнийг ялгавартаа тогтоох шийдвэр гаргасан. Ингэхийн тулд эрх зүйн орчинг нь боловсронгуй болгож иргэдэд ирэх ачааллыг нь бууруулах ёстой гэсэн зөвлөмж хүргүүлсэн.
-2019 он гэхэд Евро-5 стандартын шатахууны хэрэглээг 50 хувьд хүргэнэ гэж байна. Тэгэхээр хэзээнээс 100 хувь энэ стандартын шатахууныг хэрэглэдэг болох вэ?
-Манай улсаас бусад бараг бүх улс Евро-5 руу шилжчихээд байна. Бээжин хот гэхэд л евро6 руу шилжчихээд байна. ОХУ-ын Эрхүү муж дахь “Ангарск"-ын боловсруулах үйлдвэрээс манай шатахууны 80 орчим хувийг хангадаг. Эндээс Монгол болон бусад хөгжил буй орнуудад зориулаад Евро-2,3 стандартын шатахуун, дизелийн түлшийг үйлдвэрлэдэг. Энэ нь нэгжийн үнэ нь 25-60 ам.долларын хямд байдаг. Манай улс шатахууны үнийг зах зээлийн бус аргаар барьснаас болж хямд түүхий эд, хямд бэлэн бүтээгдэхүүн оруулж ирж байна. Үүнийг засахын тулд хангамж чанарын асуудал дээр Уул уурхайн яам анхаарч ажиллаж байгаа. Евро-5, Евро-3-аас 130 төгрөгийн илүү үнэтэй байгаа. Хэрэглэгчид хямдыг нь хэрэглээд байгаа учраас манай хэрэглээ өсөхгүй байгаа юм. Хэрэглээгээ өсгөхийн тулд хэрэглэгч дээр ирж байгаа ачааллыг нь тэнцвэржүүлээд өгвөл машин тэрэгний хэрэглээ, агаар орчны бохирдол, эрүүл мэндээ бодсон ч Евро-5 хэрэглээ рүү хүссэн хүсээгүй шилжинэ.
-Евро-3 стандартын шатахууны үнээр Евро-5 авах боломжтой болно гэсэн үг үү?
-25-60 ам.долларын л зөрүүтэй байна. Тэгэхээр татвараар зохицуулалт хийх л хэрэгтэй. Евро-3 стандартын шатахууны татвар тонн тутамдаа 280 мянган төгрөг байгаа. Хэрвээ Евро3 стандартын шатахуун оруулж ирвэл 280 мянган төгрөгийн татвар төл гээд татвараар зохицуулаад өгчихвөл жижиглэн дээр ирж байгаа үнэ тэнцвэржээд ирнэ.
-Нефть импортлогчдоос Евро-5 стандартын шатахууны хэрэглээг нэмэх тал дээр саналыг авсан уу. Ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Шатахуун импортлогч компаниуд угаасаа Евро-5 руу шилжүүлье гээд ажиллаж байгаа. Зарим шатахуун түгээх газрууд Евро-5-аа тусдаа сав, хошуу гаргаад өөр үнээр зарж байгаа.
