Монголчуудын хувьд суурин амьдралд шилжиж иргэдийн өдөр тутамдаа хэрэглэх хоол хүнс ч мөн өөрчлөгдөж эхэлсэн. Завгүй хотын амьдралд түргэн хоол, хагас боловсруулсан хоол идсэээр бие махбодид сөрөг нөлөөтэй байна хэмээн зөв хооллолтын талаар ихээр ярих болсон. Иймд хоол зүйч С.Хулангоотой ярилцлаа.
-Өглөөний хоолыг өөртөө гэдэг. Гэхдээ өглөө ямархуу хоол хүнсийг хэрэглэх зүйтэй вэ?
-Өглөөний цай маш чухал. Учир нь, бие шөнийн турш амарчихсан байгаа тул цөс өтгөрч, ходоод хүчиллэг болчихсон байдаг. Тиймээс өглөө цөсөө ялгаруулах хэрэгтэй бас ходоодны үйл ажиллагааг эхлүүлэх хэрэгтэй байдаг. Өглөөний цайндаа европуудын хувьд өндөг, хиам гэх мэт уураглаг хоол иддэг. Харин азиудын хувьд нүүрс ус давамгайлсан гурил будаа ч гэх мэтийг иддэг. Солонгост хийгдсэн нэгэн судалгаагаар өглөөний цайндаа хоол иддэг болон боорцог, талх иддэг хүүхдүүдийн дунд судалгаа хийхэд өглөөний цайндаа хоол иддэг хүүхэд сурлагын хувьд өндөр үр дүн үзүүлж байна гэж гарсан. Тиймээс өглөөний цайндаа хоол идэх нь тохиромжтой. Үүнээс гадна өглөө сайн хоол идвэл өдрийн турш эрч хүчтэй, бие махбодийн үйл ажиллагаа сайн байдаг. Иймд өглөөний цайндаа хоол идэж байгаарай.
-Өглөө хоол ид гэхээр хоносон хоол идээд байдаг шүү дээ. Өөр эрүүл хоол идэх гэхээр үнэ өртөг их гээд боломж нь болдоггүй. Тэгвэл эрүүл хоол гэж яг ямар хоолыг хэлэх вэ?
-Эрүүл хоол гэхээр заавал үнэтэй хоол гэсэн үг биш. Бидний нэг буруу ойлголт нь эрүүл хоол гэхээр навчит болон үнэтэй жимс иднэ гэдэг. Гэтэл сүүлийн үеийн эрүүл хооллолтын чиг хандлага өөрийн орон нутагт буй хоол хүнсийг идэхийг зөвлөж байгаа. Жишээлбэл, Монголд цагаан идээ, чацаргана, нэрс хамгийн элбэг бол түүнийгээ идэх нь зүйтэй. Учир нь, өөрийн амьдарч буй газарт нутагт ургасан жимс, ногоо бие махбодид илүү сайн шингэнэ гэж үздэг. Зарим хүн европоос жимс, японоос загас захиалж идэж байна. Гэтэл бидний бие махбодь аав, ээж, эмээ, өвөө гээд хэдэн үе, хэдэн мянган жилээр уламжлагдаад ирчихсэн тул Монголын уламжлалт хоол хүнсэндээ илүү дасан зохицсон байдаг. Монголчуудын хувьд өглөө ихэвчлэн тос, арвайн гурил зуурж иддэг байсан нь их тохиромжтой. Магадгүй өглөө завгүй, эрт босоход бэрхшээлтэй байдаг бол арвайн гурил зуурч идчихээд гарвал сайн. Мөн арвайн гурил тийм ч үнэтэй биш шүү дээ.
-Монголчуудын хоол хүнсэндээ хэрэглэж буй зүйлсийн аль нь бие махбодид тохиромжгүй байна вэ?
-Сүүлийн үед зөвлөгөө авч байгаа иргэдийн хувьд мах идсэний дараа хийжүүлсэн ундаа ихээр ууж байна. Эсвэл их хэмжээгээр өөх тостой хоол идсэний дараа тухайн хоолыг шингээнэ гэж ойлгож хийжүүлсэн ундаа хэрэглээд байдаг. Гэтэл хийжүүлсэн ундаа нь тэр чигтээ энгийн нүүрс ус. Хүний биед маш хурдан задардаг. Энэ нь хоолыг задалж буй хэрэг биш харин нойр булчирхайнд давхар ачаалал өгч, инсулин ялгаруулж бие махбодид ачаалал нэмдэг. Архи, хийжүүлсэн ундаа ууж, тос өөх ихтэй хоол идэх нь нойр булчирхайн цочмог хурц үрэвсэл бий болгох эрсдэлтэй. Иргэдийн гаргаж буй хамгийн том алдаа бол архи, өөх тостой хоол мөн хийжүүлсэн ундаа юм.
-Охид бүсгүйчүүд гэлтгүй бүгд жингээ барьж турна гэцгээдэг. Гэхдээ жингээ барих нэрийтлээр хоолгүй удаан явж хагас өлсгөлөн байдаг нь хэр зохимжтой дэглэм гэж бодож байна вэ?
-Тухайн дэглэм нь ямар дэглэм гэдгээс олон зүйл шалтгаална. Иргэдийн хувьд дэглэмийг удаан хугацаагаар буюу насан туршдаа барих гээд байдаг. Кето дэглэмийг удаан хугацаагаар барих нь зохимжтой биш. Кето гэдэг нь бүхий л нүүрс ус буюу гурил, будаа, төмсийг хассан хоолны дэглэм юм. Энэ дэглэмийг удаан хугацаагаар барих нь бүдүүн болон нарийн гэдэсний ашигтай бактерийн тоо толгой, ходоод гэдэсний гүрвэлзлийг бууруулах эрсдэлтэй. Учир нь ислэгийн хэмжээг бага авч байгаатай холбоотой юм. Дэглэм барьж удаан хугацаагаар өлсөх нь ч буруу. Хүний амьдралынхаа турш барьж болох зөв дэглэм нь зохистой хооллолтын дэглэм. Бүх хоолыг идэж болно. Гэхдээ бага хэмжээгээр идэхийг зөвлөдөг. Миний хувьд өдөржин өлсгөлөн байсны дараа орой их иддэг дэглэмийг сайшаадаггүй. Яагаад гэвэл хоол боловсруулах зам байнгын ажиллагаатай байх ёстой. Тиймээс өглөө хоол сайн идэж, орой бага идэх нь зөв. Учир нь хүн хэт их өлсгөлөнд өртвөл дараа нь түүнээсээ их иддэг. Өөрийгөө өлсгөж турвал далд өлсгөлөн, амин дэмийн дутагдалд ордог. Далд өлсгөлөнд орсон тохиолдолд хүн өөрийн идэх дуршлыг хянаж чадахгүй нэг дор ихээр иддэг болчихдог. Монголчуудын хоёр хүн тутмын нэг нь, гурван хүүхэд тутмын нэг нь илүүдэл жинтэй байна. Мөн манайхны нийтлэг хооллолтыг харвал мах, гурил, будаа давамгайлсан хоол байдаг. Үүний хажуугаар гурил, махыг шингээх ногоо, жимс, цагаан идээний хэрэглээ бага байна. Харин европын нэг хоолны дэглэм бол зөвхөн цагаан идээ идэж жингээ хасах явдал юм. Манай улс цагаан идээний орон шүү дээ. Европ болон бусад азийн оронд цагаан идээ гэхэд сүү тараг л байдаг бол манай улсад ааруул байна. Ааруул нь уураг, өөх тос, нүүрс усыг агуулдаг. Энэ тосны хүчлүүд нь хүний биеийн турах үйл явцад оролцдог учраас хоолны дэглэм барих гэж байгаа бол цагаан идээ хэрэглэхийг илүүтэй зөвлөдөг.
-Танаас хооллолын зөвлөгөө авдаг иргэд хэр хугацаанд өөртөө тусгаж, өөрчлөлт үзүүлдэг вэ?
-Хүний дадаж хэвшсэн хооллолтын хэв маягийг өөрчлөхөд урт хугацаа буюу 4-5 жил шаарддаг. Сайн хоол зүйчид хүний хооллолтын хэв маягийг нэг дор өөрчилдөггүй. Учир нь, нэг дор өөрчлөх гэж оролдох нь тухайн хүнд их хэмжээний стрессийг үүсгэдэг. Тиймээс бага багаар уулзалт болгондоо хооллолтын зөв тал руу чиглүүлэхийг зорьдог. Жишээлбэл, ус уудаггүй хүнд эхний 14 хоногт ус уух даалгавар өгөх гэх мэт. Түүний дараагаар гадуур их хооллож бургер их иддэг бол багасгах гэх мэт зарчмаар ажиллах нь илүү үр дүн өгдөг. Миний хувьд арав гаруй жил хоол зүйчээр ажиллаж байна. Анх залуу хоол зүйч байх үед хүнтэй нэг уулзалтаар хоолны хэв маягийг нь өөрчлөхийг хүсдэг байсан. Гэхдээ олон хүнтэй уулзаж зөвлөгөө өгөхөд тийм ч үр дүнтэй бус, хүмүүс жингээ хасахгүй, хоолны хэв маяг нь өмнөх шигээ хэвээр байгааг анзаарч, хүний амьдралын хэв маягийг өөрчлөхөд цаг хугацаа шаардлагатай. Нөгөө талаараа хүнд тухтай байдлаар өөрчлөлт хийх юм бол амьдралын хэв маяг болж үлддэг гэдгийг ойлгож авсан. Хэрэв эрүүл хооллох гэж байгаа бол урт хугацааны аялал гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Сэтгэл хөдлөлөөр хандаж нэг өдрийн дотор өөрчлөх боломжгүй. Хүн нэг хоногийн дотор таргалдаггүй шүү дээ. Түүнтэй адил юм. Жишээлбэл, хүн хоёр ширхэг чихэр идэхэд л таван кг нэмдэг. Мөн жин хасах гэж байна гэж ойлгохоос илүүтэй эрүүл хооллох гэж байна хэмээн ойлговол аяндаа жин буурна.
-Ковидын үед дархлаа дэмжих хоол хүнс хэрэглэхийг зөвлөж байгаа. Тэгвэл таны хувьд дархлаа дэмжих хоол хүнс гэвэл юуг зөвлөх вэ?
-Сүүлийн үед дархлааг хүний биеийн бүдүүнд гэдсэнд буй ашигтай бактерийн тоо толгойтой холбоотой гэж үзэж байна. Энэхүү ашигтай бактери их байх тусам хүний дархлаа сайн гэж үздэг. Ашигтай бактери нь ислэгээр хооллодог. Мөн ашигтай бактери нь цагаан идээнд их байдаг. Тиймээс цагаан идээ хэрэглэх нь зөв. Ашигтай бактерийн хооллодог ислэг нь үрэнд их байдаг. Жишээлбэл цагаан будаа, хөц будаа, бүхэл үрийн гурил, овъёосонд их хэмжээгээр агуулагддаг тул эдгээрийг хэрэглэх нь дархлааг сайн дэмжинэ. Нэлээд хэдэн жилийн өмнө миний оюутан байх үед С витамин дархлаа дэмждэг гэж үздэг байсан. Гэтэл 2017 онд Харвард С витамины талаарх 40 жилийн урт хугацааны судалгааг танилцуулсан. Уг судалгаанд урт хугацаандаа калци илүүтэй дархлаа дэмждэг хэмээн зарласан. Иймээс сүү цагаан идээ их хэрэглэдэг хүн урт хугацаандаа дархлаа сайтай байдаг. Харин С амин дэм богино хугацаанд дархлааг дэмждэг. Урт хугацаанд эрүүл байхыг хүсвэл өдөр бүр нэг аяга сүү уухыг зөвлөж байна.
-Бид өдөр тутамдаа мах ихээр хэрэглэдэг шүү дээ. Махны хэрэглээг багасгасан тохиолдолд хагас өлсгөлөнгийн байдалд орох уу?
-Цагаан идээ хэрэглэдэг хүн өдөрт гурван удаа мах хэрэглэдэг бол энэ тоог нэг болгосон ч уургийн дутагдалд орохгүй. Учир нь цагаан идээ нь уургийн өндөр агууламжтай. Мөн улаан махны хэрэглээ өндөртэй улс бүдүүн гэдэсний хорт хавдар ихтэй байдаг. Гэтэл монголчуудын бүдүүн гэдэсний хорт хавдар харьцангуй бага. Харин эсэргээрээ мах бага хэрэглэдэг япончууд бүдүүн гэдэсний хорт хавдар их байдаг.Япончууд пивоны хэрэглээ өндөр учраас бүдүүн гэдэсний хорт хавдартай гэж үздэг. Нөгөө талаасаа монголчууд хэдэн мянган жил хүйтэн ширүүн уур амьсгалд дадахын тулд мах ихээр хэрэглэж заншсан учраас бусад улсаас илүүтэй махыг шингээдэг байж болох юм.
-Жингээ хасах гэж буй олон хүн бий. Эдгээр хүмүүст ямар зөвлөгөө өгөх вэ?
-Жин хасах гэж байгаа хүмүүсийг өдөрт 7-8 удаа багаар хооллохыг зөвлөдөг. Учир нь, ойр ойрхон багаар хооллох нь цусанд байх инсулины хэмжээ, цусан дахь сахарын хэмжээг бууруулдаггүй. Энэ нь тухайн хүнийг өлсгөлөнд хүргэхгүй. Харин цусан дахь сахарын хэмжээ багасвал хүн хяналтгүйгээр их иддэг. Сахарын хэмжээ буурснаар толгой өвдөж, дотор муухайрч, ядардаг. Энэ мэдрэмжинд хүргэхгүйн тулд ойр ойрхон хооллох нь чухал. Хэрэв жин хасах гэж байвал илчлэгийн дефицит үүсгэх шаардлагатай. Илчлэгийн дефицит гэдэг нь хүний хоногт зарцуулж буй илчлэг, авч буй илчлэгийн зөрүү юм. Энэ зөрүү их байх тусам хүн булчингийн масс алддаг. Харин ойрхон бага хооллох нь энэ зөрүүг бага байлгаж удаан хугацаанд өөхийг шатаах боломжийг бүрдүүлдэг. Тиймээс хоол зүйчид нарийн тооцоолж долоо хоногт хэдэн кг хасах гэж байгаагаас шалтгаалж энэхүү зөрүүг гаргадаг. Хүний хамгийн стандарт жин хасалт нь долоо хоногт 500 гр юм. Хэрэв жингээ хасах гэж байгаа бол битгий өлс, ойр ойрхон чанартай хоол идээрэй. Чанартай хоол гэдэг нь бургер, хийжүүлсэн ундаа биш. Харин лууван, байцаа, манжин өдөр тутамд хэрэглэдэг ногоо, мөн цагаан идээ идэхийг зөвлөж байна. Хэрэв өдрийн хоол идсэний дараа оройн хоолны өмнө өлсөж байвал цагаан идээ идэж өөрийгөө хэт ядрааж, өлсгөхгүй жингээ хасах нь тохиромжтой.
