УИХ-ын 12 гишүүн Төрийн албаны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг өргөн барьсан. Хуулийн төслийг хэлэлцэж эхэлсэн бөгөөд Төрийн албаны зөвлөлийг шалгалт авдаг биш хууль бус томилгоог цуцалж, буруутанд хариуцлага хүлээлгэдэг хянан шалгадаг байгууллага болгож бэхжүүлэх, журмаар зохицуулж ирсэн харилцааг хуульд нэгтгэх, төрийн албан хаагчийг намаас түдгэлзүүлэх биш бүр татгалзуулах, ажилласан жил, үр дүнгээр дэвшиж ажиллах, албан тушаалтныг хариуцлагжуулах зохицуулалт шинээр тусгажээ. Бид зарим эрдэмтэн, судлаачдын Төрийн албаны хуулийн шинэтгэлийн талаархи байр суурийг хүргэе.

Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Төрийн захиргааны удирдлагын газрын дарга Б.Үнэнбат:

-Монголын төрийн алба сүүлийн 20 гаруй жилийн хугацаанд сонгуулийн амлалтын төрөл болсон . Чамайг ажлаар хангана, шагнана, дарга болгоно гэдэг. Эндээс би Монголын төрийн үнэлэмж үгүй болжээ гэж хардаг. Дээр нь Монгол төрийн алтан босго намхан болжээ. Зарим хүн “Би орж үздэг юм билүү” гээд төрийн албанд орж байна. Тэгээд “Болохгүй юм байна” гээд сарын дараа гараад явчихаж байна. Ингэж тоглодог, орж үздэг, орсон хойноо эрх мэдэл гэж ойлгож хувьдаа ашигладаг шат дамжлага болжээ гэж үзэж байгаа. Төрийн албаны эрх зүйн шинэтгэлийг хийснээр Монголын төрийн систем тэр чигээрээ шинэчлэгдэнэ гэж ойлгож байгаа. Төрийн албан хаагчдын төрдөө, өөртөө итгэх итгэл, ажилдаа, ирээдүйдээ, амьдралдаа итгэх итгэл сайжрах ёстой. Төрийн албаны хууль байгаа боловч хэрэгжихгүй байна. Хуулийг сулруулах гэж журам гаргадаг, журмаа дахин дахин өөрчилдөг . Сайн хуулийг саармагжуулаад байгаа л гол учир байгаа юм. Би ажлын байрны тодорхойлолтыг олон жил хийсэн. Тухайн хүний мэргэжилд нь нийцүүлэх гэж хийж өгснийг Төрийн албаны зөвлөлд өгдөг. Тэгээд сонгон шалгаруулалт явуулаад төрд авдаг тогтолцоо өнөөдөр ч гэсэн байгаа. Эмч хүн төрд ажиллах гээд чадахгүй бол “Эмч байж болно” гэсэн бичиг хийлгээд Төрийн албаны зөвлөлөөр адислуулдаг тогтолцоо байгаа нь үнэн. Дээр нь “үр дүнгийн гэрээ” гэдэг үлгэрийн юм байна. Үүнийг бид эргэж харах ёстой. Өнөөдөр хүн бүхэн “А” үнэлгээний хойноос явж байна . 92 тавьчихаар “Би 99 авах ёстой байсан” гээд онооны араас хөөцөлддөг болсон. Эргээд “А” үнэлгээ авсан хүн нь хуулийн хүрээнд, мерит зарчмаараа дэвшиж, шагнагдаж байна уу гэвэл үгүй. Ийм хоёрын хооронд зүйлийг болих хэрэгтэй. Мэдлэгтэй, чадвартай, сэтгэлтэй, зүтгэлтэй, туршлагатай хүнд төрийн алба том хар цоожтой хаалга болсон. Түрүүн миний хэлдгээр, улстөрчийг дагасан хүн, хамаатан саданд нь ямар ч хаалга, цоожгүй болчихоод байгаа юм. Энэ бүхнийг хааж гарах гэж байгаа хуулийг аятайхан гаргачихмаар байгаа юм. Би төрийн албанд 30 жил ажиллаж байна. Нэг талдаа цаг бүртгүүлсэн, цалингаа авсан, ажилдаа сэтгэлгүй, ирээдүйдээ итгэлгүй хүмүүс төрийн албанд бий болчихжээ. Нөгөө талдаа, иргэд төрдөө, төрийн албандаа итгэхээ больж, тэдэн рүү нулимдаг болсон. Төрийн албаны эрх зүйн шинэтгэлийг хийсэн шиг хийж чадах юм бол Монголын төрийн систем сайн болох ёстой.

Төрийн албаны зөвлөлийн дарга асан, доктор, профессор Д.Зүмбэрэллхам:

-Би дипломат алба 2-3 жил хашиж гадаадад ажилласан. Төрийн албаны тогтворгүй байдал гадна талаасаа их муухай харагддаг юм байна. Хүмүүст “Монгол Улс найдваргүй” гэсэн ойлголт өгдөг юм байна. Надтай ажил төрлийн шугамаар уулзаж байсан хүмүүсээс би хэд хэдэн удаа, “Монголтой яам, тамгын газрын төвшинд асуудал яриад зөвшилцөөд шийдэлд хүрдэг. Тэгээд эргээд ирэхэд өмнөх хүн нь байдаггүй. Шинэ хүмүүс нь “Надад хамаагүй. Бид өөр чиг баримжаа барина” гэдэг гэж. Энэ яриа миний ой тойруу орсон. Монгол Улсын төрийн албаны тогтвортой байдал бол ганц хуулийн асуудал биш . Улс төрийн соёл, хүсэл зоригтой холбоотой асуудал. Чех улсад Төрийн албаны төрөлжсөн хууль хоёр жилийн өмнө л батлагдсан . Анх удаа л төрийн албаны хуультай болж байгаа юм. Үүнээс өмнө захиргааны хууль тогтоомжийн хүрээнд төрийн алба нь явж байсан юм билээ. Тэглээ гээд сонгуулийн дараа төрийн албаа бужигнуулаад байдаггүй юм билээ. Манайд УИХ-ын сонгуулийн дараа УИХ-ын Тамгын газрын дарга заалттай өөрчлөгддөг. Харин Чехийн Парламентын доод танхимын дарга нь парламент бий болсноос хойш одоог хүртэл ажиллаж байгаа. “Та яагаад байж л байдаг юм” гэж намайг асуухад, “Намайг яв гэхгүй л юм. Энэ хооронд зөндөө нам солигдсон” гэдэг. Тэгэхээр Чех улс хуульгүйгээр төрийн албаа тогтвортой байлгаж, өөрийн улс төрийн соёл, хандлага, заншлаараа хамгаалаад яваад иржээ. Тийм учраас Төрийн албаны тухай хуульд гар хүрэлгүй өчнөөн жил боллоо гэдэг хандлагаар өөрчлөх хэрэггүй гэж би хэлнэ. Нөгөө талаас нарийвчлан сайжруулах шаардлага бий юу гэвэл бий. Гэхдээ одоогийн Төрийн албаны тухай хуулийн хүрсэн төвшнөө хадгалаад алхам ч битгий хойшлоосой гэж бодож байна. Хамгийн түрүүнд түр орлон гүйцэтгэх журам, сул орон тоог нөхөх журам гэх мэт Засгийн газрын журмыг зайлшгүй Төрийн албаны хуульд хийж хуульчлах хэрэгтэй.

Төрийн албаны зөвлөлийн гишүүн, магистр Б.Баатарзориг:

-Сонгуулийн үр дүнгээр бүтцийн өөрчлөлт нэрээр үйл ажиллагаа өөрчлөгддөх байдал олон жилийн өмнөөс явагдаж ирсэн. Үүнээс гарах сөрөг үзэгдлийг дахин давтуулахгүйн тулд бид хууль эрх зүйн орчноо шинэчлэхээс гадна үйл ажиллагааны шинэчлэл хийх ёстой. Ийм учраас 2016 оны наймдугаар сараас хойш томилогдож байгаа албан тушаалтан заавал сонгон шалгаруулалтаар орж байгаа. Ингэснээр бүтцийн өөрчлөлтөөр ажлаа өгч байгаа хүний сэтгэл арай “өег” болдог. Сонгон шалгаруулалтад орсон хүн бүхэн заавал тэнцэнэ гэж байхгүй. Бид хүний нэр төр, байгууллагын соёл, ёс зүйн асуудал учраас шалгаруулалтад тэнцээгүй иргэний нэрийг дурддаггүй. Өрсөлдөөний журмаар хэн чадалтай нь төрийн албанд орж байгаа. 2002 оноос хойш Төрийн албаны тухай хуульд 40 гаруй удаа өөрчлөлт орсон. Ийм учраас зөрчилтэй харилцааг дахин давтахгүйн тулд эрдэмтэн судлаачдыг үгийг авч хуулийг шинэчлэх шаардлагатай. Үүрэг гүйцэтгэгчийн нэрийг л бичээгүй болохоос бусад шаардлагыг тухайн томилогдох гэж байгаа хүнд зориулж гаргаж байна гэдэг шүүмжлэл гардаг. Одоогийн өргөн барьсан хууль дээр ажил олгогчийн шаардлагыг биш Төрийн албаны зөвлөл нийтлэг шаардлагыг тавьдаг зарчим руу орж байгаа . Тэгэхээр төрд хэрэгтэй, тухайн албан тушаалд хэрэгтэй хүнийг авна уу гэхээс биш хүнд нь тохируулж ажлын байрны онцлогийг тодорхойлохгүй . Нэг дутагдал гэвэл, Төрийн албаны зөвлөл хуулийн хүчин чадлыг төгс ашиглаагүй юм билээ. Тэрнээс биш одоо мөрдөж байгаа хуульд олон эрх хэмжээ, боломж бий. Томилсон шийдвэрийг хүчингүй болгох эрх ч бий. Буруутай эзнээр нь хохирлыг нөхөн төлүүлэх боломж ч бий. Хуулийн хүчин чадлыг бүрэн ашиглаагүйгээс үүдэлтэйгээр Төрийн албаны зөвлөлийг үлбэгэр, сулбагар болгосон байна лээ.

Удирдлагын академийн багш, доктор, профессор Д.Сүнжид:

-Төрийн албаны зөвлөл удирдах албан тушаал болон жинхэнэ албан хаагчдын ажлын байрны тодорхойлолтыг нэгдмэл байдлаар гаргачих ёстой юм. Энэ боломжийг өөрсдөө эрэлхийлэх, хуулиар баталгаажуулж өгөх тусдаа. Тэгээд сонгон шалгаруулалтаа зарлаад явуулах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол “хэл, уран зохиолын багшийн сонгон шалгаруулалтад малын эмч байх ёстой” гэсэн захиалга цаад байгууллага нь ирүүлээд Төрийн албаны зөвлөл тэр дагуу нь сонгон шалгаруулалт явуулдаг гэсэн онигоо гараад байгаа юм. Ингэж өөрт нь зориулсан сонгон шалгаруулалт явуулсаар байвал одоо байгаа шүүмжлэл арилахгүй. Ажлын байранд тавигдах шаардлагыг хангасан хүнийг л олох ёстой байгууллага шүү дээ. Хувийн компани байсан бол хэнийг хаанаа тавих нь бидэнд хамаагүй. Бидэнд үйлчлэх гэж байгаа этгээд учраас л мэдлэгтэй, мэргэжилтэй, мэргэшсэн, ур чадвартай хүн төрийн албанд ажиллах ёстой. Тэгэхээр хэл, уран зохиолын багшийн ажилд малын эмч шалгараад байвал төрөөс бид ямар үйлчилгээ авна гэж найдах вэ . Энд байнга л нийтийн эрх, ашиг сонирхол хөндөгддөг учраас үндэсний аюулгүй байдал, төрийн бодлогын төвшинд анхаарлаа хандуулах ёстой юм.

Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүн, гавьяат багш Ш.Цогтоо:

-Төрийн албаны шинэтгэлийн үндэс нь хууль. Одоо үйлчилж байгаа Төрийн албаны хууль өнөөдрийн асуудлыг зохицуулж чадахгүй байна. Тэрний санаачилсан хууль, энэний баталсан хууль гэсээр байтал шинэтгэлийн асуудал олигтой явахгүй байна. Үүнээс 29 мянган төрийн жинхэнэ албан хаагчийг халж солих ажиллагаа хийсэн гэх юм. МИАТ, гааль мэт байгууллага дээр эх захгүй халаа сэлгээ хийсэн байна. Гаалийн авлига бол тодорхой, би схемийг нь хэлээд өгсөн ч чадна . Замын-Үүдэд очиход тэдэн сая, Улаанбаатарт ирэхэд тэдэн сая, Увс, Алтанбулагт очиход тэдэн сая гээд ханштай. Иймэрхүү замаа алдсан зүйл байгааг би гаальд удирдах алба хашиж байсан хүний хувьд мэднэ. Ийм учраас төрийн албаны дархлааг хамгаалсан Төрийн албаны хуулийг даруй гаргах хэрэгтэй байна. Нөгөөтэйгүүр, Захиргааны ерөнхий хуулийг хатуу мөрдөх хэрэгтэй байна. Гэтэл энэ хуулийг өөрчилье гэсэн санаа санаачилгууд гарч эхэллээ. Уг нь Төрийн албаны зөвлөлд хуулиар олгосон эрх хэмжээ хангалттай байгаа. Ганцхан Төрийн албаны зөвлөл Засгийн газар, улс төрийн намын нөлөөллөөсөө гарах хэрэгтэй .

Төрийн албаны зөвлөлийн гишүүн асан Б.Өнөбаатар:

-Мэргэшиж чадаагүй, карьерын шатлалаар мэргэжилтнээс дээшээ ажиллах жил нь гүйцээгүй байхад Засгийн газар өөрөө мэдээд л Төрийн нарийн бичгийн даргыг томилчихсон явдал гарсан. Чөлөөлөгдсөн хүн нь шүүхээр заргалдсан. Намайг нэг яаманд зөвлөхөөр ажиллаж байхад тэр яаманд дөрвөн Төрийн нарийн бичгийн дарга, дөрвөн сайд томилогдоод аппарат нь бужигнаад, ажил нь явдаггүй. Шүүхээр яваад ялсан нь ажлаа авах гээд хүрээд ирдэг. Сүүлдээ хувь хүмүүсийн хооронд асуудал үүсээд эхэлсэн. Энэ байдлыг яагаад УИХ өөрийнхөө хэр хэмжээнд хэлэлцээд Засгийн газрын шийдвэрийг хүчингүй болгож болдоггүй юм. Яагаад шийдвэр гаргасан сайд, даргад арга хэмжээ авч болдоггүй юм. Жирийн төрийн албан хаагчид болохоор хариуцлага хүлээлгэнэ гээд халаас руу нь ч ороод, амьдралгүй болгоод байдаг. Хариуцлагын тогтолцоо дандаа дээрээсээ эхлэх ёстой шүү дээ. Шийдвэр гаргасан албан тушаалтнуудаа шийтгэдэг болсны дараа алдаа гаргасан албан хаагчийн цалинг хасдаг, ажлаас нь халдаг системийг эхлэх хэрэгтэй. Шат шатандаа хариуцлагаа дээшлүүлж байж хуулийн асуудал руу орох ёстой .