Дундговь аймгийн Гурвансайхан сумын нутаг дэвсгэрт орших Салхитын ордыг ашиглаж буй “Жи Пи Эф” компанийн удирдлагууд болон гаалийн зарим ажилтныг УМБГ-аас эрүүгийн хэрэгт холбогдуулан байцаалт, мэдүүлэг авч эхэлжээ. Гаалийн ажилтнуудын хувьд “Жи Пи Эф” компанийг уурхайн хүдрэн дэх мөнгөний агууламжийг багасган татвараас зайлсхийхэд нь тусласан байж болзошгүй гэх үйлдэлд холбогджээ. Мөн энэ хэрэгт холбогдуулан Геологийн төв лабораторийн ажилтнуудаас тайлбар авсан байна. Хэргийг дөнгөж шалгаж эхэлж байгаа учраас гэмт хэрэг мөн бишийг хэлэхэд эрт байгаа. Тэгээд ч гэм буруутай эсэхийг шүүх тогтоохоос өмнө хэнийг ч буруутгаж болохгүй. Гэхдээ болсон процессыг эх сурвалжуудаас сонсоход дуугүй өнгөрөх зүйл биш бололтой.
Зөвлөлтийн геологичдын нөөцийг нь тогтоосон Салхитын алт, мөнгөний ордыг БНХАУ-ын хөрөнгө оруулалттай “Жи Пи Эф” компаниашиглаад нэлээд хэдэн жилийг үдэж байгаа юм байна. Тус ордын хүдрэн дэх алт, мөнгөний агууламж өндөр. Одоо олборлож байгаа хэсгийн хүдэр тонн тутамдаа 1400-1500 орчим грамм мөнгө агуулдаг гэсэн дүгнэлтийг лабораториуд гаргаж байсан. “Жи Пи Эф” компанихүдрийг Говьсүмбэр аймгийн Чойрын өртөө хүртэл хүнд даацын автомашинаар зөөвөрлөдөг юм байна. Улмаар тэндээс вагонд ачиж, урд хөрш рүү нийлүүлдэг байна. Хүдрийн мөнгөний агууламж их учраас улсад олон тэрбумын татвар төлж иржээ. Гэтэл өнгөрсөн оноос эхлэн уурхайн шороон хүдрийн мөнгөний агууламж олон дахин буурч 430 орчим грамм болжээ. Үүнийг дагаж улсад төлөх татвар ч мэдэгдэхүйц багассан байна. Гэхдээ хүдрийн мөнгөний агууламж багассан хэдий ч хятад түншүүд наймаагаа улам л лавшруулсаар байж. Эрээнд буусан хүдрийг бараг л үнэ цохин худалдаж авдаг байжээ. Энэ нь гаалийн дотоод хяналтынхан, цагдаа нарын анхаарлыг татаж эхэлжээ. Улмаар “Жи Пи Эф” компани гаалийн ажилтнууд, лабораторийн ажилтнуудтай хуйвалдан хүдэрт агуулагдах алт, мөнгөний агууламжийг дарж, хуурамч бичиг баримт бүрдүүлсэн байж болзошгүй гэх баримтууд гарч ирсэн байна.
Шалгалтын хүрээнд албаныхан гадагшаа зөөдөг хүдрийн нэг хэсгээс дээш авч, ижил хэмжээтэй нунтаглаад тусдаа лабораториудад хийлгэжээ. Гарсан дүнгээ Гааль, татварын ерөнхий газрын Гаалийн төв лаборатор, Геологийн төв лабораторийн шинжилгээтэй тулгасан байна. Тэгэхэд “Ханлаб” компанийн лаборатори “Салхитын ордоос ирүүлсэн дээжийг шинжилж үзэхэд шороон хүдэрт 1398 грамм мөнгө агуулагдаж байна” гэсэн дүгнэлт өгчээ. Харин “Эс Жи Эс” компанийн лаборатори “Хүдэрт байгаа мөнгөний агууламж 1706 грамм байна” гэх шинжилгээний хариу илгээжээ. Гэтэл Монгол Улсын Геологийн төв лаборатори, Гаалийн төв лаборатори “Жи Пи Эф” компанийн Салхитын ордын хүдрийн дээжийн мөнгөний агууламж 441 грамм байна” гэсэн дүгнэлт гаргасан байжээ. Хувийн, хувьсгалын лабораторийн дүн хол зөрсөн учраас Геологийн төв лабораторт ажлын хэсэг гарч, дахин шинжилгээ хийсэн байна. Дотоод хяналтынхан байлцаж дахин шинжлэхэд Салхитын мөнгөний хүдрийн агууламж 1417 грамм болж өөрчлөгдсөн байна.
Үүнтэй зэрэгцэн лаборатори, Гааль, татварын ерөнхий газрын Гаалийн төв лабораторийн зарим ажилтан хятадуудад тусладаг, шинжилгээнд ирүүлсэн дээжийг бага агууламжтэй дээжээр сольдог гэх мэдээлэл авагдсан байна. Энэ үйлдэл дээр нэмж Чойр дахь Гаалийн газрын ажилтнуудын хууль бус үйлдэл нэмэгдэж болзошгүй байна. Албаныхан шалгалтын ажиллагаа явуулж байхад Чойр дахь гаалийнхан шалгаж байсан 60 вагон хүдрийг Хятад руу гаргахыг зөвшөөрчээ. Хууль хяналтын байгууллага хоородын уялдаа холбоогүй байдал, байгууллагын амбиц нөлөөлөв үү. Эсвэл хятадууд Гааль, татварын ерөнхий газрын удирдлагуудад нөлөөлөв үү, мэдэхгүй. Мөрдөн байцаагч нарыг шалгаж байх хойгуур татварын асуудалтай байгаа их хэмжээний хүдрийг Хятад руу гаргачихжээ.
Хэрвээ хүдрэн дэх мөнгөний агууламж 428 грамм байвал гаалийн татварын нэгдүгээр аргаар боддог гэнэ. Харин агуулга нь 798-аас дээш байвал гаалийн татварын дөрөвдүгээр аргаар буюу өндөр татвар төлдөг байна. Тодруулбал, Салхитын хүдэр 1400 грамм мөнгө агуулдаг гэж үзвэл “Жи Пи Эф” компани Монгол Улсын газрын хэвлийн баялгийг ашигласныхаа төлөө улсад нэг тэрбум 709 сая төгрөгийн татвар төлөх ёстой. Энэ мөнгийг улсад төвлөрүүлж, бүрдүүлэлтийг нь шалгаж, зөрчлийг нь илрүүлэх ёстой байсан байгууллага нь Гааль, татварын ерөнхий газар. Гэтэл эрх бүхий албан тушаалтнууд Хятадын компанитай хуйвалдаж экспортод гаргасны улмаас улсын төсөв олон тэрбумын татвараар хохирч мэдэхээр байна. ГТЕГ-ын дарга, дэд дарга, Гаалийн төв лаборатори, геологийн төв лабораторийн удирдлагууд манай улсаас гарч байгаа байгалийн баялгийн агуулгыг дарж, татвараас зайлсхийхэд нь тусалснаар хувьдаа улсад төлөгдөх олон тэрбум татвараас хувь хүртдэг байж болох юм. Учир нь дээрх асуудалтай холбоотой гомдлыг ГТЕГ-ын дарга нарт удаа дараа гаргасан ч мэдсэн ч мэдээгүй юм шиг царайлж, агуулга дарсан алт мөнгөний хүдрийг өнөөдөр ч зөөхийг зогсоогоогүй байна. Эдийн засаг ийм хүнд байгаа үед улсад татвар олж өгөх ёстой ГТЕГ-ынхан иймэрхүү байдалтайгаар ажиллаад байвал манай улсын эдийн засаг яаж дээшлэх вэ.
Сүүлд авсан мэдээллээр, “Жи Пи Эф” компанийн захирал Жин Жиан Минг УМБГ-ын Онц хүнд гэмт хэрэг мөрдөх хэлтсээс Эрүүгийн хуулийн 148.4 буюу онц их хэмжээний мөнгө залилсан хэргээр шалгаж эхэлжээ. Түүнтэй хамт компанийн удирдлагууд болох Яан Жинг Гуан, Юу Юан Жинг нарыг шалгаж байгаа бололтой. Яан Жинг Гуан нь манай улсад олон жил эмчээр ажиллаж байгаа бөгөөд авлигын хэргээр шүүхээр шийтгүүлж байсан гэх мэдээлэл бий.
