Улаанбаатар Сонгдо эмнэлгийн захирал Б.Болдсайхан уншигчдын асуултад хариулж, зөвлөгөө өгч байна. Сүүлийн өдрүүдэд хэт халуун нар гарч байгаа учраас нарнаас хэрхэн сэргийлэх арга болон наадмын өдрүүдээр хэрхэн зөв зохистой хооллоход  хэрэг болохуйц олон асуудлыг хөндөж ярилаа.

-Энэ зун 50 хэм хүртэл хална гээд хүүхнүүдийг айлгаад байна. Ийм үед арьсаа яаж хамгаалвал зохистой вэ?

-Зуны нар хурц, хоруу чанар ихтэй байдаг. Яагаад гэвэл нарны идэвхжил өндөр болж, янз бүрийн тэсрэлт дэлбэрэлт их ажиглагдах болж. Үүнээс зүрх судасны өвчтэй хүмүүс болгоомжлох хэрэгтэй. Бор арьстай хүмүүс илүү болгоомжлох хэрэгтэй. Бор арьстай хүмүүс ер нь гайгүй байдаг онцлогтой. Хүний арьс таван давхрагатай байдгийн гурав дахид мелоницит гэж хүний биеийн бүх өнгийг үүсгэж байдаг үе бий. Энэ нь нарны туяанаас хамгаалах байгалиас заяасан хамгаалалт юм. Арьсан доторхи “шүхэр” гэсэн үг. Үүнээс цааш нарны хэт ягаан туяа ч нэвтэрдэггүй. Харин арьсны 4,5 дахь давхрагад эмзэг залуу эсүүд их байна. Ийм хамгаалалтгүй хүмүүс арьсны хавдар болох нь элбэг. Ялангуяа цагаан цайвар арьстай хүмүүс. Тухайлбал, АНУ-ын Ерөнхийлөгч Р.Рейган, Ж.Буш нар арьсны хавдраа авахуулж байсныг санаж байна. Монголчуудын ихэнх нь бор арьстай учраас гайгүй. Гэхдээ л голын эрэгт очих юм уу, говь халуун газарт явбал хамгаалах том хэрэгсэлтэй байх нь чухал. Хүний хамгийн хөдөлмөрч эрхтэн-тархи идэвхтэй ажиллаж байхдаа хүний биед байгаа цусны эргэлт, глюкоз тэжээлийн 50 хувийг шатааж байдаг . Иймдээ ч компьютерийн процессор халдаг шиг хүний тархи маш их халдаг. Тэгэхээр толгойгоо сайн хамгаалж, наранд халаахгүй байх хэрэгтэй. Хүүхдийн хувьд гүйж харайх хөдөлгөөн нь ихэдсэнээс биеийн дундаж халуун 36.5 хэмээс өндөр болж, үүнээс улбаалан наранд амархан цохиулах явдал бий.

Хүний арьсан доторхи 100 судас байна гэж бодвол 20-30 хувь нь ажиллаж, бусад нь нөөцөд байж байдаг. Гэтэл наранд их халснаас нөөцөд байгаа судаснууд ажиллаж, улмаар арьс улайдаг. Энэ нь зүрхэнд хэд дахин ачаалал өгөх бөгөөд олон судас руу цус шахах нь байна. Иймд зүрх судасны өвчтэй хүмүүс наранд хэт халахаас зайлсхийх, болгоомжлох хэрэгтэй. Хэдхэн жилийн өмнө Францад хэт халалт болж, 7000 гаруй хүн нас барсныг мартаж болохгүй.

-Халуун нартай үед алчуур норгож толгой дээрээ тавих нь ямар ач тустай байх вэ?

-Толгой дээр тавьсан нойтон алчуур хатахдаа ус нь толгойн гадаргаас дулаан шингээж ууршдаг. Энэ нь гавлын цусыг хөргөж байна гэсэн үг.

-Говийнхон маш их халуунд ноосон малгай, хантааз өмсөөд явж байдаг. Энэ нь бас нэг арга уу?

-Манай говийнхон төдийгүй Дундад Азийнхан үстэй малгайтай явж байдгийг харсан байх. Энэ нь гаднах дулаан биеийн халуунаас их байхад биеийн эргэн тойронд ядахнаа биеийн хэмтэй ойролцоо хэмийг хадгалах арга юм. Нүцгэн байвал шууд илүү хална шүү дээ. Энэ нь биед шингэнээ хадгалах бас нэг арга.

-Мах, сүү хоорондоо харшдаг. Тухайлбал, банштай цай хүнд хоол гэдэг. Ер нь баяр ёслолын үеэр манайхан хамаагүй хольж иддэг. Тэгэхээр уух зүйл, мах гээд хоорондоо харших зүйл байх уу?

-Би хоолны мэргэжилтэн биш. Гэхдээ хүний физиологиор бодвол хүн аль болохоор энгийн, хамгийн бага боловсруулсан, хамгийн бага химийн бүтээгдэхүүн орсон, идэж сурсан хоолоо идвэл зохистой. Бид бол мах, тарагаа идэж байвал илүү таарна.  Байцаа идвэл гэдэс дүүрээд эхэлдэг. Баяр ёслолын үеэр бүгдийг нь амсдаг ч мэддэг чаддаг, дуртай хоолноосоо арай илүү идсэн нь дээр. Ундааг ч гэсэн. Архийг монголчууд их сайн мэднэ. Олон янзын архи хольж уувал маргааш нь шартдаг, тэгэхээр дагнана гээд. Хоол бас яг тийм. Торт, махтай хоол, тэгснээ жимс идэх гэх мэтчилэн бүгдийг хольвол хүний биед ч гэсэн боловсруулахад төвөгтэй. Ядаж халуун хүйтэн, боловсруулалт явагддаг төвшин нь өөр хоолыг хольж идвэл ходоод гэдэс боловсруулж чаддаггүй. Аль болох нэг төрлийн, тэгээд энгийн хоолыг багаар идвэл зүгээр. Тэгэхгүй бол жилийн жилд цагаан сар, шинэ жил, наадам гээд томоохон баярын үеэр эмнэлгүүд хоолонд хордсон хүмүүсээр дүүрдэг.

-Өглөө сүү эсвэл өндөр идчихвэл их өег байдаг нь юутай холбоотой юм бэ?

-Сүү, өндөр хоёр бол байгальд бэлнээрээ байдаг хамгийн төгс хоол. Шинжлэх ухаан, хүн хэчнээн хөгжлөө гээд үр зулзагаа тэжээж өсгөж том болгоход зориулагдсан сүү, өндөг хоёрын хэмжээний найрлага зохицолтой тийм бүтээгдэхүүнийг хэзээ ч бий болгохгүй. Тийм болохоор сүү, сүүн бүтээгдэхүүнд эсрэг заалт бараг байхгүй. Дуртай байгаагаа ууж чадаж байвал ууж л байх хэрэгтэй. Бүх хоолоо болиод зөвхөн сүү, сүүн бүтээгдэхүүн идээд явж байсан ч болох юм. Монголчууд эрт үеэс л тийм байсан. Зарим нь сүү, сүүн бүтээгдэхүүнээ хэрэглээд, айрагтай нутгийнхан зун нь айргаа уугаад л эрүүл чийрэг байдаг. Айраг бол энэ зууны хамгийн өндөр биотехнологийн төвшинд хийгдсэн бүтээл. 

-Хоол идэх үед, идсэний дараа шингэн юм уух хэрэггүй гэж номд бичсэнийг уншиж байсан. Үнэхээр уух хэрэггүй юу?

-Энэ нэг талаараа үнэн. Ходоод 750 орчим граммын эзлэхүүнтэй байдаг. Зөв хооллоё гэвэл уг нь үүний гуравны хоёрыг дүүртэл идэх ёстой. Тэгэхээр хүн нэг удаад 500 грамм юм л идэх ёстой. Үлдсэн гуравны нэгд хоол боловсруулж байхад исэлдэн ангижрах хий ялгараад чөлөөтэй байж байх ёстой. Хоолоо идчихээд бага зэргийн шингэн, нэг аяга ч юм уу, халуун цай ууж болно. Их юм уувал ходоодны хүчлээ шингэлж, ходоодны эзлэхүүнээ дүүргэнэ. Тэгэхээр энэ нь хоол боловсруулалтад сайнаар нөлөөлөхгүй. Ер нь бол хоолны дараа нэг аяга цай уугаад, дараа нь хоёр цаг юм уухгүй байсан нь илүү зохистой хоололт болно.

-Баярын өрдүүдээрээр гүүний айргаас гадна шар айраг их хэрэглэдэг. Шар айраг хэтрүүлж хэрэглэвэл сөрөг нөлөө бий юү?

-Шар айраг бол хүмүүсийн хэлдгээр шингэн талх гэдэг нь зөв л дөө. Талхтай адил улаанбуудайг соёолжтой хамт исгэж хийсэн болохоор шингэн талх гэсэн үг. Тэгэхээр талх идэж байна гэдэг нь өөрөөр хэлбэл маш их хэмжээний нүүрс ус авч байна гэсэн үг. Нүүрс ус нь глюкоз юм уу глюкозтой адил бүлгийн молекулуудаас тогтдог. Тэгэхээр шар айраг их хэмжээгээр уувал  саахар ихэсгэнэ, бас таргалуулна. Хэрэв шар айргийг бага хэмжээгээр буюу өдөрт нэг лаазнаас илүүгүй, 330 мл уувал харьцангуй гайгүй. Саахарт нөлөөлөөд байхгүй. Харин ч эсрэгээр биед сайн, хоол шингээнэ, унтаж амрахад сайн. Тэгэхээр хэмжээг нь л сайн тааруулах хэрэгтэй. Зөвхөн шар айраг ч биш хоол тэжээлийн хувьд бид сайн тааруулж чаддаггүй учраас маш олон тарган хүнтэй, маш их саахарын өвчтэй, хөдөлгөөний хомсдолтой, даралт зүрхний өвчтэй хүмүүстэй болоод байна.

-Үе мөчний өвчний шинж тэмдэг нь юу вэ. Хөдөлгөөний дутагдалтай холбоотой юу?

-Шинж тэмдэг гэвэл тодорхой л доо. Үе мөч өвдөнө, хөдөлгөөн хязгаарлагдана, хавдаж болно, өнгө нь өөрчлөгдөж улайж болно. Бас үйл ажиллагаагаа бүрэн хийж чадахаа болино. Ийм шинжүүд илэрвэл үе мөчний өвчтэй болж эхэлсэн гэсэн үг. Үе мөчний өвчин гэж ерөнхийд нь ярьж байна. Хэд хэдэн үндсэн хэсэг бий. Нэгдүгээрт, үрэвслийн гаралтай. Энэ нь Монголд хамгийн их тохиолддог. Ревматикм буюу хэрлэгийн гаралтай өвчин. Хоёрдугаарт, гэмтлийн гаралтай. Ямар нэг байдалтай үе гэмтэж, үений эргэн тойронд үений холбоосуудаа гэмтээж байсан бол. Хүн бүр л бараг шагайгаа мулталж, тохойгоо эвгүй цохисон байдаг. Гурав дахь нь хамгийн түгээмэл зүйл бол насны өөрчлөлт. Эрэгтэй, эмэгтэй хүн хоёр дахь шилжилтийн насандаа яс ургах, эргэж шимэгдэх процессын тэнцвэр алдагдсанаас болж ясны гадна талын гадарга илүү нимгэрч хатууран, илүү ургац үүсч, дотор тал нь сийрэгжиж эхэлдэг. Үений дотор талд ийм өөрчлөлтүүд гарах юм уу, үений гадарга нь арзайгаад хэлбэрээ алдаад ирвэл үе мөч өвдөж эхэлдэг. Харин хөдөлгөөний дутагдалтай холбоотой юу гэдэг нь маш их холбоотой. Байгалиас заяаснаар хүн үргэлж хөнгөн шингэн шогшиж байдаг. Харин бүр сүүлд нь хүн ширээний ард арван цаг суудаг, гэртээ очиод диван дээр налайж хэвтдэг болоод байгаа. Тэрнээс болж хүний үенүүд хөдөлгөөний дутагдлаас болж өөрчлөлтөд орж, яс сийрэгжиж, хэврэгшиж, эмзэгшиж, маш эрт өвддөг болж байгаа.

-Орой болохоор хурууны үеэр өвддөг. Энэ үе мөчний өвчин мөн үү?

-Ер нь үе өвдөж байна гэдэг үе мөчинд өөрчлөлт гарч байна гэсэн үг. Ялангуяа Монголд хавар, намарт цаг агаар тогтворгүй, хүйтэн, дулаан ээлжилдэг учир өвчин сэдрэх нь элбэг. Тийм учраас үе мөч нь өвддөг хүмүүс хавар, намар сайн эмчилгээ хийлгэх хэрэгтэй. Тухайлбал, энэ хүн пенициллин-жи эхэлсэн байгаа байх гэж бодож байна.Уг тариа үе мөчний өвчнүүдийг үүсгэдэг шалтгааныг тасална. Том хүн пенициллин жи-г 2.4 саяар 21 хоногт нэг удаа нэгээс хоёр жил тасралтгүй хийх хэрэгтэй. Мөн аспирин 100-г оройн хоолны дараа нэг жил тогтмол уух ёстой.  Дархлаа зохицуулах эм давхар уух ёстой. Үе мөч өвддөг хүн хавартаа бие гайгүй байсан ч эмчилгээ хийх нь зүйтэй.