Хянан шалгах түр хорооны сонсголын тайлан, санал дүгнэлт, УИХ-ын тогтоолын төслийг өнөөдрийн чуулганы хуралдаанаар хэлэлцлээ. Оюу толгойн сонсголын тайланг Хянан шалгах түр хорооны дарга О.Батнайрамдал танилцуулсан юм.
Тэрээр “Сонсгол нийт 35 цаг орчим үргэлжилсэн бөгөөд хамгийн өндөр ирцтэй сонсгол болж өндөрлөсөн. Нийт 12 асуудлаар нотлох баримтыг шинжлэн судалж олон нийтэд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр шууд дамжуулж, 40 орчим байгууллага мэдээ, сурвалжилга хийсэн. Мөн холбогдох байгууллага, төрийн өмчит хувийн байгууллага, Рио Тинто, Оюу толгой, ОНТРЭ компаниуд иргэд төрийн бус байгууллагуудын төлөөлөл бүхий нийт 92 төлөөлөгч оролцлоо. Одоогоос 16 жилийн өмнө байгуулагдсан Оюу толгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээ нь монголчууд бидний хувьд гуравдагч хөршийн анхны том Хөрөнгө оруулалтын гэрээ байсан. Бидний хувьд онож алдсан зүйл олон байсан ч энэхүү том бүтээн байгуулалтыг дэлхийн хэмжээний компанитай эхлүүлсэнд талархалтай хандах болно.
Өнгөрсөн хугацаанд Оюу толгой төслийн санхүүжилт, зээлийн нөхцөл, менежмент, засаглалын асуудалд төдийлөн анхаарахгүй зөвхөн хөрөнгө оруулалтаа ярьсаар анхны амлалт, бодит байдал хоёр тэнгэр газар шиг зөрүүтэй болсныг нийтээрээ харлаа. Тухайлбал, анхлан тохирсон Монголын талын 53 хувь, хөрөнгө оруулагч талын 47 хувийн үр өгөөжтэй байна гэсэн тооцоолол алдагдаж, хөрөнгө оруулагчдад найдсан монголчуудын итгэл алдрахад хүрсэн. Энэхүү гэрээ нь урт хугацааны харилцан ашигтай байх, тэгш зарчимд нийцээгүй. Хөрөнгө оруулагч талтай хэт давуу боломж олгож баялгийг эзэмшигч Монголын ард түмэн хүртэх өгөөж, үр ашиг алдагдаж байгаа учир цаг алдалгүй нөхцөл байдлыг эргэн харж нийгмийн хүлээлтэд нийцүүлсэн өөрчлөлт хийх цаг болсон гэдэг нь нээлттэй сонсголоор харагдлаа.
Хөрөнгө оруулагч талтай гэрээ байгуулах зарчим удирдамжийг тодорхойлсон УИХ-ын тогтоол, ҮАБ-ын зөвлөлийн зөвлөмж, УИХ-ын ЭЗБХ-ны тогтоол, бодлогын баримт бичгүүдийг баримтлаагүйгээс Монгол Улсын хуульд нийцээгүй шийдвэр, үйл ажиллагаа давтагдаж Монголын талд ашиггүй нөхцөлийг бий болгожээ.
40, 57-р тогтоолоор Засгийн газарт өгсөн чиглэлүүд нь үр ашигтай Хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон Хувь нийлүүлэгчийн гэрээ байгуулах боломжийг олгосон боловч Засгийн газраас гэрээ байгуулахдаа Монгол Улсын холбогдох хууль тогтоомжид нийцээгүй, шаардлагыг хангуулаагүй нь Монголын талаас Оюу толгой төслөөс хүртэх өгөөжид сөрөг нөлөө үзүүлсэн байна.
Эрх бүхий байгууллагаас батлуулсан техник эдийн засгийн үндэслэлгүйгээр гэрээ байгуулах, төслийн санхүүжилтийн олон жишиг хэлбэрүүдээс хамгийн ашиггүй хувилбар болох өндөр хүүтэй зээлийг сонгох, шийдвэр гаргах үйл явц Монголын талын оролцоо гэрээг хязгаарласан нь хөрөнгө оруулагч талд давуу байдлыг бий болгох, өгөөж хүртэх хувь хэмжээг гэрээнд баталгаажуулаагүй зэрэг нь 20 тэрбум долларын өр хуримтлагдан Монголын талын ногдол ашиг авах хугацааг тодорхойгүй байдалд хүргэжээ.
Төслийн хэрэгжилтийн явцад УИХ, Засгийн газар, төрийн аудитын байгууллагаас ажлын хэсгийн хүрээнд санал дүгнэлт зөвлөмж гаргасан боловч тэдгээрийн хэрэгжилт хангалттай бодит үр дүнд хүрээгүй байна.
УИХ-ын 2019 оны 92-р тогтоолын хэрэгжилт хангалтгүй байна. Бүрэн хэрэгжсэн арга хэмжээ байхгүй. 2021 оны 103-р тогтоолын хэрэгжилт удаашралттай байгаа тул хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх шаардлагатай.
Төсөлтэй холбоотой баримт мэдээллийг нууцалж төр олон нийтийн хяналтаас гадуур байлгах сонирхол хандлага Хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах үеэс хэвшиж тогтсон байна. Төсөлтэй холбоотой шийдвэр баримт бичгийг хуульд зааснаас бусад тохиолдолд нууцаас гаргаж ил болгох, цаашид нийтэд нээлттэй байх зарчмыг баримталж, харилцан ойлголцол, итгэлцлийг урт хугацаанд бүрдүүлэх шаардлагатай.
Дээрх дүгнэлтийг үндэслэн Хянан шалгах түр хорооноос Оюу толгой бүлэг ордын хүртэх үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх зорилтыг богино хугацаанд бодитой хэрэгжүүлэх үүднээс саналуудаа дэвшүүлж танилцуулсан юм.
Хянан шалгах түр хорооноос санаачилсан Оюу толгой бүлэг ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах хүртэх өгөөжийг нэмэгдүүлэх хүрээнд хийсэн тусгай шалгалт нээлттэй сонсголын мөрөөр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний тухай тогтоолын төслийг УИХ хэлэлцэж баталснаар Монгол Улсын эрх ашиг хангагдана гэдэгт бүрэн итгэж байна. Иймд Улсын Их хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцэн шийдвэрлэж өгөхийг хүсэж байна" гэлээ.
Тогтоолын төсөл танилцуулсны дараа УИХ-ын гишүүд горимын санал гаргалаа.
Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Б.Энхбаяр: Хянан шалгах түр хороо тайлан дүгнэлтээ гаргаад УИХ-ын чуулганд танилцуулснаар татан буугддаг. Шаардлагатай гэж үзвэл холбогдох УИХ-ын шийдвэрийн төслийг танилцуулдаг. Түр хороо ажиллаад, хуралдаад, тайлангаа гаргаад УИХ-ын тогтоолын төсөл оруулж ирж танилцуулж байна. Энэ тогтоолын төсөлтэй түр хорооны гишүүдээс бусад УИХ-ын гишүүд танилцах шаардлагатай юм.
УИХ-ын дэгийн хууль, Хяналт шалгалтын хуулиар бол тогтоолын төслөө ЭЗБХ-оор танилцуулдаг. Тогтоолын төсөл дээр бусад Их хурлын гишүүд санал гаргах боломжийг гаргаж өгөх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, УИХ-ын гишүүдийн санал гаргах эрх хязгаарлагдаад байна. Түр хорооноос орж ирсэн төслийг батал эсвэл битгий батал гэх сонголтыг шууд тулгаад байна.
Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга С.Бямбацогт: О.Батнайрамдал гишүүн ингэж их попорч болохгүй л дээ. Их гоё ярьж, хөмсгөө зангидаад, дуу хоолойгоо чангалсан нь эх оронч болдоггүй юм. Бүгд л Оюу толгойн төслийг сайжруулахын тулд үе үеийн УИХ-ын гишүүд, үе үеийн Засгийн газрууд чадлаараа л ажиллаж байгаа. Одоо ч гэсэн Засгийн газар зээлийн хүүг бууруулах менежментийн төлбөрийг орлого, үр дүнд суурилдаг болгохын тулд ажиллаж байна. Гэтэл ганцаараа л их мундаг ажилладаг урьд өмнө ажиллаж байсан УИХ-ын гишүүд, Засгийн газрын гишүүд муу ажиллаж байсан, одоо Их хурлын 126 гишүүн огт ажиллахгүй байгаа, Засгийн газар юу ч хийхгүй байгаа юм шиг ганцаараа эх оронч юм шиг ярьж болохгүй.
О.Батнайрамдал гишүүнээс түр хорооны тогтоол мэдээллээ өгөөч ээ гэж их гуйсан. Гэтэл өгөөгүй. Засгийн газар байр сууриа илэрхийлмээр байна гэхэд нууц гээд өгөөгүй. Тэгээд өнөөдөр чуулганд оруулж ирж тараагаад хэлэлцүүлэх гэж байна. Ингэж болохгүй. Тэр тогтоолд юу байгааг бид бүхэн мэдэх хэрэгтэй. Тиймээс ЭЗБХ хэлэлцье. Мөн Засгийн газрын ажлын хэсгийн гишүүд танилцъя. Тогтоолын төслийг хойшлуулж өгнө үү гэж горимын санал гаргаж байна.
Ирэх 7 хоногийн хэлэлцэх асуудал дээр ЭЗБХ болон дахин түр хороогоор тогтоолын төслийг оруулж саналаа оруулсны дараа УИХ-ын чуулганаар тогтоолоо батлуулахаар боллоо.
