Татварын ерөнхий газраас 9000 гаруй ААН-д нэхэмжлэх хүргүүлсэн бөгөөд өр барагдуулахгүй тохиолдолд хуулийн дагуу хөрөнгө битүүмжлэх, данс хаах зэрэг дараагийн арга хэмжээг авч эхэлсэн байна. Энэ талаар МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч Б.Лхагважавын байр суурийг тодрууллаа.
МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч Б.Лхагжав: Манай улсад НӨАТ төлөгч 50 мянган аж ахуйн нэгж байгаа. Тэгэхээр 9000 гэдэг асар их тоо. Өөрөөр хэлбэл, тавны нэг нь гэсэн үг. Идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа 100 мянган ААН бий. Түүний 10-ны нэг үг шүү дээ. Ийм хэмжээний ААН-үүд яагаад сүүлийн хоёр жил татвар төлж чадаагүй байна гэдэгт Засгийн газар, Сангийн яам, Татварын ерөнхий газар дүгнэлт хийх ёстой. Жишээлбэл, 2025 онд доллар болон төгрөг гэдэг валют хоёулаа унаад 25-30 хувийн алдагдалд орчихсон байна. Зөвхөн валютын алдагдал гэхэд ийм байгаа. Манай ААН-үүд 2025 онд валютын шилжүүлэг ашиггүй байна. Ер нь ковидын дараа дайны байдал гээд ААН тайван ажиллах бололцоо олдоогүй боловч ажилчдынхаа цалинг тавихын төлөө өглөө, оройгүй ажиллалаа.
Сангийн яамнаас НӨАТ-ын хуримтлал 2.3 их наяд, АМНАТ 1.1 их наяд, хувь хүний орлогын албан татвар 1 их наяд, ААН 1.4 их наяд гэсэн тоо гаргасан. Өмнө жил төсвийн алдагдал 3 их наяд байсан бол энэ жил 6 их наяд болсон гэсэн. Жилийн дотор л хоёр дахин өссөн гэсэн үг. Тэгэхээр татварын бодлого, НӨАТ-ын системийн бүртгэл зөв байна уу гэдэг асуудлыг дахин гаргаж ирж харах ёстой төлөвлөлт. Энэ бодлого нь буруу байсан учраас 2025 оны нэг, хоёрдугаар улирал татварын, нийгмийн даатгалын шинэчлэл хийе гээд хэдэн зуун компанийг цуглуулж, 200 гаруй мянган санал авч, хоёр том хуулийн төсөл Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газрын үед боогдсон. Г.Занданшатарын Засгийн газрын үед үүнийг үргэлжлүүлж цаашаа хийнэ, төсвийн үеийг залгуулаад татна гэсэн. Яагаад хоёр том системийн өөрчлөлт хийх асуудал гарч ирсэн, мөн систем буруу яваад байгааг 9000 гаруй ААН-ээр батлагдаж байна. Иймд бид үүнийгээ том макро утгаар нь засаж залруулах ёстой. Засгийн өнөө маргаашгүй батална гэсэн хуулиудаа оруулж батлах хэрэгтэй байна.
Жишээлбэл, НӨАТ-ын албан татварт нягтлан бодох бүртгэлийн акуриа суурийг ашиглаад буруу бүртгэсэн. Уг нь цэвэр мөнгөн болон бүртгэлийн сууриар явах систем буюу татвар. АМНАТ ч мөн адил. АМНАТ, НӨАТ хоёр шууд орлогоос авдаг маш харгис татвар. Гэтэл үүнийг мөнгө нь орж ирээгүй орлогоос шууд авчихдаг. Орж ирээгүй орлогоосоо сар болгон тайлан бичээд өгөхөөр хий өр бичигдчихэж байгаа. Ялангуяа АМНАТ дээр 1000 компани бий. Гэтэл нүүрсний үнэ энэ жил маш их хэлбэлзлээ. Өнөөдөр 110 доллароор тооцсон нүүрс нь 52, 53 доллар болсон. Нүүрсний үнэ илүү унах магадлалтай. Гэтэл орлого нь орж ирээгүй байхад татвар авна гээд АМНАТ, НӨАТ биччихсэн. Тэр хуримтлагдсан өр нь яваад байгаа. Буруу бүртгээд өр зээлд ААН-үүдийг унагасан бол төр засаг үүндээ хариуцлага үүрэх ёстой. Томоороо харвал тоон дүн болон ААН-ийн тоо нь маш аюултай юм.
Татварын өршөөл гэдэг систем өөрчлөгдсөний дараа хийгддэг үйл явц. Татварын өршөөлийг гаргаж болно. Ковид, дайн, 2013-2016 онд эдийн засгийн том хямрал боллоо. Сүүлийн 10 жилд ААН-үүд энх тайван, амар амгалан цаг байгаагүй.
Ер нь аж ахуй эрхэлнэ гэдэг Үндсэн хуулиар бидэнд олгогдсон эрх. Хүн хөдөлмөрлөөд түүгээрээ амьдарна гэдэг байгалийн жам ёсны эрх юм. Аж ахуй эрхлэх нь хөдөлмөр эрхлэхийн нэг хэлбэр. Хамт олноороо хийж байгаа хөдөлмөрийн харилцаа. Гэвч энэ харилцаанаасаа болж шоронд орох, ялд унах нь хүмүүнлэг бус асуудал. Тийм учраас төр буруутай үйлдэл хийсэн бол зарим улс төрийн субъект татварын өршөөл үзүүлээч гэж хэлээд байна. Бидэнд 2008 онд л Татварын өршөөлийн хууль ганцхан удаа гаргасан. Түүнээс хойш 17 жил гаргаагүй байгаа. Татварын өршөөл гэдэг систем өөрчлөгдсөний дараа хийгддэг үйл явц. Татварын өршөөлийг гаргаж болно. Ковид, дайн, 2013-2016 онд эдийн засгийн том хямрал боллоо. Сүүлийн 10 жилд ААН-үүд энх тайван, амар амгалан цаг байгаагүй шүү. Харин энэ 10 жил том утгаараа яривал татварын орлогыг таслаагүй, жил болгон 10-15 хувь давуулж өгсөн. Гэтэл төрөөс гаргасан систем, дүрэм, журам болохгүй байна. Ялангуяа процесс нь болохгүй асар их татварын хуримтлал бий болсон байна гэдэг татварын өртэй ААН-ийн тоогоор гараад ирж байна.
Нөгөө талаас бизнес гэдэг тасралтгүй үйл ажиллагааны үр дүнд бий болдог үр дүн. Тэгэхээр данс хаагаад бизнесийг нь зогсоосон бол амьсгалах амьсгааг нь таглачихлаа гэсэн үг. Амыг нь таглачхаад хүнийг амьд байлгах гээд байж болох уу. Энэ болохгүй байна гээд өнгөрсөн хавар Татвар, Нийгмийн даатгалын хуулийг хэлэлцсэн шүү дээ. Ямар Засгийн газар байх нь хамаагүй хэлэлцэж байсан УИХ тэр аяараа байна. Одоогийн 126 гишүүн өөрсдөө манлайлж, хэлэлцсэн шүү дээ. Энэ жил татварын орлого багасах шалтгаан бол 2025 оны эхнээс долларын ханш 15 хувь, төгрөгийн ханш 6-7 хувь уналаа. Энэ хоёр валют манай эдийн засагт маш их нөлөөлдөг. Унасан төгрөгийн ханшны цохилтод ААН-үүд орсон. Иймд татварын өртэй ААН-ийн тоо улам л ихэснэ. Татварын өрийг багасгахын тулд системээ засахаас өөр арга байхгүй. ААН-ээ амьд явуул. ААН албадлагаар биш сайн дураараа татвар төлөх үүрэгтэй. ААН-үүдээ дампууралахгүйн тулд төр хугацаагаа уртасгах, сунгах бүх эрх бий. Татварын ерөнхий хуульд хэдэн заалт солиод л болно шүү дээ. Бодит амьдрал ийм байгаа тул амь тасарна гэвэл бүгд л амь тасарна. Бодоод үзвэл 9000 ААН гэхээр багадаа 100-150 мянган иргэн ажилгүй болно.
