Засгийн газрын ээлжит хуралдаанаар Эдийн засгийн эрх чөлөөний анхдагч суурь хуулийн төслийн талаар Эдийн засаг хөгжлийн сайд Ж.Энхбаяр танилцууллаа.

Тэрээр “Эдийн засаг, бизнесийн орчны өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл хүргэе. Одоогийн байдлаар Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт 5.9 хувьтай байна. Инфляцын хувьд Монголбанкнаас тогтоосон зорилтот түвшин 4–8 хувь боловч жилийн эцсийн гүйцэтгэл 8.2 хувьтай гарч, зорилтоосоо бага зэрэг давсан үзүүлэлттэй байна. Төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого 25.6 их наяд төгрөгт хүрсэн ч 1.8 их наяд төгрөгийн алдагдалтай буюу хасах тэнцэлтэй гарсан.

Эдийн засгийн нийт үйлдвэрлэл, боломжит түвшинг харвал 2024–2025 онд эдийн засаг өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад илүү тогтворжиж, бодит түвшиндээ ойртон, 0.7 хувийн эерэг зөрүүтэй орж ирж байна. Энэ нь эдийн засаг харьцангуй тэнцвэртэй байдалд орж байгааг илтгэж байна. Гэхдээ бизнесийн орчны олон улсын индексүүдийн хувьд Монгол Улс хангалттай сайн байр суурь эзэлж чадахгүй байна. Сүүлийн жилүүдэд бизнесийн орчны индексээрээ ойролцоогоор 25 байраар ухарсан. Үүний гол шалтгаан нь бусад улс орнууд бизнесийн орчноо эрс шинэчилж, төрийн оролцоо, бодлогын томоохон өөрчлөлтүүдийг хийж чадсан бол бид энэ тал дээр хоцорсон явдал юм. Тиймээс Монгол Улсад бизнесийн орчныг сайжруулах бодлогын арга хэмжээ зайлшгүй шаардлагатай болоод байна.

Эдийн засгийн эрх чөлөөний индексээрээ Монгол Улс харьцангуй өндөр, эхний 50-д багтаж байгаа ч төртэй холбоотой үзүүлэлтүүд сул байгаа нь нийт үнэлгээг хойш татаж байна. Өөрөөр хэлбэл, төрийн зохицуулалт, зөвшөөрөл, хяналт шалгалт, шүүхийн тогтолцоо зэрэг асуудлууд бизнесийн орчныг дордуулж байна. Иймээс эдгээрийг засахын тулд эрх зүйн орчныг цогцоор нь боловсронгуй болгох шаардлагатай байна.

Хөрөнгө оруулалт, бизнесийн орчны үнэлгээ хангалтгүй гарч байгаагийн нэг тод жишээ нь бизнес эхлүүлэхэд шаардагдах хугацаа, зардал хэт өндөр байгаа явдал юм. Мөн хөрөнгө оруулагчдын маргаан шийдвэрлэх тогтолцоо сул, шүүхийн шийдвэр гарсан ч шийдвэр гүйцэтгэл дээрээ удааширч, бодит үр дүн гарахгүй байна. Энэ нь гадаадын хөрөнгө оруулалт Монгол Улсад орж ирэхэд хамгийн том саад болж байна. Үүн дээр нэмээд өмчийн эрхийн баталгаа хангалтгүй, бизнесийн бүхий л шатанд төрийн зөвшөөрөл шаарддаг байдал давамгайлж байна.

Энэ бүх асуудлыг цэгцлэх зорилгоор Эдийн засгийн эрх чөлөөний тухай хууль боловсруулагдсан. Уг хууль дөрвөн гол асуудлыг тусгасан.

Нэгдүгээрт, бизнес эрхлэгч эдийн засгийн үйл ажиллагаагаа чөлөөтэй эрхлэх үндсэн зарчмыг тунхаглаж, хуулиар хориглоогүй л бол иргэн, аж ахуйн нэгж ямар ч бизнес эрхлэх боломжтой байх зарчмыг баталгаажуулж байна.

Хоёрдугаарт, төр хувийн өмчийн халдашгүй байдлыг хамгаалж, баталгаажуулна.

Гуравдугаарт, шударга өрсөлдөөнийг дэмжиж, төрийн шийдвэр, үйл ажиллагаа нь хувийн хэвшлийн эрхийг хамгаалахад чиглэнэ.

Дөрөвдүгээрт, төрөөс эдийн засгийн эрх чөлөөг хангах бодлого, нөхцөлийг бүрдүүлэх үүргийг тодорхой болгож өгч байна.

Энэ хүрээнд төрөөс бизнесийн үйл ажиллагаанд хохирол, саад учруулахгүй байх, хууль журмуудад тогтмол үнэлгээ хийж бизнесийн орчныг сайжруулж байх, хяналт шалгалтын давхардлыг арилгаж, нэгдсэн тогтолцоог дахин бий болгох зорилт тавьж байна. Мөн төр өөрт байгаа мэдээллийг иргэн, аж ахуйн нэгжээс дахин шаардахгүй байх зарчмыг баримтална.

Түүнчлэн төрийн байгууллагад хориглох үйл ажиллагааг тодорхой зааж өгсөн. Үндэсний аюулгүй байдал, нийтийн ашиг сонирхлоос бусад тохиолдолд бизнесийн үйл ажиллагаанд оролцох, эдийн засгийн эрх чөлөөг хязгаарласан хууль, журам батлахыг төрийн байгууллага, албан тушаалтнуудад хориглож байна. Хуулиар заагаагүй аливаа хяналт шалгалт хийх, аж ахуйн нэгжийн эд хөрөнгө, бие махбодод халдах, зарим аж ахуйн нэгжид давуу эрх олгож ялгаварлан дэмжих, эсвэл зүй бусаар дарамт шахалт үзүүлэхийг хатуу хориглож, эрх зүйн хамгаалалтаар хангана.

Мөн Эдийн засгийн бодлогын зөвлөлийг байгуулж, хувийн хэвшил, мэргэжлийн холбоодын төлөөллийг оролцуулан Ерөнхий сайд ахалж ажиллуулахаар тусгасан. Энэ зөвлөл нь хууль тогтоомж, захиргааны акт боловсруулах үед заавал хувийн хэвшлийн саналыг авах, бизнесийн орчныг сайжруулах судалгаа хийх, хууль тогтоомжийн давхардлыг арилгах, аж ахуйн нэгжүүдээс ирсэн гомдол саналыг нэгтгэн шийдвэрлэх үүрэгтэй байна.

Одоогийн байдлаар Монгол Улсад бизнесийн үйл ажиллагааг 200 гаруй хууль зохицуулж байгаа бөгөөд эдгээрийн дотор гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хязгаарласан 40 гаруй зохицуулалт байна. Энэ олон давхардсан, хязгаарлалттай зохицуулалтыг Эдийн засгийн эрх чөлөөний тухай хуулиар цэгцэлж, бизнесийн суурь зарчмуудыг хамгаалах юм. Үүнтэй холбоотойгоор Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд зургаан гол нэмэлт, өөрчлөлт оруулахаар тусгасан.

Мэргэжлийн хяналтын газрыг татан буулгаснаас хойш иргэн, аж ахуйн нэгжүүдээс олон гомдол ирсэн тул хяналт шалгалтын нэгдсэн тогтолцоог дахин бий болгох зайлшгүй шаардлага тулгарч байна. Мөн Эдийн засгийн эрх чөлөөний тухай хуульд хөрөнгө оруулагчийн гомдол шийдвэрлэх тогтолцоо бий болгох, төрийн захиргааны байгууллагын чиг үүргийг тодорхой болгох, маргааныг шүүхээс өмнө хэлэлцээний замаар шийдвэрлэх гэсэн гурван гол нэмэлт өөрчлөлтийг тусгасан.

Төрийн өмчит компаниудын эдийн засагт үзүүлэх нөлөө хэт өндөр байгаа тул төрийн өмчийн менежментийг сайжруулах, хувьчлалыг үе шаттайгаар явуулах, төрийн эдийн засаг дахь оролцоог хязгаарлах шаардлагатай байна. Үүнийг хэрэгжүүлэх суурь эрх зүйн баримт нь Эдийн засгийн эрх чөлөөний тухай хууль байх оролцоог тодорхой зааж өгснөөр хувийн хэвшлийн орон зайг тэлэх зорилготой юм” гэлээ.