Төрийн ордонд "Халзан бүрэгтэй”-н орд газрын ашиглалт, байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл, эрсдэлийг нарийвчлан судлах талаар ерөнхий хяналтын сонсгол болсон. Энэ үеэр гишүүд асуулт асууж хариулт авлаа
-УИХ-ын гишүүн Б.Уянга: Хайгуулын үйл ажиллагаа явж байгаа төслийн эргэн тойронд яагаад найман удаагийн ургийн гажигтай мал төрсөн бэ.
-Мал эмнэлэг эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн ажилтан Д.Лхамсайзмаа: Ургийн гажигтай төлийн таван дээжийг илгээсэн байдаг. Үүнээс Мал эмнэлэг, ариун цэврийн төв лаборатори онош тогтоох чиг үүрэгтэй байгууллага. Үүргийнхээ дагуу дүгнэлт гаргасан. Энэ дүгнэлтийг баталгаажуулахын тулд Канад улсын Стантейк лабораторид өгөхөд шинжлүүлсэн. Ингэхэд хариу нь ижил гарсан. Шинжилгээний дүнд цацрагийн хэмжээ хэвийн байсан. Харин тухайн төлийн эд эрхтэнд цайр, зэс, төмөр, селэйн гэсэн элементийн дутагдалтай гэж гарсан. Ер нь ургийн гажиг урд өмнө нь гардаг байсан зүйл. Одоо шинээр гарч ирээд байгаа зүйл бол биш. Ургийн гажигт нөлөөлдөг маш олон хүчин зүйл байдаг. Жишээлбэл, гений, мутацийн, хромосомын, насжилтын, цус ойртолтын, цацраг туяаны, химийн, малын эмийн зохисгүй хэрэглээ, өвс тэжээлийн дутмагшил гээд бий. Биологийн хүчин зүйл гэхээр вирус, бактери, мөөгөнцөр, шимэгч гээд байна. Энэ ташрамд, Ховд аймгийн Мянгад сумын хөрс, ургамалд селейн, копел, иод, цайр дутагдалтай гэсэн манай ахмад эрдэмтдийн судалгааны дүн байдаг.
-УИХ-ын гишүүн З.Мэндсайхан: “Халзан бүрэгтэй” ордын цацраг байгалийнх уу эсвэл хайгуулын явцад үүсээд байгаа цацраг уу. Энэ нь иргэдийн эрүүл мэндэд хортой юу. Газрын ховор элемент Цөмийн энергийн хуулиар явах уу. Ашигт малтмалын тухай хуулиар явах уу. Байгаль орчинд хэрхэн нөлөөлөх вэ. Цацрагийн идэвхжилтээ хогоо яах вэ. 2024 онд компани хайгуул хийгээгүй гэж байгаа ч тодорхой хэмжээний хүдрийг аваад явсан нь ямар учиртай вэ.
-Үндэсний геологийн албаны дарга н.Мөнххүрэл: Газрын ховор элементийн хувьд уран, тори нь дагалдаж байгаа болохоос үндсэн ашигт малтмал биш. Гэхдээ олборлох, баяжуулах тал дээр эдийн засгийн үр ашигтай эсэх нь одоогоор бүрэн тогтоогдоогүй. Судалгааны нарийвчилсан түвшинд явж байна. Хуулиар цацрагт идэвх ашигт малтмалыг Цөмийн энергийн хуулиар зохицуулдаг. Ерөнхий тогтсон хуулийн зохицуулалт байхгүй байна.
“Халзан бүрэгтэй” төслийн гүйцэтгэх захирал А.Цолмон: Хаягдлын тал дээр судалгаа, шинжилгээний ажил хийж байна. Хариуцлагатай уул уурхайн жишиг болоод явж байгаа Австралийн Mounth Welth гээд орд бий. Тухайн ордод агуулагдаж байгаа цацраг идэвхт элементүүдээс “Халзан бүрэгтэй” дөрөв дахин бага цацраг идэвхт элементийн агуулгатай.
-УИХ-ын гишүүн Д.Цогтбаатар: Г.Манлайжав гуай яагаад эдийн засгийн үр ашиггүй гэж дүгнэсэн бэ. Төсөл хэрэгжүүлэгчдээс улс төрийн шийдвэрийн тодорхой бус байдлаас болж ямар хор хохирол учраад байгаа вэ.
-Цөмийн энергийн комиссын нарийн бичгийн дарга Г.Манлайжав: Өмнө нь хийгдэж байсан судалгаануудаас харахад байгаль орчин, эдийн засгийн хувьд “Халзан бүрэгтэй” ордод олборлолт хийхэд үр ашиггүй гэж үзсэн.
-“Халзан бүрэгтэй” төслийн гүйцэтгэх захирал А.Цолмон: 2024 онд 2.6 тэрбум төгрөгийн хохирол учирсан. Энэ жил бас иргэдийн үл ойлголцолтой холбоотой тэрбум орчим төгрөгийн алдагдалтай байна. Мөнгөн дүнгээс гадна цаг хугацааны хувьд алдагдалтай байна. Хайгуулын улирал 2 жилээр хойшилсноор төслийн ерөнхий хуваарь бараг 3 жилээр ухарсан.
Нэгдүгээрт, газрын ховор элементийн талаарх мэдлэг, мэдээллийн асуудал,
Хоёрдугаарт, байгаль орчин, хүн, малын эрүүл мэндийн асуудал.
Гуравдугаарт, улс орны геополитик, эдийн засгийн асуудал гэсэн зүйл дээр төвлөрсөн.
Сонсголоос дүгнэлт гарна, түүнийг байнгын хороо хэлэлцэнэ. Цаашлаад УИХ-ын 126 гишүүд бүгдэд нь хууль санаачлах эрх бий. Юун түрүүнд сонсголоос Монгол Улс газрын ховор элементийн ямар ч бодлогогүй байна гэдэг нь харагдаж байна.
