Төрийн ордонд Ерөнхий сайд Г.Занданшатар стратегийн ордын асуудлаар аж ахуйн нэгж байгууллагуудын захирлуудтай уулзаж байгаа аж. Энэ үеэр М-Си-Эс группийн Захирлуудын зөвлөлийн дарга Ж.Оджаргал хэвлэлийнхний асуултад хариулсныг хүргэж байна.

-Танай компанийн хувь эзэмшдэг Ухаахудаг стратегийн ордод хамаарах уу, Та энэ ордынхоо 51 хувийг төрд буцаах хэлэлцээр хийх үү?

-УИХ-ын 2007 онд баталсан хуулийн хавсралтаар стратегийн ордын жагсаалтыг баталсан байдаг. Тэр хүрээнд тухайн үеийн Засгийн газартай Тавантолгойн бүлэг ордын төрийн эзэмшлийн асуудлаар хэлэлцээр хийсэн. Нийт есөн удаагийн хэлэлцээр хийсний үр дүнд Тавантолгойн бүлэг ордод хамаарах зургаан лицензийн тавыг нь төрд өгсөн. Ордын нийт нөөцийн 96 хувийг төрд өгсөн бөгөөд үлдэгдэл 4 хувийн нөөц дээр нь Ухаахудаг гэдэг лиценз дээр бүтээн байгуулалт хийгээд 20 орчим жил болж байна. Ер нь стратегийн ордод гэдэгт Тавантолгой бүлэг орд гэж орсон байдаг. Харин Ухаахудаг гэдэг стратегийн орд тустай байдаггүй. Тавантолгойн бүлэг ордын нэг хэсэг нь гэсэн үг.

Тухайн үеийн Засгийн газартай хэлэлцээр хийж, хуулийн хүрээнд төрийн эзэмшлийг өгсөн.

-Тэгэхээр үлдсэн дөрвөн хувь дээр ашиглаж байгаа Ухаахудаг ордын төрийн эзэмшлийг авна гэдэг асуудал яригдаж байгаа шүү дээ. Яг энэ асуудалд Та ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-"Ард түмний баялгийг хулгайлчихлаа" гэдэг мэдээлэл бол зориудаар цацсан буруу, ташаа мэдээлэл гэж ойлгож байгаа. Төрийн бүх байгууллагууд оролцож, дөрвөн сарын турш хэлэлцээр хийж төрийн эзэмшлийн хувиа өгсөн. Төрийн албан ёсны байгууллагуудынх нь бичиг баримт бүгд бий. Төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийсэн тохиолдолд хувийн хэвшилтэй хамтарч ашиглахаар бол эзэмшлийнхээ 50 хүртэлх хувь төрд байх ёстой шүү гэдэг хуулийн заалтыг давуулан биелүүлж, 96 хувиа өгсөн. Ямар ч маргаангүй хууль номын дагуу л өгсөн асуудал.

-Өнгөрсөн хугацаанд Ухаахудаг дээр хэдий хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийсэн бэ?

-Өнөөдрийг хүртэл Ухаахудаг дээр 1 тэрбум орчим ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн. Өмнөговийн бүсэд автозам, баяжуулах үйлдвэр, цахилгаан станц, сургууль, цэцэрлэг зэрэг нийгэм, эдийн засгийн бүтээн байгуулалтууд хийсэн. 2024 оны эцсээр гаргасан дүнгээр сүүлийн таван жилд 2.6 их наяд төгрөгийг улсын төсөвт төвлөрүүлсэн байна. Энэ нь Үндсэн хуулийн 6.2-т заасан байгалийн баялгийн өгөөжийн 51+1 хувь нь ард түмэн хүртэж байх ёстой гэдэг заалтыг сайн биелүүлсэн байна гэж харж байгаа. Ухаахудаг уурхайн 70 хувь буюу 2.6 их наядыг татвар хэлбэрээр ард түмэндээ өгсөн тооцоо гарсан.

-Ухаахудаг уурхай бол Тавантолгой бүлэг ордын өрөм нь байсан гэж яриад байгаа шүү дээ?

-Энэ бол худлаа. Өрөм нь Баруун, Зүүн Цанхи шүү дээ. Анх Тавантолгойн бүлэг ордын нийт нөөцийг 6.4 тэрбум тонн гэж тооцож байсан. Дараа нь нэмэгдээд 7-8 тэрбум тонн болсон санагдаж байна. Энэ нөөцийн дийлэнх нь өнөөдрийн Эрдэнэс Тавантолгой ХК-ийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа Баруун, Зүүн Цанхид хамаардаг.

-Стратегийн ордын хувь эзэмшлийн асуудлаар хэлэлцээр хийж байгаа юу?

-Дөнгөж сая Ерөнхий сайд аж ахуйн нэгжийн удирдлагуудыг дуудаж уулзаад, Үндэсний баялгийн сангийн хуулийг бодит ажил хэрэг болгох, Үндсэн хуулийн 6.2-ыг хэрэгжүүлэх хүрээнд аж ахуйн нэгжүүд хамтран ажиллаж, хэлэлцээр хиймээр байна гэдгээ илэрхийллээ. Үүнийг нь бид бүрэн дэмжиж байгаа. Өнөөдөр нэг хүнд ногдох ДНБ-ийг яаж 10 мянган ам.долларт хүргэх үү гэж ярьдаг. Үүнийг бодит ажил хэрэг болгохын тулд экспортоо нэмэгдүүлж, хөрөнгө оруулалтаа ахиухан татах ёстой. Хөрөнгө оруулалт хаашаа орж эдийн засаг томрох вэ гэвэл ердөө л уул уурхайн салбар шүү дээ. Үүнийг бүгд л ойлгодог болсон. Уул уурхайн салбарт, ялангуяа стратегийн орд гэж юу байх юм бэ. Хөрөнгө оруулагч хөрөнгөө оруулаад орд илрүүлтэл гэнэт төр нь авна гэвэл юу болох билээ. Тэгэхээр үүнийг цэгцлэх ажил руу явна гэж харж байна. Ажлын хэсэг байгуулагдаад, Ерөнхий сайд өөрөө аж ахуйн нэгжүүдийг хүлээн авч уулзлаа. Үүнийг зөвөөр хүлээн авч, хамтран ажиллана.

-Та хэлэлцээр хийх үеэр ямар зүйлийг тодотгохыг хүсэж байгаа вэ. Хөрөнгө оруулагчдыг үргээхгүйн тулд Засгийн газар хэрхэн ажиллаасай гэж харж байна вэ?

-Нэгд, тоглоомын дүрэм ойлгомжтой байх ёстой. Хоёрт, тогтвортой ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх ёстой. Хөрөнгө оруулагч хөрөнгөө оруулаад орд илрүүллээ гэхэд ямар татвар авах юм, тогтворжуулалтын ямар гэрээ байгуулах юм, ямар баталгаа өгөх юм бэ. Ер нь стратегийн орд гэж юуг хэлэх юм бэ, цаашдаа стратегийн орд гэж байх юм уу, үгүй юм уу гэдгээ тодорхой болгох ёстой. Тэгэхгүй бол нэг Засгийн газар гарч ирээд "танайх стратегийн орд юм байна, төрд авна аа" гээд байвал хэн энэ салбар руу орж ирэх вэ. Өнгөрсөн 30 гаруй жил бид хөгжиж байгаа орны замаар туулж ирлээ. Стратегийн ордтой байж үзлээ, хөрөнгө оруулагчидтай маргаантай, маргаангүй олон асуудалтай нүүр тулсан. Цаашдаа урагшаа харж амьдрахын тулд стратегийн орд гэж байх уу, үгүй гэдгээ тодорхой, ойлгомжтой болгох ёстой. Дээр нь хөрөнгө оруулалт хийхээс өмнө амласан тохирсон зүйл дээрээ тогтвортой зогсдог байх ёстой юм.

-Таныхаар стратегийн орд гэж байх ёстой юм уу, үгүй юү?

-Миний хувьд стратегийн орд гэх нь буруу гэж боддог.

-Яагаад?

-Хуучны томьёоллоор ДНБ-ий 5-аас дээш хувийн борлуулалттай бол стратегийн орд гэж үзнэ гэж томьёолсон байдаг санагдаж байна. Гэхдээ өнөөдөр эдийн засаг томорсон, цаашдаа ч хүн ардын, аж ахуйн нэгжүүдийн аж амьдрал сайжирна гэж харж байна. Тиймээс стратегийн орд биш, стратегийн бүтээгдэхүүн гэж байх ёстой байх. Тэр нь уран уу, газрын ховор элемент ч байдаг юм уу, гарцаагүй үндэсний аюулгүй байдалтай холбогдож байдаг ч юм уу. Нүүрс, зэс, алт гээд бүгд стратегийн орд гээд байвал хөрөнгө оруулагч нөөцөө томруулахаас зайлсхийх, жижиг байлгах сонирхол л нэмэгдэнэ. Ингэхээр эдийн засаг томрох уу. Ийм юм байж болохгүй, үүнийгээ эргэн харж өөрчлөх ёстой гэж боддог.

-Ер нь бизнест хийхэд төрийн дарамт шахалт хэр байна вэ. Өнгөрсөн хавар "Ухаахудагаа авъя" гэдэг жагсаалтыг эрчимтэй зохион байгуулсан шүү дээ. Энэ нь өөрөө төрийн захиалга байсан гэж зарим нь хардаж байна?

-Өмнө нь биднийг гэрээ хэлэлцээрт уриагүй, дуудаагүй гэдгийг хэлье. Бид Үндэсний баялгийн сангийн хуулийг дэмжиж, бодит ажил хэрэг болгох тал дээр хамтарч ажиллахад бэлэн гэдгээ хэлсэн. Уул уурхайгаас бодит өгөөж нь ард түмэнд очдог, мэдрэгддэг, улсын төсөвт ахиухан татвар хураамжаа төлдөг, нөгөө талдаа хөрөнгө оруулагч нартаа хүлээж авахуйц шийдэл байх ёстой. Ийм хэлэлцээр хийхэд бэлэн байгаа. Хуулийн хүрээнд л ажил явах ёстой. Нэг аж ахуйн нэгж, нэг ордод зориулсан биш, бүгдэд ижил үйлчлэхүйд шийдэл олоход хэлэлцээрийн ширээний ард суухад бэлэн гэдгээ хэлсэн. Одоо л хэлэлцээр эхэлж байна.

-М-Си-Эс групп нэлээд олон гишүүнд хандив өгсөн нь ил байгаа. Энэ хандивыг ямар эрх ашгийн төлөө өгсөн бэ?

-УИХ-ын гишүүнд нэр дэвшигчдэд иргэн, аж ахуйн нэгж хэдэн төгрөгийн хандив өгөхийг хуулиар заасан. Энэ хуульд заасан хүрээндээ нэр дэвшигчдэд ил тодоор хандив өгсөн. Нам үл харгалзан хулгай хийхгүй, худал хэлэхгүй, ард түмний төлөө, бизнесийн орчны зөв зүйтэй бодлого санаачилж, нийгмийнхээ төлөө ажиллах хүмүүст хандив өгсөн. Хэрвээ аж ахуйн нэгж хандив өгөх нь буруу гэж үзвэл хуулиа өөрчлөөд, өгч болохгүй гээд заачихвал бидэнд бүр л амар байна.

Ер нь хандив өгсөн гишүүдээс тэгээд өгөөч, ингээд өгөөч гэж гуйж үзээгүй. Цаашид ч гуйхгүй. Холбоо сүлбээтэй зүйл ч байхгүй. Гол нь бизнесийн эрх зүйн орчноо зөв байлгаж, татварын орчноо сайжруулж, хөрөнгө оруулалтыг татах чиглэлд зөв зүйтэй ажиллах эрүүл улстөрчид гарч ирээсэй гэж л хандив өгсөн.