Өнгөрсөн хугацаанд Шинэ Монгол сургуулийн 13 төгсөгч дэлхийн шилдэг инженерүүдийг бэлтгэдэг Японы Ямагата их сургуульд суралцжээ. Тэгвэл цаашид олон монгол хүүхэд Японд инженер, шинжлэх ухааны боловсрол эзэмшиж, ажиллах боломжийг нээхээр Шинэ Монгол эрдмийн хүрээлэн, Японы Ямагата муж, Ямагата их сургуулийн удирдлагууд Хамтын ажиллагааны санамж бичигт өнөөдөр гарын үсэг зурлаа. Энэхүү санамж бичгийн хүрээнд монгол оюутны тоог нэмэгдүүлж, тэдэнд зориулсан эдийн засгийн дэмжлэг үзүүлэх аж. Өөрөөр хэлбэл, Шинэ Монгол эрдмийн хүрээлэн Ямагата мужийн компаниудтай хамтран оюутнуудыг их сургуульд боловсрол эзэмшсэний дараа шууд ажилд орох гурвалсан хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхээр зорьж байгаа юм.
Ямагата мужийн захирагч Ёшимүра Миэко: Бид хамтын ажиллагааны санамж бичигт гарын үсэг зурсан нь туйлын онцлог, чухал үйл явдал боллоо. Учир нь нийгмийн хөгжлийн гол цөм нь хүн байдаг бөгөөд ирээдүйд нийгмийг авч явах чадвартай, төлөвшсөн иргэдийг бэлтгэхэд боловсролын байгууллагуудын үүрэг асар их юм.
Шинэ Монгол сургуулиар зочлох үедээ тус сургууль нийгэмд хэрэгтэй, зөв хүмүүжилтэй, нийгэмшсэн иргэдийг бэлтгэх чиглэлд амжилттай, тууштай ажиллаж байгааг харсандаа баяртай байна. Японы Ямагата мужийн ахлах сургуульд Ж.Галбадрах захирал болон Г.Тогос захирал нар суралцаж байсан. Энэ нь хоёр улсын боловсролын байгууллагуудын хоорондын холбоо, залгамж чанарын илэрхийлэл юм.
Ийнхүү хамтын ажиллагааны санамж бичиг байгуулснаар цаашид Шинэ Монгол сургуулийн сурагчид болон оюутнууд Японы Ямагата их сургуульд суралцах өргөн боломж нээгдэхээс гадна Монгол, Японы залуучууд хоорондоо соёлын болон бусад олон талын хамтын ажиллагаа өрнүүлж, хоёр орны харилцаа улам гүнзгийрэн хөгжих нөхцөл бүрдэх юм.
Тиймээс энэхүү санамж бичигт гарын үсэг зурсан нь зөвхөн боловсролын салбарын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх алхам бус, Монгол, Японы ард иргэдийн ирээдүйд чиглэсэн найрсаг харилцааг бэхжүүлэх үнэ цэнтэй үйл явдал боллоо гэж үзэж байна.
Ямагата их сургуулийн захирал Таматэ Хидэтоши: Ямагата мужид өмнө нь ч Монголын олон оюутан, залуус суралцдаг байсан уламжлалтай. Энэ удаагийн хамтын ажиллагааны санамж бичиг байгуулснаар хоёр орны боловсролын харилцаа урьд урьдаасаа илүү өргөжин тэлнэ гэж найдаж байна. Одоогоор Ямагатагийн их сургуульд дэлхийн олон улсаас 270 гаруй гадаад оюутан суралцаж байгаа бөгөөд тэдний дунд Монгол Улсаас зургаан оюутан бий. Санамж бичгийн хэрэгжилтийн хүрээнд энэ тоог ойрын жилүүдэд гурав дахин нэмэгдүүлэх зорилт тавьж байгаа нь Монголын оюутнуудад гадаадын өндөр түвшний боловсрол эзэмших өргөн боломжийг нээж өгнө.
Мөн монгол оюутнуудад зориулсан тусгай санг байгуулсан нь онцлон тэмдэглэх зүйл юм. Учир нь шинээр гадаадад суралцахаар ирж буй залуусын хувьд эдийн засгийн хүндрэл, санхүүгийн дарамт хамгийн том бэрхшээл болдог. Тиймээс энэ сан нь тэдэнд бодитой дэмжлэг үзүүлж, суралцах нөхцөлийг нь хөнгөвчилнө гэж үзэж байна.
Шинэ Монгол эрдмийн хүрээлэнгийн Гүйцэтгэх захирал Г.Тогос: Ямагата их сургууль болон уг муж нь Шинэ Монгол сургуулийн үүсэл, хөгжилтэй салшгүй холбоотой. Манай сургууль анх байгуулагдах үед Ямагатагийн зүгээс дэмжлэг үзүүлж, олон хүний оролцоо, дэмээр Шинэ Монгол сургуулийн суурь тавигдсан байдаг. Түүнчлэн Шинэ Монгол сургууль өөрийн тодорхой үзэл баримтлалтайгаар ажиллаж ирсэн нь Монгол орноо хөгжүүлэх зөв сэтгэлтэй, зоригтой, шинжлэх ухаанч иргэдийг бэлтгэх зорилготой юм. Энэ үзэл санааг бид Ямагатагийн боловсролын байгууллагаас харж, суралцсан.
Өнгөрсөн хугацаанд Шинэ Монгол сургууль Ямагата их сургуульд нийтдээ 13 орчим төгсөгчөө явуулсан туршлагатай. Харин энэ удаагийн хамтын ажиллагааны санамж бичгийн онцлог нь зөвхөн их сургууль төдийгүй Ямагата муж болон мужийн хувийн хэвшлийн байгууллагууд хамтран оролцож буй явдал юм. Өөрөөр хэлбэл, санамж бичигт хэдэн оюутанд боломж олгох тухай тодорхой заагаагүй ч дараагийн шатанд илүү нарийвчилсан гэрээнүүдийг байгуулж, бодит тоо, нөхцөлийг тодорхой болгох зорилт тавьж байна. Одоогоор бидний томоохон зорилго бол гурвалсан хамтын ажиллагааны загварыг бий болгох явдал юм. Ямагата мужийн аж ахуйн нэгжүүдийн хүсэл сонирхолд тулгуурлан Шинэ Монголын төгсөгчид Ямагата их сургуульд суралцсаны дараа тухайн компаниудад шууд ажиллах боломж бүрдүүлэх юм.
Ямагата их сургууль нь төрийн өмчит, бүх төрлийн салбараар мэргэжил олгодог цогц их сургууль. Хэрэглээний болон онолын шинжлэх ухаан, боловсрол, эдийн засаг, хөдөө аж ахуй зэрэг олон чиглэлээр хөтөлбөртэй бөгөөд ялангуяа хөдөө аж ахуйн салбараар Япондоо онцгой байр суурь эзэлдэг. Тус сургуулийн өөрийн нэрийн брэнд болсон будаа үйлдвэрлэдэг нь ч үүнийг илтгэнэ.
Миний суралцаж байсан Ямагатагийн ахлах сургуулийн философи, сургалтын арга барил нь Шинэ Монгол сургуулийг үүсгэн байгуулагчдад онцгой сэтгэгдэл үлдээж, түүнийг үлгэр болгон шинэ сургуулиа байгуулсан юм. Тухайн сургуулийн хамгийн гол онцлог нь сахилга бат, зөв дадал, зөв үзэл бодлыг төлөвшүүлэхэд чиглэдэг байв. Хүн сурч байж л өөрийгөө хөгжүүлдэг, хүн хүнийг хүндэлж, хайрлаж байж зөв хүн болдог гэсэн зарчмыг хүүхдэд гүнзгий ойлгуулдаг. Энэ зүйл нь өнөөдөр Шинэ Монгол сургуулийн сургалтын үзэл баримтлалын гол цөм болж, уламжлагдан хөгжиж байна гэлээ.
Монголчуудын дунд Ямагатагийн их сургууль төдийлөн танигдаагүй байж болох ч сургуулийн нэр хүнд Япондоо өндөрт тооцогддог. Тухайлбал, уг сургууль нь Японы 800 гаруй их сургуулийн дундаас судалгаа, шинжилгээний чансаагаар эхний 25-д багтдаг бөгөөд ялангуяа инженерийн чиглэлээр улсаас дэмжлэг авдаг юм.
