Ази, номхон далайн бүс нутгийн улс төр, аюулгүй байдал, эдийн засгийн чиглэлээр дагнан бичдэг “The Diplomat” сэтгүүлд Монгол Улсын эрчим хүчний аюулгүй байдлын талаар хөндөн бичсэн нийтлэлийг орчуулан хүргэж байна.

Монгол Улсын эрчим хүчний салбар сүүлийн жилүүдэд тодорхой хэмжээнд хөгжиж, төрөлжсөн боловч эрэлтээ хангахын тулд бэрхшээлтэй тулгарсаар байна.

Шинээр томилогдсон Ерөнхий сайд Г.Занданшатар өвлийн бэлтгэлийг эртнээс хангахыг төрийн байгууллагуудад үүрэг болголоо. Үүнд эрчим хүчний хэрэглээг хэмнэх, тодорхой хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний экспортыг хязгаарлаж, өвлийн хэрэгцээг хангах арга хэмжээ багтаж байна.

Гэвч зөвхөн энэ өвлийн төдийгүй ирээдүйн өвлүүдийг даван туулахын тулд Монгол Улс зөвхөн хэмнэхээс гадна эрчим хүчний нийлүүлэлтээ нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Үүний тулд Засгийн газар уламжлалт түлш болон сэргээгдэх эрчим хүчийг хослуулан эрчим хүчний аюулгүй байдлыг бэхжүүлэх зорилготой ажиллаж байна.

Өнгөрсөн долоо хоногт Ерөнхий сайд Улаанбаатар хотын дулааны цахилгаан станцуудыг шалгаж, үйлдвэрлэлийн түвшинг үнэлжээ. Эрчим хүчний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх зорилгын хүрээнд станцуудыг хүчин чадлаа 50 хувиар өсгөхийг уриалсан байна.

Үүний зэрэгцээ Монгол Улс сэргээгдэх эрчим хүчний салбар дахь хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, түншлэлүүдийг эрэлхийлж байгаа аж. Наймдугаар сарын 20-нд болсон Монгол–БНСУ-ын IV Стратегийн форумын үеэр Г.Занданшатар хоёр улсын орчин үеийн сэргээгдэх эрчим хүчний технологи нэвтрүүлэх хамтын ажиллагааг онцлон тэмдэглэсэн юм.

Засгийн газар эрчим хүчний шинэчлэлийг тэргүүлэх чиглэл болгож байгаа ч шийдвэрлэх шаардлагатай хэд хэдэн асуудал бий.

Сүүлийн хэдэн арван жилийн турш Монголын эрчим хүчний хомсдол улс төрийн шийдвэр гаргагчдын өмнө байнгын асуудал болсоор ирсэн. Хөдөө орон нутгаас нийслэл рүү чиглэсэн их хэмжээний шилжилт хөдөлгөөн Улаанбаатарын хүн амыг өсгөж, эрчим хүчний хэрэглээг огцом нэмэгдүүлсэн. Нийслэлд ирж буй иргэд боловсрол, ажлын боломж эрэлхийлж байгаа нь ойлгомжтой боловч эрчим хүчний систем манай улсын гуравны нэг хүн амыг багтааж буй Улаанбаатар хотын эрэлтэд хүрэлцэхгүйд хүрээд байна. Цаашид өндөр орон сууц, орчин үеийн хорооллуудын барилга нэмэгдэхийн хэрээр эрчим хүчний хэрэглээ улам өснө.

Эдгээр шинэ хорооллуудыг цахилгаанаар хангахын тулд Улаанбаатарын эрчим хүчний хүчин чадлыг зайлшгүй нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Гэвч жинхэнэ утгаараа эрчим хүчний аюулгүй байдлыг хангахын тулд Монгол Улс эрчим хүчний эх үүсвэрээ төрөлжүүлэх шаардлагатай юм.

2022 оны байдлаар Монгол Улсын цахилгаан эрчим хүчний 86 хувийг нүүрс, 4 хувийг нефть хангаж байв. Сэргээгдэх эрчим хүчний сонирхол нэмэгдэж байгаа ч одоогоор салхи, нар, усны эрчим хүч нийлээд нийт хэрэглээний 10 хувиас бага хувийг эзэлж байна.

Монгол Улс 2030 он гэхэд нарны эрчим хүчний хэмжээг 30 хувьд хүргэх зорилт дэвшүүлсэн. Энэ зорилгод хүрэхийн тулд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах шаардлагатай бөгөөд үүнд Улаанбаатар хот стратегийн хувьд нямбай, сонголттой байх ёстой.

2025 оны эхний хагаст Монгол Улс дотоодын эрчим хүчнийхээ 16 хувийг Оросоос импортолж, Оросын эрчим хүчний хоёр дахь том импортлогч болсон. Харин Хятад Оросоос авах эрчим хүчээ бууруулсан нь өөрийн эрчим хүчний хараат бус байдлыг бэхжүүлсэнтэй холбоотой. Энэ нь Хятадын сэргээгдэх эрчим хүчийг төрөлжүүлж чадсан амжилтыг харуулж байна. Монгол, Хятад хоёр сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлээр хамтран ажиллах боломжтой ч одоогоор Хятадын хөрөнгө оруулалтын ихэнх нь уул уурхайн салбарт төвлөрч байна.

Монгол Улс Хятадаас гадна “гуравдагч хөршүүд” болох өндөр технологийн давуу талтай Япон, БНСУ зэрэг орноос хөрөнгө оруулалт татахыг эрмэлзэж байна. Энэ нөхцөлд АНУ салхин болон нарны эрчим хүчний хөрөнгө оруулалтаа бууруулсан нь Монголын сэргээгдэх эрчим хүчний салбарт нөлөөлөх төлөвтэй байгаа юм.

Засгийн газар хөрөнгө оруулалтын таатай орчин бүрдүүлэхийг зорьж байна. Өмнөх Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газартай харьцуулахад Г.Занданшатарын бодлого илүү зах зээлийг чөлөөлөх чиглэлтэй, төр-хувийн хэвшлийн түншлэлийг бууруулж, төрийн өмчит 22 компанийг татан буулгах алхмууд хийж байна. Гэхдээ гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэхийн тулд хууль эрх зүйн орчны тогтвортой байдал зайлшгүй хэрэгтэй. Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай 2007 оны хуулийг 2008, 2009, 2011, 2012, 2019, 2022 онд дахин дахин өөрчилсөн нь хөрөнгө оруулагчдад тодорхой бус байдлыг бий болгожээ. Иймээс тогтвортой хууль эрх зүй нь хөрөнгө оруулалтыг татах гол нөхцөл бөгөөд эцсийн дүндээ Монголын эрчим хүчний аюулгүй байдлыг хангахад чухал хүчин зүйл болох юм.