Засгийн газар 2026 оны төсвийн төслийг есдүгээр сарын 1-ний дотор УИХ-д өргөн барих хуультай. Үүнээс өмнө буюу 2025 оны долоодугаар сарын 25-ны дотор төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар төсвийн төсөлд саналаа Сангийн яам, төрийн аудитын байгууллага, УИХ-д хүргүүлээд буй.
Ерөнхий сайд Г.Занданшатар 2026 оны төсвийн төсөлд иргэд, олон нийт саналаа өгөх санаачилгыг наймдугаар сарын 1-нээс орон даяар эхлүүлсэн. Өчигдрийн байдлаар 154 мянга гаруй иргэн 2026 оны төсвийн төсөлд санал өгсөн байна. Түүнчлэн, төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар саналаа нээлттэй танилцуулж, салбарынхны саналыг сонсох үйл явц өрнөж байна. Харин энэ дунд төсвийн ерөнхийлөн захирагч Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын төсөв, Ерөнхийлөгчийн санаачилсан төсөл хөтөлбөрийг дагасан төсвийн ачаалал хэрхэн нэмэгдэж байгааг ярихгүй, орхигдуулах тал ажиглагдав.
У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоноос хойш Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын төсөв жил бүр өссөн байна. Тухайлбал, 2020 онд Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын төсөв 6.7 тэрбум төгрөг байсан бол сүүлийн таван жилд тав дахин тэлж, 2025 оны батлагдсан төсөв 33.9 тэрбум төгрөгт хүрчээ. Улсаараа хэмнэлтийн горимд шилжсэн 2021, 2022 онд ч Ерөнхийлөгчийн төсөв нэмэгдсэн бөгөөд 2021 оноос хойш жил бүр 5-6 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн байна.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн эхний дөрвөн жилийн төсөв 89.2 тэрбум төгрөг болж өмнөх хоёр төрийн тэргүүний нийт найман жилийн бүрэн эрхийн хугацаанд зарцуулсан төсвөөс 1.7 дахин өндөр байх жишээтэй.
Ерөнхийлөгчийн төсвийн зардлын задаргааг харвал, нийт төсвийн 90 гаруй хувь урсгал зардал, багахан хувийг хөрөнгийн зардал эзэлж байна. Өөрөөр хэлбэл, Ерөнхийлөгчийн гадаад, дотоод томилолт, үйл ажиллагаа, харьяа байгууллагуудынх нь цалингийн зардалд ихэнх төсөв нь зарцуулагддаг гэсэн үг.
Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрт эрсдэлийн аудит хийлгэе
Үүнээс гадна Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн санаачилсан үндэсний хөдөлгөөн, төсөл хөтөлбөрүүдийг дагасан төсвийн ачаалал, үр дүнг өнөөдрийг хүртэл ярихгүй, хяналтаас гадуур явж байгаа тал бий. Тухайлбал, Эрүүл мэндийн сайдын багцад Ерөнхийлөгчийн санаачилсан "Эрүүл монгол хүн" үндэсний хөдөлгөөнийг идэвхжүүлэхэд тодорхой төсөв тусгагдах болсон. Саяхан Эрүүл мэндийн сайд Ж.Чинбүрэн СЭМҮТ-ийн удирдлагуудын гаргасан санхүүгийн зөрчлийн талаар мэдээлэхдээ СЭМҮТ дээр "Эрүүл монгол хүн" үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд 1.3 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт батлагдсан боловч сонгон шалгаруулалтгүйгээр 14 иргэнтэй гэрээ байгуулсан гэж мэдээлсэн. Харин хариуд нь СЭМҮТ-ийн гүйцэтгэх захирал асан Г.Анхболд "Эрүүл монгол хүн" хөтөлбөрийн санхүүжилтийг хэнд олгох, хэрхэн хуваарилахыг Ерөнхийлөгчийн зөвлөхүүдээс асууж шийдвэрлэсэн гэх утга бүхий тайлбарыг өгсөн юм. Эндээс харахад, Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрийн санхүүжилт нь танил тал, тодорхой эрх ашигт чиглэж байх вий гэсэн хардлагыг төрүүлэв.
Ерөнхийлөгчийн санаачилсан "Тэрбум мод" хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд Байгаль орчны сайдын багцад мөн төсөв хуваарилж ирсэн. Мөн төрийн өмчийн томоохон компаниудаас санхүүжилт олгож ажилласан. Ерөнхийлөгчийн санаачилсан "Хүнсний хувьсгал", "Цагаан алт" үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зардлыг Хүнс хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайдын багцад тусгасаар ирсэн. Энэ хүрээнд төсвөөс татаастай хөнгөлөлттэй зээлийн хөтөлбөрийг арилжааны банкнуудтай хамтран хэрэгжүүлж байгаа. Харин төсвийн зарцуулалт, хөтөлбөрийн үр дүн, хэн хэрхэн хамрагдаж байгаад хэн хяналт тавьж ажиллах нь мөн тодорхой бус байгаа юм.
Үндэсний аудитын газраас 2018-2022 оны Эрдэнэс Тавантолгой компанийн үйл ажиллагаанд хийсэн аудитаар ОБЕГ "Тэрбум мод" хөтөлбөрийн хүрээнд 27.5 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг, Батлан хамгаалах яам 9.9 тэрбум төгрөгийн санжүүжилтийг Эрдэнэс Тавантолгой компаниас гаргуулан авсан боловч үр дүн, хэрэгжилт хангалтгүй гэж дүгнэсэн байх жишээтэй. Түүнчлэн, Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар хэрэгжиж буй "Тэрбум мод" үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд олон эх үүсвэрээс төрийн байгууллагууд төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа тул тусгайлан эрсдэлийн аудит хийх шаардлагатай гэж дүгнэсэн ч өнөөдрийг хүртэл гүйцэтгэлийн аудит, санхүүгийн хяналт шалгалт хийгдээгүй байна.
Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын төсөв сүүлийн жилүүдэд огцом нэмэгдэж, Ерөнхийлөгчийн санаачилсан хөтөлбөрүүдэд төсөв болон төрийн өмчит компаниудаас ихээхэн санхүүжилт хуваарилагдаж байгаа энэ нөхцөлд, эдгээр хөрөнгийн зарцуулалт, үр өгөөжид тавих хяналтыг сайжруулах шаардлагатай юм.
