Боловсролын сайдын 2026 оны төсвийн төслийг 4.8 их наяд төгрөг байхаар тооцжээ. Үүнээс 4.2 их наяд нь урсгал зардал, 561.7 тэрбум төгрөг нь хөрөнгө оруулалттай холбоотой байхаар боловсруулсан байна. Тэгвэл боловсролын салбарын мэргэжлийн байгууллага болон экспертүүд дараах саналыг хэллээ.
“Бүх нийтийн боловсролын төлөө” иргэний нийгмийн байгууллагын ерөнхий зохицуулагч Д.Тунгалаг: Монгол Улсын Засгийн газрын бүх олон улсын гэрээ, конвенцоор хүн бүрийн сурч боловсрох эрхийг баталгаажуулах үүргийг хүлээсэн. Тийм болохоор төр төсвөө хуваарилах ёстой. Тогтвортой хөгжлийн зорилгыг 2030 он гэхэд биелүүлнэ гэж Ерөнхийлөгч амлалт өгсөн. Тэгэхээр чанартай, эрх тэгш хамруулсан боловсролыг хүн бүрд олгох ёстой. Энэ нь сургуулийн өмнөх боловсролоос эхлээд дээд боловсрол хүртэл хамаатай гэсэн үг. Бид төсвөө хүртээмж рүү л цацаад байдаг чиг хандлагаасаа салахгүй байгаа учраас иргэний нийгмийн байгууллагууд чанарыг сайжруулах төсөв зарцуулаач гэдэг санал гаргаж байна. 2026 оны төсвийн төсөл дээр жишээлбэл тусгай хэрэгцээт боловсролд нэг ч төгрөг байхгүй байна. Хүртээмж, байшин барилгаас гадна сурлагын чанар, амжилтыг дээшлүүлэхэд төсвийн бодлогыг чиглүүлээч.
Хоёрт, боловсролын салбарт ДНБ-ий 4 хувь, төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлогын 12 хувийг боловсролд зарцуулна гэж хэллээ. Тэгвэл боловсролын салбарын төсөвт эзлэх хувийг 2030 он хүртэл тогтвортой нэмэгдүүлж, хадгалах санал тавьж байна. Энэ нь улсын төсвийн зардлын 20 хувь, ДНБ-ий 6 хувьд хүргэх буюу Ослогийн тунхаглалыг хэрэгжүүлж эхлэхийг шаардаж байна. Тэгэхгүй бол 2030 он гэхэд манай салбар ачааллаа даахгүй болох гээд байна гээд олон хүн хэлсэн. Хэрэв бидний хүсэж байгаа санхүүжилтийг өгвөл Монгол Улсын боловсролын салбар сургалтын амжилтыг сайжруулж, боловсролд хамрагдаж чадахгүй байгаа хүүхдүүдээ хамруулж чадна. Манай салбар үр өгөөжгүй салбар биш гэдгийг Дэлхийн банкны тайлан онцолсон байна. Үнэхээр боловсролыг дэмжих жил болох гэж байгаа бол ядаж олон улсын бенчмаркетингад хүргэх хэрэгтэй. Боловсролын салбарын үр дүн жилийн дотор гарахгүй болохоор 2030 он хүртэл тогтвортой төсөвлөөд өгвөл манай салбар үр дүн гаргаж чадна.
Гуравт, боловсролын салбарын санхүүжилтийг нэмэгдүүлэхдээ нэг суралцагчид ногдох зардлаа нэмэгдүүлж явмаар байна. Хувьсах зардлын санхүүжилтээ хоёр жил тутамд Засгийн газрын тогтоолоор өөрчлөхдөө дандаа нэмж, сайжруулж явах хэрэгтэй. Түүнээс биш бууруулмааргүй байна. Хүний хөгжилд мөнгө оруулъя. Энэ бол зардал биш ирээдүйд, маргаашдаа хийж байгаа хөрөнгө оруулалт. Тогтвортой, хүртээмжтэй хөгжлийн төлөөх төсвийн шинэчлэл. Олон улсын хүний эрхийн гэрээгээр төрийн бодлогоор хувийн сургууль байгуулахыг хориглож болохгүй. Гэхдээ төр төсвөөс дэмжих үүрэггүй. Тийм учраас хувийн сургуульд зарцуулдаг мөнгөө сургууль, цэцэрлэг барихад зарцуулъя. Мөн хүртээмжийн асуудлаа үүгээр шийдье. Дэлхийн банкнаас хувийн сургуулиудад чиглэсэн төрийн санхүүжүүлэлтийг улсын сургуулиудад тулгамдаж буй хэрэгцээг хангахад шилжүүлэх боломжтой. Одоогоор хувийн сургуулиуд төсвөөс бага хэмжээгээр санхүүжилт авч байгаа ч тэдгээрийн дийлэнх сурагчид нь өндөр орлоготой өрхийн хүүхдүүд байна. Тэгш байдлыг нэмэгдүүлэх үүднээс хувийн сургуулиудын нийт сурагчдад ногдох санхүүжилтийг нийгэм, эдийн засгийн хувьд эмзэг бүлэгт хамаарах хүүхдүүд рүү чиглүүлэх санал зөвлөмж өгсөн. Нийт 60 тэрбум төгрөгийг хэмнээд өөр зүйлд зарцуулж болно гэж Дэлхийн банк тооцоолсон байна.
Л.Отгонтуяа: гүйцэтгэлд суурилсан санхүүжилт бол хүүхэд рүү чиглэх ёстой
Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн гишүүн Л.Отгонтуяа: Аль болох яаралтай ил тод төсвийн төслөө тавибал хүмүүс илүү саналаа өгөх боломж бүрдэнэ. Түүнээс биш огт мэдээлэлгүйгээр хүсэл мөрөөдлийн жагсаалт шиг зүйл болгоод явчих вий.
Хоёрт, санхүүжилт өгөхийг гүйцэтгэлд суурилсан төсөвлөлт гэхгүй. Үр дүнд чиглэсэн, гүйцэтгэлд суурилсан төсөвлөлтийн мөн чанараар нь хэрэгжүүлмээр байна. Тэгэхгүй бол хэдэн багш нарт үр дүнгийн урамшуулал өгсөн гээд үр дүнгийн санхүүжилт, төсөвлөлтийн системийг нэвтрүүлсэн гэдгээсээ илүү гүйцэтгэлд суурилсан санхүүжилт бол хүүхэд рүү чиглэх ёстой. Ялангуяа хүүхдийн дөрвөн үндсэн эрхийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой байх ёстой. Суралцах эрхийг нь хангахад чиглүүлсэн хүүхдэд ээлтэй, жендерийн мэдрэмжтэй байх ёстой гэх мэтчилэн хөтөлбөрийн үр шим хүртэгчид, үйлчилгээ үзүүлж байгаа хүмүүсийнхээ ямар байдлаас юунд хүрэхийг тодруулах шаардлагатай. Ялангуяа хөрөнгө оруулалт дээр 108 сургууль, 95 цэцэрлэг барьснаар ээлжийн копцент хэдээр буурах, анги дүүргэлт хэдээс хэд болох гэдгийг тодруулдаг шалгуур үзүүлэлтийг гаргамаар байна. Мөн 95 цэцэрлэг барьснаар хүүхдүүдийн хамран сургалт, бусад зүйлүүд яаж хамрагдах вэ гэдгийг харуулмаар байгаа юм.
Төсвийн хязгаараас давуулж төлөвлөхгүй гээд өнөөгийн эдийн засгийн нөхцөл байдал хүнд байдалтай холбоотой Сангийн яам бодлогоо илэрхийлсэн. Гэтэл та бүгд 600 гаруй тэрбумаар нэмж, Боловсролыг дэмжих жил гэж байгаа бол үр дүнгээ хэрхэн нэмэгдүүлэх талаараа бодитой хэмждэг болох ёстой. Ингэж байж боловсролын чанараа сайжруулах боломж нэмэгдэнэ.
Дунд хугацааны төлөвлөлтийн хүрээнд салбар дотроо хөрөнгө оруулалт, зардал, хөтөлбөрөө эрэмбэлэх нь хамгийн зүйтэй. Хөтөлбөрөөр яриад явах биш үр дүнгээр нь яриад явбал илүү зүй зохистой болно.
Г.Баттүвшин: Дээд боловсролын асуудал орхигдож олон жил явж ирсэн
ШУТИС-ийн багш, доктор, профессор Г.Баттүвшин: Их сургуулийн эрдэмтэн, профессорууд сургалт явуулж, судалгаа хийхэд лаборатори бааз хоцрогдоод байна. Ер нь төрийн өмчит их сургуулиуд 1940 оны үеийн барилгууд шүү дээ. Энэ барилгуудад хөрөнгө оруулалт хийх шаардлага байна. Төрийн өмчит болон хувийн их сургуулиудаа зааглан хөрөнгө оруулалтын хэмжээг нэмэх нь зүйтэй.
Төрийн өмчит их дээд сургуулиудын 10 хүрэхгүй хувь дотуур байранд байна. Гэтэл орон нутгаас, гадаадаас оюутан элсүүлэх гэхээр дотуур байрны хүртээмж муу. Үүнийг нэг мөр шийдээч. Тэгэхгүй бол энэ нь сургуулийн тогтвортой оршин тогтнох нөхцөлд шууд сөргөөр нөлөөлж байна.
Боловсрол гэдгийг ЕБС болон сургуулийн өмнөх боловсролоор л ерөнхийдөө хардаг. Үүнд, дээд боловсролын асуудал орхигдож олон жил явж ирсэн. Өнөөдрийн төсөвт ч мөн харагдаж байна. Дээд боловсролд Боловсролын яамны төсвийн 5 хувь нь л тавигдсан. Энэ 5 хувь дотод Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын нэрэмжит тэтгэлэг зэрэг бүгд өндөр дүнгээр ордог. Үүнээс улбаатайгаар төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын тогтмол зардлыг хассан. Төрийн өмчит гэж нэршлээр явж байгаа бол үүнийгээ тодорхой хэмжээнд харж үзээч ээ. Эрдэмтдийн эрдэм шинжилгээний ажилд хөрөнгө оруулалт хийх хэрэгтэй. Хуульд тусгасан зардлуудыг төсөвт тусгаж олгооч.
