Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн цаг үеийн асуудлаар сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.
-Таныг Увс аймгийн 100 жилийн ойн наадамд өөрийнхөө багцаас хоёр тэрбум төгрөг зарцуулсан гэдэг мэдээлэл бий. Аймгийнхаа 100 жилд мөнгө цацаад байж болдог юм уу?
-Би Увс аймгаас 2008 оноос хойш таван удаа УИХ-д сонгогдон гишүүнээр ажиллаж байна. Тойргийн гишүүний хувьд Увс аймгийн 100 жилийн ойн баяр наадмыг зохион байгуулах ажилд оролцсон. Мөн 2009 онд Увс аймгийн Улаанбаатар хот дахь нутгийн зөвлөлийн даргын албан тушаалыг авсан. Ойг тэмдэглэх ажилд Увс аймгаас гаралтай иргэд, бизнес эрхлэгчид, энэ аймагтай холбоотой үйл ажиллагаа явуулдаг бусад аймгийн бизнес эрхлэгчид 11 орчим тэрбум төгрөг санхүүжилтээр гаргасан. Энэ бол хувийн санхүүжилт. Ой зохион байгуулах хүрээнд 22 орчим тэрбум төгрөгийн бүтээн байгуулалтын ажлуудыг өмнө жилээс хойш хийсэн. Ойн арга хэмжээг зохион байгуулах ажилд шамдан хэд хоног нойр муутай явж байгаад миний төсөв гээд хэлчихжээ. Энэ бол Эрчим хүчний сайдын багц гэсэн үг. Увс аймгийн төв Улаангом хотын 2, 4, 11 дүгээр багуудыг дамнан хэд хэдэн ажил хийсэн. Тодруулбал:
Баруун тойргийн авто зам гээд хоёр гаруй км замыг 3.6 тэрбум төгрөгөөр 2024 оны төсөвт суулгаад, Увс аймгийн 100 жилийн ойгоор 90 хувьтай ашиглалтад оруулсан.
Улаангом сумын 2, 4, 11 дүгээр багуудын цахилгаан хангамж муудсан байсан. Төсвийн бололцоо бага байсан учраас Увс аймгаас сонгогдсон гишүүний хувьд хоёр тэрбум төгрөгийг хөөцөлдөж улсын төсөвт суулгасан. Тендерийг худалдан авах ажиллагааны газарт зарласан. Эрчим хүчтэй холбоотой асуудал учир сайдын төсвийн багцад тусгасан нь үнэн. Үүнийгээ миний багц гэсэндээ хүлцэл өчиж байна. Ядаргаатай явж байхдаа ингэж хэлсэн. Тендерийн гүйцэтгэлээр 1 тэрбум 851 сая төгрөгөөр хийгдсэн ажил юм билээ.
Увс аймгийн 100 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэхтэй холбоотой ямар нэгэн төсвийн болон эрчим хүчний салбарын төрийн өмчит компаниудын эх үүсвэрийг ашиглаагүй гэдгийг хариуцлагатайгаар мэдэгдэж байна.
-Энэ жил эрчим хүчний салбар ямар эрсдэлд байна вэ. Гал алдах эрсдэлтэй ийм нөхцөл байдалд төсвөөс зайлшгүй танах шаардлагагүй зүйлс юу байгаа вэ?
-Эрчим хүчний салбар нэг өдөр эсвэл сүүлийн жилүүдэд ийм болоогүй. Энэ салбар 103 жилийн түүхтэй. Сүүлийн 35 жилийн хугацаанд төвөгтэй нөхцөл байдал үүсэж байгаа. Жишээлбэл, ТЭЦ 3 станцад гарсан техникийн сааталтай холбоотой нэлээд сенсаац гарлаа. ТЭЦ 3 198 мгВТ-ын хүчин чадалтай цахилгаан станц. Тухайлбал, 12 мгВТ-ын 4 турбин, 25 мгВТ-ын 4 турбин, сая гэмтдэг 50 мгВТ-ын турбин гээд нийт 9 турбин байна гэсэн үг. Үүнээс сая гэмтдэг есдүгээр турбагенератороос бусад нь ашиглалтын хугацаа нь хоёр дахин хэтэрсэн. 1965-1966 оноос хойш 60 жил ашигласан станц. Үнэнийг хэлэхэд, станцын зуухнуудын дотор гадаргуунууд нь нимгэрээд металлын ядаргаа гэж нэрлэдэг байдалд орсон. Осол гарах магадлал өндөр байна. Тийм учраас ТЭЦ 3 дээр 25 мгВТ-ын хүчин чадалтай долоодугаар турбиныг эрчим хүчний хяналтын газрынхан аваар, осол гарахаас сэргийлж зогсоосон. Зөвхөн энэ Засгийн газар биш 2017-2018 оны үед л ТЭЦ 3-ын тоноглолууд бүгд ашиглалтын хугацаа нь хоёр дахин хэтэрсэн байсан учраас хоёр цахилгаан станц барина гэдэг асуудлыг ОХУ-тай яриад явж байгаа.
-Эрчим хүчний үнийг нэмэгдүүлснээс хойш 500 гаруй тэрбум төгрөгийн нэмэлт орлого олсон. Үүнээс хэдэн хувийг салбарын бүтээн байгуулалтын ажилд зарцуулсан бэ?
-Сайд болоод хоёр удаа эрчим хүчний үнийг нэмэгдүүлсэн. Өнгөрсөн жил эрчим хүчний үнийг нэмснээр 546 тэрбум төгрөгөөр эрчим хүчний компаниудын орлого нэмэгдэж орж ирсэн. Үүний 110 тэрбум төгрөгийг Шивээ-Овоо, Багануур, Шарын голын уурхайгаас эрчим хүчний нүүрс худалдаж авах үнийг нэмэгдүүлсэн. Тэгэхгүй бол уурхайнууд алдагдалтай ажиллаж зогсчих гээд байсан болохоор энэ санхүүжилтэд зарцуулсан. Түүний дараа 200 гаруй тэрбум төгрөгийг эрчим хүчний салбарын ТӨК-уудын ажилтнуудын цалингийн нэмэгдэлд зарцуулсан. Учир нь 2022-2024 онд ажилтнуудын цалинг эх үүсвэргүйгээр нэмээд явж байсан. Тэгэхгүй бол маш салбараас ажлаас гарах урсац хэт өндөр байсан юм. Эрчим хүчний салбарын тулгамдсан асуудлыг шийдэхэд 87 орчим тэрбум төгрөг зарцуулж байгаа. Үүнээс гадна богино хугацаанд хуримтлагдсан өр төлбөрүүд бий. 2025 оны арванхоёрдугаар сарын 31 гэхэд орлого, зарлагаа бодит гүйцэтгэлээр нь олон нийтэд тайлагнана.
-Дулааны үнэ хэдэн хувиар нэмэгдэх вэ?
-Дулааны үнийг өөрийнх нь өртгийн 38 орчим хувиар борлуулж байна. Засгийн газрын 132 дугаар тогтоолоор 2025 оныг дуустал үнийг нэмэхээ хойшлуулах шийдвэр гаргасан.
-ТЭЦ 3-ын өмнөх гэмтсэн турбины үйлдвэрлэж байсан цахилгаан, дулааныг энэ өвөл хаанаас шийдэх вэ. Тог таслах уу?
-Бөөрөлжүүлтийн цахилгаан станцын хоёрдугаар 150 мгВТ-ын хүчин чадалтай блокийг 2025 онд багтааж ашиглалтад оруулъя гэдэг зорилт тавьж байна. Бид бүх талын дэмжлэгийг үзүүлж яваа.
Түүнээс гадна Сэлэнгэ аймгийн төв Сүхбаатар хотод 70 мгВТ-ын хүчин чадалтай дулааны цахилгаан станц баригдаж эхэлсэн. Үүнийг 11-12 сард багтаан ашиглалтад авахаар төлөвлөж байна.
Түүнчлэн, Завхан аймгийн Тосонцэнгэл суманд 30 мгВТ-ын дулааны цахилгаан станцын эхний үе шат 22 мгВТ-ыг төвийн сүлжээнд холбосон.
Энэ гурван эх үүсвэрээс дутагдаж байгаа 50 мгВТ-аа нөхнө. Хэрэглээний өсөлтийг цахилгааны хувьд шийдвэрлэнэ. Үнэхээр шаардлагатай бол БНХАУ-ын Өвөр монголын эрчим хүчний станцаас 80 мгВТ хүртэлх хүчин чадалтай цахилгаан эрчим хүч импортлохыг үгүйсгэхгүй. Холбогдох гэрээ хийгдсэн, есдүгээр сардаа багтаагаад техникийн холболтууд хийгдээд бэлэн болж байна. Тиймээс цахилгааны хувьд 2025-2026 оны өвлийн их ачаалал дунд гайгүй давах болов уу гэсэн хүлээлттэй байна.
Дулааны хувьд 8.5 тэрбум төгрөгийг 2025 оны төсвийн тодотголоор Эрчим хүчний сайдын багцад суулгаад эрхийг нь БЭТ-д шилжүүлсэн. ТЭЦ 3-ын 50 клкц арваннэгдүгээр сарын 1-нээс өмнө өөрөө үйлдвэрлэж шийдвэрлэнэ. Цаана нь үлдэж байгаа 50 клкц-ыг ТЭЦ 4 болон Амгалан ДЦС-руу нэмэлтээр дулаан үйлдвэрлүүлэхээр шийдэл гаргасан.
