“Утаа” гэж өдөр алгасахгүй ярихад хүргэдэг өвлийн улирал юу юугүй хаяанд ирлээ. Гэвч Улаанбаатар хот ирэх өвөл түлэх түлшний асуудал одоог хүртэл тодорхойгүй байна.
Монгол Улсад өвлийн улиралд агаарын бохирдол гамшгийн хэмжээнд хүрдэг нь нууц биш. Ялангуяа Улаанбаатар хотын гэр хорооллын айл өрхүүд халаалтаа түүхий нүүрс болон сайжруулсан шахмал түлшээр хангадаг нь агаарын бохирдлын гол эх үүсвэр болдог. Үүнийг шийдвэрлэхийн тулд ирэх жилээс БНХАУ-аас хагас коксжсон нүүрс импортлон хэрэглээнд нэвтрүүлэхээр төлөвлөж байна. Ингэснээр өвлийн улиралд агаарын бохирдлыг бууруулахад тодорхой хэмжээнд үр дүнтэй шийдэл болж чадна гэж холбогдох албан тушаалтнууд үзэж буй.
Тодруулбал, энэ жил манай улс Хятадаас 226 тэрбум төгрөгийн өртөгтэй хагас коксжсон нүүрс худалдан авах төлөвлөгөөтэй байгаа аж. Хотын дарга Х.Нямбаатарын хэлснээр Үндэсний хороо хагас коксжсон нүүрсийг хэрэглээнд нэвтрүүлэх нь хүн амын эрүүл мэндэд эерэг нөлөөтэй гэж үзсэн учраас энэ шийдвэрийг гаргажээ. Тэрээр “800 градуст жигнэж, химийн хортой нэгдлийг ялгасан хагас коксжсон нүүрсийг импортлон, савлан хэрэглээнд нэвтрүүлэхээр төлөвлөж байна” гэж онцолсон. Харин иргэдийн зүгээс нүүрсээ экспортолдог орон гаднаас нүүрс авах гэж байгаад шүүмжлэлтэй хандаж байна. Гэвч иргэдийн анхаарал баяр наадам, аялал зугаалга руу шилжсэн үеэр тендерийн явц аль хэдийн явагдаж, Хятадын компанитай гэрээ байгуулсан байна.
Коксжсон нүүрс нь сайжруулсан шахмал түлшийг орлох, агаарын бохирдлыг бууруулахад хэр үр дүнтэй шийдэл болох вэ?
Хагас коксжсон гэдэг нь нүүрсийг бага температурт боловсруулж гаргаж авдаг бөгөөд түүхий нүүрстэй харьцуулахад чийг, дэгдэмхий бодис, үнс, хүхрийн агууламж харьцангуй бага байдаг. Ингэснээр шаталтын явцад үүсдэг хорт бодисын хэмжээ багасаж, түлш илүү бүрэн шатдаг гэсэн үг. Үүний үр дүнд агаар мандалд ялгарах нарийн ширхэгт тоосонцор (PM2.5), нүүрстөрөгчийн дутуу исэл (CO), хүхрийн давхар исэл (SO2) зэрэг аюултай хийнүүдийн ялгаралт мэдэгдэхүйц буурдаг. Тиймээс хагас коксжсон нүүрс нь өвлийн утааг хязгаарлах боломжит хувилбар гэж хэлж болно. Гэвч хагас коксжсон нүүрс нь түүхий нүүрснээс илүү цэвэр боловч бүрэн ногоон шийдэл биш юм. Тэр дундаа хүлэмжийн хийн ялгаралд өөрчлөлт бараг байхгүй учраас түр зуурын буюу завсрын л шийдэл.
Хятад улсын жишээг тайлбарлах нь
Хятад улс хэдэн арван жилийн турш агаарын бохирдолтой тууштай тэмцэж ирсэн бөгөөд энэ хүрээнд олон улсын анхаарлыг татсан олон арга хэмжээг хэрэгжүүлсэн билээ. Ялангуяа хойд бүс нутгууд болох Бээжин, Хэбэй, Шаньси, Өвөр Монголд өвлийн улиралд айл өрхүүд түүхий нүүрс түлэх нь агаарын бохирдлын гол эх үүсвэр байсаар ирсэн. Түүхий нүүрс нь шатах үедээ их хэмжээний утаа, хорт хий (PM2.5, хүхрийн давхар исэл гэх мэт) ялгаруулж, оршин суугчдын амьсгалын замын өвчлөл, нас баралтын түвшинг нэмэгдүүлдэг байв.
Ийм нөхцөлд Хятадын төр засаг “Цэвэр халаалтын төлөвлөгөө”-г хэрэгжүүлж эхэлсэн бөгөөд энэ хүрээнд түүхий нүүрсийг илүү цэвэр, утаа багатай түлшээр орлуулах бодлогыг шат дараатайгаар нэвтрүүлжээ. Байгалийн хий, цахилгаан халаалт нь хамгийн эрүүл шийдэл боловч эдгээрт холбогдох боломжгүй алслагдсан хөдөөгийн бүс нутагт хагас коксжсон нүүрсийг хэрэглээнд нэвтрүүлсэн нь онцлох бодлогын алхам болсон юм.
Хагас коксжсон нүүрс
Хагас коксжсон нүүрс нь нүүрсийг 400–600 хэмд халааж, утаа болон хорт хий ялгарах чадварыг нь бууруулсан хатуу түлшний төрөл юм. Илчлэг өндөртэй, тогтвортой шатдаг тул зориулалтын зууханд ашиглахад түүхий нүүрстэй харьцуулахад утаа мэдэгдэхүйц багасдаг. Тиймээс Хятадын Засгийн газар 2013 оноос эхлэн хөдөө орон нутгийн айл өрхөд зориулсан туршилтын хөтөлбөр хэрэгжүүлж, түүхий нүүрсийг хагас коксжсон түлшээр орлуулах ажлыг эхлүүлсэн байна. 2017 оноос энэхүү бодлого улам эрчимжиж, “нүүрснээс хийн түлш рүү”, “нүүрснээс цахилгаан халаалт руу” шилжих бодлого хэрэгжихийн зэрэгцээ, зарим бүс нутагт нүүрснээс хагас коксжсон нүүрс рүү шилжих хувилбар хэрэгжжээ.
Төрөөс түлшний татаас, зуухны шинэчлэлийн зардлыг хариуцаж, зориулалтын зуух болон стандартын дагуу үйлдвэрлэсэн шахмал түлшийг хэрэглээнд нэвтрүүлснээр агаарын чанарт тодорхой ахиц гарсан. Жишээлбэл, 2013 онд Бээжин-Тяньжин-Хэбэй бүс нутгийн PM2.5-ын жилийн дундаж агууламж 106 мкг/м³ байсан бол 2017 он гэхэд 58 мкг/м³ болж буурчээ. Энэхүү ахиц дэвшилд олон хүчин зүйл нөлөөлсөн ч хагас коксжсон түлшний хэрэглээ нь хөдөө орон нутгийн агаарын бохирдлыг бууруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.
Мөн энэхүү түлшийг хэрэглэсэн өрхүүдийн хувьд гэр доторх утаа мэдэгдэхүйц багассан, амьсгалын замын өвчлөл буурсан гэсэн судалгааны үр дүнгүүд гарсан байдаг. Тухайлбал, Хэбэй мужийн Жанжиакоу болон Баодин зэрэг хотуудад хагас коксжсон нүүрс хэрэглэсэн айлуудад өвлийн улиралд ханиад, гуурсан хоолойн үрэвсэл, уушгины өвчлөлийн тоо багассан байна.
Гэсэн хэдий ч хагас коксжсон түлшний хэрэглээ нь бүх талаар төгс шийдэл байсангүй. Зарим төрлийн хагас коксжсон нүүрс нь шатах үедээ дэгдэмхий органик нэгдлүүд (VOC) ялгаруулж, зуны улиралд озоны түвшинг нэмэгдүүлэх сөрөг үр дагавартай байжээ. Мөн зарим айл өрхүүдийн хувьд зуухны агааржуулалт хангалтгүйгээс болж нүүрстөрөгчийн дутуу исэл (CO)-ийн хордлого гарч байв. Иймээс энэ түлшний хэрэглээ нь зөвхөн зориулалтын зууханд, стандартын дагуу хэрэглэсэн тохиолдолд л үр дүнтэй, аюулгүй шийдэл юм.
Тиймээс хагас коксжсон нүүрс нь Хятадад тогтвортой, урт хугацааны шийдэл бус, харин түлшний шилжилтийн үе шатанд богино хугацаанд хэрэгжсэн чухал бодлогын хэрэгсэл байлаа. Улсын хэмжээнд байгалийн хий, цахилгаан халаалт руу бүрэн шилжихээс өмнө хөдөө орон нутгийн айл өрхүүдийг түүхий нүүрснээс татгалзуулах шилжилтийн “зөөлөн гүүр” болсон гэж хэлж болно.
Урт хугацаанд Монгол Улс цахилгаан халаалт, дулаан хангамжийн төвлөрсөн систем, сэргээгдэх эрчим хүч зэрэг байгальд ээлтэй шийдлүүд рүү шилжих шаардлагатай. Түүнчлэн хагас кокс түлшийг нэвтрүүлэх нь гэр хорооллын агаарын бохирдлыг бууруулах бодитой алхам болох ч, үүнийг дагалдах бодлого, дэмжлэг, зохион байгуулалт амжилтад хүргэх эсэхийг шийднэ.
