Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар 2026 оны төсвийн төслийг боловсруулахдаа иргэд, олон нийтээс санал авах арга хэмжээг зохион байгуулахыг бүх шатны төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарт үүрэг болгосон. Энэ хүрээнд салбар бүрийн төсөв дээр мэргэжлийн байгууллагууд болон экспертүүдээс санал авах хэлэлцүүлгийг наймдугаар сарын 4-нөөс эхлүүллээ. Зам тээврийн салбарын мэргэжлийн байгууллага болон экспертүүд дараах саналыг хэллээ.

Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн дарга Н.Энхбаяр: Зам тээврийн салбартай холбоотой гурван анхаарах асуудал байна. Үүнд:

Нэгдүгээрт, өнгөрсөн онуудын төсөв хэлэлцэх явцад зам тээврийн салбар болон эдийн засагтай холбогдолтой яригддаг тоо бол нүүрсний тээвэрлэлтийн тоо хэмжээ. Бодит байдал дээр чуулган дээр гишүүд асуулт асууж, хариулт авахад Засгийн газрын зүгээс  3-4 өөр тоо ярьдаг. Үүнийгээ уялдуулж тодорхой тоо ярих шаардлагатай байна. Өнгөрсөн жилүүдэд Монгол Улсын нүүрсний экспорт 40 саяас 80 орчим сая хүртэл хоёр дахин өсчихлөө. Энэ бол сайн хэрэг. Харамсалтай нь 80 сая тонн нь бидний хүрч чадаагүй зорилт болоод үлдэх гэж байна. Ирэх оны төсөөлөл, гадаад зах зээлийг харьцангуй судалдгийн хувьд биет хэмжээ нь 2025 оны түвшинд ч хүрэхгүй байх магадлалтай. Тэгэхээр нүүрсний олборлолт, тээвэрлэлт худалдаа ярьж байгаа Засгийн газрын яамд нүүрснийхээ тоо хэмжээг зөв хариулж байх хэрэгтэй. Мөн юуны тээвэр вэ гэдгээ тодорхой хэлэхгүй бол зөрүү үүсээд байна.

Хоёрдугаарт, төмөр замын чухал ач холбогдолтой төсөл аль вэ гэдэгт бид маш сайн анхаарч байх ёстой. Тавантолгой Гашуунсухайт чиглэлийн 233 км төмөр зам бол Монгол Улсын стратегийн  түвшинд маш чухал. Гэхдээ ашиглалт ямар байна. Энэ тухай бодохдоо нэгдүгээрт төслийг цогцоор нь бодох ёстой. Түүнчлэн, өрсөлдөх чадвараа бодох ёстой. 2019 онд эхэлсэн манай өрсөлдөг ОХУ-ын нүүрсний уурхайгаас Номхон далай руу чиглэсэн 531 км төмөр замтайгаа, боомттойгоо баригдаад энэ оны эхээр ашиглалтад орсон. Энэ онд 30 саяд хүргэнэ гэж байна. 2027 онд 50 сая хүргэнэ гэж байна. Гэтэл бид 250 км төмөр замыг эхэлсэн түүхээсээ хилийн боомтын холболтоо бодвол бараг найман жил болох гэж байна. Тэгэхээр өрсөлдөгч биднээс хамаагүй илүү хурдтай, төслийг илүү цогцоор нь авч харч чадаж байгаа. Хэдийгээр хувийн хөрөнгө оруулалтаар шийдсэн ч гэсэн Засгийн газрын дэмжлэгтэйгээр саад тотгорыг нь чөлөөлж өгч байгаад ногоон гэрлээр төмөр зам баригдаж байна. 

Шинээр хэрэгжүүлэх гэж байгаа зам, тээвэр гээд бүх төслийнхөө үр ашгийн тооцооллыг арай шинэлгээр бодохгүй бол болохгүй байна. Засгийн газар, Сангийн сайдын баталсан төсвийн өртөг, зардал, үр ашгийн тооцоо хийх аргачлал ч гэсэн үнэхээр хоцрогдсон. Орчин үеийн шаардлага хангахгүй байна. Энэ тал дээр Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлөөс цаашид ямар шинэ аргуудаар тооцох вэ гэдэг саналууд өгнө. Нэг удаагийн өртөг, зардлыг бууруулдаг асуудал байж болохгүй.

Гуравдугаарт, жил болгон улсын төсөв дээр яригддаг орон нутгийн авто замын төлөвлөлтийн асуудал. Өнгөрсөн оны төсвийн төлөвлөгөөг үзэхэд шинээр баригдах автозамын төслийн бараг 40 гаруй хувь нь нэг чиглэлд байна. Ийм байж болохгүй. Энэ ач холбогдлын эрэмбэ, улс орны хөгжлийн төлөвлөлт зөв үү. Аль чиглэлийн зам улс орны эдийн засаг, үр ашгийн хувьд номер нэг вэ гэдгээ бодохгүй бол бүх зам тайлбартай, гоё, ач холбогдолтой. Баахан дуусдагггүй, үнэ өртгийн зөрүүтэй төслүүд байна. Тэгэхээр энэ алдаагаа битгий давтаасай.

Б.Дэлгэрсайхан: Автозамын хураамжийг нэмж, 1км зам тутамд 10 төгрөг болгох боломжтой

Зам, тээврийн сайд Б.Дэлгэрсайхан:  Зам, тээврийн яамнаас ирэх онд шинээр зам тавихаас илүү хуучин замуудаа засаж сайжруулах, он дамжин үргэлжлэх төслүүдээ чанартай хэрэгжүүлэх ажилд илүү түлхүү анхаарч ажиллана. Мөн эдийн засгийн үр өгөөжтэй замд илүү төвлөрч ажиллах бодлого баримтална.

Автозамыг дан ганцхан улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар барих бус төр хувийн хэвшлийн түншлэлээр, олон улсын жишгээр барих чиглэлд анхаарч ажиллана. Бид зах зээлийн нийгэмд шилжээд 30 жил болж байна. Автозамаа сайжруулах, сайн зам дээгүүр зорчихын тулд замын хураамжаа нэмэгдүүлж, эргээд замаа сайжруулахад зарцуулъя.

Эдийн засагчдын хэлж буйгаар эдийн засгийн үр өгөөжтэй, тусгай зориулалтын чанартай автозам тавиад, хууль эрхзүйн орчныг нь бүрдүүлээд, төлбөрийн системийг нь зөв нэвтрүүлж өгвөл иргэдийн ая тухтай зорчихоос гадна иргэдийн аюулгүй байдал хангагдана. Энэ нь айл өрхийн, иргэдийн эдийн засагт ч хэмнэлттэй байх болно. Автозамын хураамжийг нэмж, 1км зам тутамд 10 төгрөг болгох боломжтой.

Ачаа тээврийн автомашины хувьд мөн тохирсон тооцоо судалгааг хийгээд, эдийн засгийн үр өгөөжтэй замд тохирсон төлбөртэй зорчуулах, үүнийг иргэдэд эдийн засгийн хүндрэл учруулахгүйгээр шийдвэрлэнэ.

Бид хоёрхон хөрштэй. Нэг тал руу нь долоо хоногт 21 нислэг үйлдэж байна. Гэтэл Москва Улаанбаатар хоёрын хооронд ямар ч нислэг байхгүй. Бусад орнууд ОХУ-аас зугтаад байхад манай улс яагаад дэмжээд байгаа вэ гэдэг буруу ойлголт иргэдийн дунд байдаг юм шиг байна. Бид газар нутаг, уул усаараа холбогдсон мөнхийн хөршүүд. Бид хэзээ ч нүүгээд явахгүй. Ямар ч цаг үед бид хөрштэйгөө эв найрамдалтай амьдрах үүрэгтэй. Энэ бол үүрэг болохоос эрх биш. Мөн Монгол Улс ОХУ-аас нефть авч байна. Бид хэрвээ нислэг гээд жижиг зүйлүүдэд татгалзвал нефтийн импортоос эхлээд бүх зүйл хаагдана. Үүнийг олон талаас бодож үздэг. Бид ОХУ-ын онгоцыг хүлээж авахдаа болзол тавьж байгаа. Зөвхөн танай өмчлөлийн онгоц байвал бид хүлээж авч болно. Гуравдагч улсын өмчлөлтэй онгоцыг хүлээж авахгүй гэдэг асуудлыг тавьж байна. 

З.Батбаяр: Гурван жилдээ барих боломжтой замын төсвийг зургаа хувааж төсөвт тусгадаг нь компаниудад хүндрэл учруулж байна

Монголын авто замчдын холбооны ерөнхийлөгч З.Батбаяр: Авто зам барилгын ажлын төсвийг олон он дараалан хувааж тавьдгаас санхүүжилт тасарч, замын ажил удааширдаг. Замын компани бүх машин, тоног төхөөрөмжүүдээ тухай зам барих газарт аваачаад 5-6 жилээр зогсдог байдлаа одоо болимоор байна. Санхүүжилт тасрахгүй бол замын компаниуд ажлаа шуурхай гүйцэтгэж дараа дараагийн ажилдаа орно. Гурван жилд барих замын төсвийг дутуу тусгаж сунжруулснаас бүрэн дуусаагүй, бороо уснаас хамгаалах ажлаа гүйцэтгээгүй орхиход дахин усанд урсана, давхар давхар ажил болдог.

Энэ нь компанидаа ч хортой, сайхан замтай болох нь гэсэн ард иргэдийн хүлээлт ч талаар болдог. Замын компани болон иргэдийн дунд үл ойлголцол үүсдэг. Асуудал нь төсөв дээр гурав жилд багтах ажлын төсвийг зургаан жилийн төсөв дамнуулан тавьдгаас үүсэлтэй.

Жишээлбэл, Дорнодын Хавиргын боомт хүртэл 124 км зам 2023 онд эхэлсэн. Төсвийн тухай хуулиар гурван жилийн хугацаанд гүйцэтгэх ёстой буюу энэ жил ашиглалтад орох хуваарьтай ч санхүүжилтийн 40-хөн хувийг олгоод байна. Дорнодын Ульхан боомт хүрэх замын төслүүд, баруун аймагт баригдаж буй замын төслүүд гэх мэтээр жагсаалтыг гаргаад байна. Гурван жилдээ барих боломжтой замын төсвийг зургаа хувааж төсөвт тусгадаг нь компаниудад хүндрэл учруулж байна. Ирэх оноос энэ байдлыг анхааралдаа авч төсвөө баталмаар байна. Мөн авто замын хураамжийг зам засвар, арчилгаанд нь зарцуулдаг болох шаардлагатай.