Сүүлийн хэдэн жилийн турш Төв Азийн орнууд хоорондын хилийн маргааныг шийдвэрлэх, харилцан худалдаа, эдийн засгийн холбоогоо бэхжүүлэхэд анхаарч ирсэн билээ. Харин одоо тэд түүх, соёлын гүн гүнзгий холбоотой ч худалдааны түнш гэдэг утгаар мартагдсаар ирсэн Монгол Улсыг анхааралдаа авч эхэлжээ.

Зургаадугаар сарын 24-25-нд Узбекистаны Ерөнхийлөгч Шавкат Мирзиёев Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатарт анх удаа айлчилсан бөгөөд энэхүү айлчлалыг “найрсаг харилцаа болон олон талт хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх түүхэн үйл явдал боллоо” хэмээн тодорхойлжээ. Уг айлчлал ЗХУ задарснаас хойших Узбекийн анхны төрийн тэргүүний айлчлал юм.

Айлчлалын хүрээнд хоёр улс хөдөө аж ахуй, уул уурхай, байгаль орчны хамгаалал, нэхмэл эдлэл үйлдвэрлэл, аялал жуулчлалын салбарт хамтран ажиллах суурийг тавих олон тооны хэлэлцээр байгуулсан байна. Мирзиёев мөн Улаанбаатарт Узбекистаны худалдааны төв байгуулахаа зарлаж, үүнийг өргөн хүрээтэй түншлэл хөгжүүлэхэд зориулсан бодит бааз суурь гэж тодорхойлжээ. Цаашлаад намраас хоёр улсын хооронд шууд нислэг эхлүүлэхээр болжээ.

Монголыг сонирхож буй цорын ганц Төв Азийн улс нь Узбекистан биш. Энэхүү айлчлалаас өмнө буюу зургаадугаар сарын эхээр Туркменистаны Ерөнхийлөгч Сердар Бердымухамедов Улаанбаатарт албан ёсны айлчлал хийсэн. Энэ нь Монголын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн өнгөрсөн намар Ашхабад хотод хийсэн айлчлалын хариу байв.

Бердымухамедовын айлчлал сүр жавхаа ихтэй боловч бодит үр дүн багатай байсан ч, хоёр орны төлөөлөгчид 2026-2028 онд улс төрийн харилцаа, тээвэр логистик болон худалдааг бэхжүүлэх хөтөлбөр боловсруулах санамж бичиг байгуулсан гэж мэдэгдсэн.

Туркменистаны албан ёсны хэвлэлд нийтлэгдсэн мэдэгдэлд Бердымухамедов “Туркмен-Монголын харилцаа тогтмол, системтэй болж, харилцан ашигтай, тогтвортой түншлэлийн түвшинд хүрч байна” хэмээн онцолжээ.

Төв Азийн орнууд Монгол Улстай нүүдэлчин соёл, XIII зууны Алтан ордны үеийн түүх, Зөвлөлтийн социализмын түүхэн нөлөө зэрэг олон зүйлээр холбогддог ч 1990-ээд оноос хойш бодитой дипломат харилцаа бараг хөгжөөгүй юм.

Харин сүүлийн жилүүдэд Монгол Улс өөрөө санаачилга гаргаж, энэ чиглэлд идэвхтэй ажиллаж байна. Өнгөрсөн жил Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Төв Азийн хэд хэдэн нийслэлд айлчилж, өнгөрсөн аравдугаар сард Казахстаны Ерөнхийлөгч Токаев Монголд төрийн айлчлал хийжээ.

Зургаадугаар сарын 19-нд Улаанбаатарт зохион байгуулсан бүс нутгийн худалдааг дэмжих зорилготой форумын үеэр Монгол Улсын Шадар сайд Т.Доржханд “Монгол бол Төв Азийг сонирхон ажиглагч орон байхаа больж, бүс нутгийн худалдааны сүлжээг идэвхтэй хөгжүүлэгч оролцогч болсон” гэж тодорхойлсон. Тэрээр Монголыг Зүүн Ази, Европыг холбох “Дунд гарцын” гүүр гэж тодорхойлж, цаашид худалдааг гацаадаг зохицуулалтын зөрчлийг арилгах шаардлагатайг онцолжээ.

Гэсэн хэдий ч газар зүйн байршил нь томоохон бэрхшээл хэвээр байна. Монгол болон Төв Азийн орнууд хоорондоо шууд хил залгаа биш, мөн далайд гарцгүй орнууд юм. Хятад, Оросоор  хүрээлэгдсэн Монгол Улсын саадыг Мирзиёев хүлээн зөвшөөрч, "далайд гарцгүй орнуудын хувьд, мэргэжилтнүүдийн өргөн оролцоотойгоор үр дүнтэй тээврийн чиглэлүүдийг хамтран хөгжүүлэх” дээр тохиролцсон гэв.

Төв Ази-Монголын харилцааг хөгжүүлэх санаачилгыг АНУ болон Европын Холбоо хүчтэй дэмжиж байгаа. АНУ-ын Монгол дахь Элчин сайд Ричард Буанган бүс нутгийн форумын үеэр “Бүс нутгийн хамтын ажиллагаа бол зөвхөн стратегийн сонголт бус, урт хугацааны хөгжил, сайн сайхны төлөө зайлшгүй шаардлагатай зүйл” гэж онцлон, Монголыг Төв Ази ба олон улсын зах зээлийг холбох чухал гүүр болж чадна гэж хэлжээ.

Европын Холбооны Монгол дахь төлөөлөгч Ина Марчиулионите мөн мэдэгдэлдээ бүс нутгийн удирдагчдыг газар нутгийн саадыг даван туулах дижитал холболтыг сайжруулахад анхаарлаа төвлөрүүлэхийг уриалж, “ийм харилцаа нь газрын дамжин өнгөрөх сүлжээнээс дутахааргүй чухал” гэжээ. Тэрээр ЕХ-ны Copernicus санаачилга буюу сансрын хөтөлбөрийн хүрээнд хиймэл дагуулын өгөгдлөөр дижитал хамтын ажиллагааг дэмжиж болохыг дурдсан байна.

Уг санаачилга нь газрын болон усны нөөцийн үр ашигтай ашиглалт, байгалийн гамшигт хариу өгөх чадвар, дэлхийн дулаарлын үр нөлөөг үнэлэх, геологийн судалгаа зэрэг олон асуудлыг шийдэхэд тустай хиймэл дагуулын дүрс мэдээлэл өгдөг ажээ.