Улаанбаатар хотод өнөөдөр даншиг наадам эхэлж байна. Харин даншиг хэмээх нь монголоор бат-оршил хэмээх үг билээ.
"Жавзандамба хутагтад бат оршил өргөж, Халхын хэмжээгээр хийдэг наадам" байсан тухай Н.Магсаржавын "Долоон хошуу наадам" номын өмнөтгөл, тайлбар сэлтийг бичсэн Ч.Хасдорж бээр түүхэнд тэмдэглэн үлдээсэн байдаг. 2025 оны зургаадугаар сарын 20-нд BBC телевизийн Heart and Soul баримтат подкастаар Монголын Бурханы шашны сэргэлтийн талаар сурвалжилга бэлтгэн түгээснийг доор тоймлон хүргэж байна.
Монгол дахь Буддын шашны дахин сэргэлт: Дэлхийн анхаарлын төвд буй бяцхан гэгээнтэн
Нийтлэлч: Кембрижийн их сургуулийн антропологич Дэвид Снийт
Улаанбаатар хотын нэгэн хийдэд лам нар эртний тарнийн аялгуунд залбирал үйлдэж байна. Энэ зураглал түүхэн уламжлалт мэт боловч өнөө цагт шинэ утга илэрхийллийг агуулжээ.
Буддын шашин Монголд дахин сэргэж байгаа ба энэ нь нэгэн бяцхан хүүгийн хувь тавилантай салшгүй холбоотой.
Шашны устгал, сэргэлтийн замнал
Монголын сүүлийн зуун жилийн түүхэнд хоёр томоохон өөрчлөлт болсон нь шашны хүнд сорилтыг дагуулсан юм. 1930-аад оны Сталины их хэлмэгдүүлэлтэнд 18,000 гаруй лам өртөж, Монголын өв соёл түүхэн дурсгал болсон олон зуун сүм хийд бүрэн устгагдсан бол харин 1990-ээд онд социализм задран унасны дараах шилжилтийн нийгэмд шашны шинэчлэл мөн явагдаж эхэлсэн.
Харин өнөөдөр Улаанбаатарын төвд орших Гандантэгчэнлин хийд дахин олон сүсэгтнээр дүүрч, хэлмэгдүүлэлтийн үеэр устгасан Жанрайсиг бурханыг 26 метр өндөртэй өмнөхтэйгээ яг ижил байдлаар дахин сүндэрлүүлж байршуулжээ.
Буддын шашны сэргэлтийг илтгэх хамгийн онцлох үйл явдал бол Далай лам 8 настай нэгэн хүүг Халхын Аравдугаар Богд Жавзандамба хутагтаар тодруулсан явдал юм. Түүнийг 2023 онд олон нийтэд зарласнаар Монгол төдийгүй дэлхий дахинд тархаж, олон нийт баяр талархалтайгаар хүлээн авсан явдал байлаа.
Жавзандамба хутагт бол Монголын буддын шашны тэргүүн бөгөөд анхдугаар Богд өндөр гэгээн Занабазар нь Чингис хааны алтан ургаас гаралтай, сүсэгтнүүдийн сэтгэлд амьдрал бэлэглэгч хэмээн үздэг нэгэн байсан бол 8 дугаар богд нь Монгол улсын тусгаар тогтнолыг авчирсан түүхэн гавьяатай.
Аравдугаар Богдыг тодруулах үйл явц нь маш онцгой буюу хүү өөрөө өмнөх дүрийнхээ эдлэж хэрэглэж байсан зүйлийг өөрийнх нь эд юмс мэтээр барьж таниж байсан нь гүн сэтгэгдэл төрүүлсэн талаар тухайн мөчийг гэрчилсэн эрдэмтэд дурдаж байлаа.
Олон нийтийн энэхүү мэдээг хэрхэн хүлээж авсан талаар асуухад
“Бидний өв соёл уламжлал амьд байна”, “Монгол түмний оюун санааны орой, эв нэгдэл тусгаар тогтнолын том нэгтгэгч хүч” хэмээн хүлээн авч баярын нулимстай сүсэгтэн олон маш их байсныг залуучууд онцолжээ.
Түүнчлэн, 2016 онд Монголд айлчилсан Далай ламын улмаас БНХАУ Монголтой хил гаалийн хязгаарлалт хийж байсан нь энэ сэдвийг дагалдах геополитикийн эмзэг асуудал болохыг харуулж байгаа талаар мөн дурдсан байна.
Харин түүний гэр бүлийн хувьд энэ мэдээ анх маш гэнэтийн шок байсан төдийгүй хүүхдийнхээ аюулгүй байдалд хором бүр санаа зовж байгаагаа илэрхийлж байлаа. Тодруулсан явцыг баталгаажуулахын тулд гэр бүлийн хувьд хүүгийнхээ аюулгүй байдлыг бодон цаг хугацаа хэрэгтэй байсан тул нууцлахыг холбогдох байгууллагуудаас хүсэж байжээ.
Ирээдүйн оюун санааны удирдагч уу?
Буддын шашин судлаачид болон олон сүсэгтэн түүнийг буддын шашны жинхэнэ уламжлалыг тээгч, 21-р зууны орчин үеийн болон шашны боловсролыг хослуулан эзэмшсэн Монголын оюун санааны удирдагч болоосой гэсэн хүлээлт ард иргэдийн дунд байгаа. Тэрээр энх тайван, тэгш эрх, оюуны үнэ цэнийг дэлхий дахинд түгээх чадвартай удирдагч болж төлөвшвөл Монголын хувьд төдийгүй дэлхийн хувьд чухал хувь нэмэр болох юм.
Буддын шашин бол Монголын соёлын салшгүй хэсэг. Түүний шинэ төлөөлөгч болж буй бяцхан Жавзандамба хутагт бол зөвхөн шашны төдийгүй, Монгол хүний итгэл найдвар, эв нэгдэл, тусгаар тогтнолын бэлгэ тэмдэг болоход чиглэж байна. Гэхдээ эцсийн шийдвэр түүний гарт буй. Түүний ирээдүйн замнал хэрхэн өрнөхийг цаг хугацаа л харуулах биз ээ.
