"100 саяын ипотекийн зээлтэй хүн 25 саяын даатгал төлдөг болгох журмыг СЗХ дур мэдэн гаргасан" гэх мэдээлэл түгээд байгаа юм. Наймдугаар сарын 1-нээс ипотекийн зээлтэй 115 мянган өрх хэдий хэмжээгээр даатгалыг төлөх, ер нь даатгалын журам хэрхэн өөрчлөгдсөн талаар Санхүүгийн зохицуулах хорооны дэд дарга Н.Хүдэрчулуунаас тодрууллаа.
-Санхүүгийн зохицуулах хороо ипотекийн даатгалыг яагаад шинэчлэхээр болсон бэ?
-Санхүүгийн зохицуулах хороо нь иргэдийн болон даатгуулагчдын эрх ашгийг хамгаалах үндсэн чиг үүрэгтэй байгууллага юм. Өмнө мөрдөгдөж байсан ипотекийн даатгалын журмаар иргэд гэнэтийн ослын даатгал болон урт хугацааны амьдралын даатгал гэсэн хоёр төрлийн сонголттойгоор даатгалд хамрагддаг байв. Гэвч ихэнх иргэд гэнэтийн ослын даатгалыг сонгон даатгуулдаг байсан.
Судалгаанаас харахад, ипотекийн зээлтэй 10 иргэн тутмын найм нь гэнэтийн ослоор бус, өөр шалтгаанаар нас бардаг байна. Энэ нь даатгалын хамгаалалт бодитоор зөвхөн цөөн тохиолдолд үйлчилдэг гэсэн үг юм. Үүсч буй энэ зөрүүг арилгах, даатгуулагчдыг илүү бодитой хамгаалах зорилгоор Санхүүгийн зохицуулах хороо олон улсын жишигт нийцсэн, урт хугацааны буюу амьдралын бүхий л үе шатанд тохиолдож болзошгүй эрсдэлээс хамгаалдаг даатгалын тогтолцоог нэвтрүүлэхээр болсон.
Иймд 2025 оны наймдугаар сарын 1-нээс эхлэн ипотекийн зээл хүсэж буй иргэд урт хугацааны амьдралын даатгалд хамрагдах журам хэрэгжинэ. Шинэчлэгдсэн энэ журам нь зээлтэй иргэн нас барсан тохиолдолд түүний ар гэрийг эдийн засгийн эрсдэлээс хамгаалж, зээлийн дарамтаас чөлөөлөх, нийгмийн хамгааллыг бодитоор хангах ач холбогдолтой.
-Ипотекийн зээлтэй иргэдэд гэнэтийн ослын даатгалын хамгаалалт хангалтгүй байгаа гэсэн үг үү?
-Монгол Улсад идэвхтэй хөдөлмөр эрхлэгчдийн дийлэнх хувийг эзэлдэг 25-45 насны иргэд ипотекийн зээлийн нийт 85 орчим хувийг бүрдүүлдэг. Энэ насны бүлгийн хүмүүсийн дунд жилд дунджаар 2500 орчим иргэн нас барж байгаа юм. Үүнээс ердөө 18 хувь нь гэнэтийн ослоор, харин үлдсэн 82 хувь нь өвчин болон бусад шалтгаанаар амь насаа алддаг байна. Өөрөөр хэлбэл, 10 хүн ипотекийн зээлтэй байлаа гэхэд зөвхөн хоёр нь л гэнэтийн ослын даатгалын хамгаалалтад хамрагдаж, зээл нь даатгалаар төлөгдөх боломжтой байдаг. Харин үлдсэн найман хүний зээлийн төлбөрийг ар гэрийнхэн нь үргэлжлүүлэн төлөхөөс өөр аргагүй нөхцөл байдал үүсдэг.
Санхүүгийн зохицуулах хороонд ирсэн өргөдөл гомдлын тоо ч энэ асуудлын ач холбогдлыг харуулж байгаа. Сүүлийн үед ирсэн 210 гаруй өргөдөл гомдлын 92 хувь нь ипотекийн зээлийн даатгалтай холбоотой байсан нь даатгалын систем бодит амьдрал дээр иргэдийг хангалттай хамгаалж чадахгүй байгааг илтгэж байгаа юм. Гэнэтийн ослын даатгал нь зөвхөн гэнэтийн ослын улмаас амь насаа алдсан тохиолдолд л үйлчилдэг. Ийм нөхцөлд даатгалын бодит үр ашиг маш хязгаарлагдмал байгаа тул иргэдийг бүхэл амьдралын эрсдэлээс хамгаалах урт хугацааны амьдралын даатгалын тогтолцоог нэвтрүүлэх зайлшгүй шаардлага тулгарсан.
-Ипотекийн зээлтэй иргэдийн даатгалын нөхцөл наймдугаар сарын 1-нээс хойш хэрхэн өөрчлөгдөх вэ?
-2024 оны наймдугаар сарын 1-нээс эхлэн ипотекийн зээл шинээр авах гэж буй иргэдэд шинэ журам хамаарах болно. Өөрөөр хэлбэл, энэ өдрөөс хойш зээл авсан бүх иргэн урт хугацааны даатгалд хамрагдах шаардлагатай болно. Харин өнгөрсөн жил буюу өмнө нь зээл авсан иргэдийн хувьд тухайн үедээ ямар төрлийн даатгалд хамрагдсан байсан эсэхээс нь хамаарна. Жишээлбэл хэрэв та өмнө нь гэнэтийн ослын даатгалд хамрагдсан бол тухайн нөхцөлөөрөө үргэлжлүүлэн явна. Гэвч зээлээ сунгах тохиолдолд урт хугацааны буюу амьдралын даатгал руу шилжих шаардлагатай.
Тиймээс ипотекийн зээлтэй 100 мянга гаруй иргэнд энэхүү журам шууд хамаарна гэсэн ойлголт буруу юм. Харин зөвхөн шинээр зээл авах болон хуучин зээлээ сунгах гэж байгаа хүмүүст энэ журам хамаарах юм. Энэхүү шийдвэрийг гаргасан гол зорилго нь зээлтэй иргэдэд ирж болзошгүй эрсдэлүүдээс тухайлбал гэнэтийн осол, нас баралт, хөдөлмөрийн чадвар алдалт зэргээс бүрэн хамгаалах, санхүүгийн хүндрэл үүсэхээс урьдчилан сэргийлэхэд чиглэсэн.
-Өмнө нь гэнэтийн ослын даатгал сонгосон зээлдэгчид амьдралын даатгал руу заавал шилжих үү?
-Ипотекийн зээлийн хүрээнд хийгддэг даатгал нь зарчмын хувьд сайн дурын үндсэн дээр хийгддэг. Гэхдээ зээл олгож буй банк бол зээлдэгчийн эрсдэлийг тооцдог байгууллага учраас таны амь нас, хөдөлмөрийн чадвар гэх мэт чухал хүчин зүйлсийг хамгаалах үүднээс даатгалд хамрагдах шаардлагыг тавьдаг. Тодруулбал, банкнаас зээл олгохдоо танд дараах хоёр сонголтыг санал болгодог.
Гэнэтийн ослын даатгал, урт хугацааны буюу амьдралын даатгал гэсэн сонголт бий. Банк таны эрсдэлийг тооцож, аль төрлийн даатгалаар хамгаалуулах нь зүгээр гэж үзсэний үндсэн дээр сонголтыг танилцуулдаг. Харин аль нэгийг нь сонгох нь таны сонголт мэт боловч зээлийн нөхцөлтэй салшгүй холбоотой байдаг тул зайлшгүй даатгалд хамрагдах шаардлага тавигддаг. Таны хувьд хэрвээ өмнө нь гэнэтийн ослын даатгалыг сонгосон бол тухайн төрлийн даатгалын төлбөрөө төлөөд, зээлээ үргэлжлүүлэн төлж байгаа гэсэн үг юм.
Сүүлийн үед иргэдийн дунд шинэ даатгалтай холбоотойгоор даатгалын хураамж огцом нэмэгдлээ гэх ташаа ойлголт бий болоод байна.
-Ипотекийн зээлийн амьдралын даатгалын хураамж яг хэд байх вэ?
-Санхүүгийн зохицуулах хороо одоогийн мөрдөгдөж буй гэнэтийн ослын даатгалын хураамжтай дүйцэхүйц түвшинд амьдралын даатгалын нөхцөлийг боловсруулж байгаа. Даатгалын төлбөр хүн бүрт адил байхгүй бөгөөд нас, хүйс, ажил мэргэжил, эрүүл мэнд зэрэг хүчин зүйлээс хамаарч эрсдэлийн үнэлгээг хийж, төлбөрийн хэмжээг тогтооно.
Шинэ даатгалын төрөл болох амьдралын даатгал нь гэнэтийн осол төдийгүй урт хугацааны эрсдэлүүдийг буюу хөдөлмөрийн чадвар алдалт, нас баралт зэрэг нөхцөлүүдийг бүрэн хамардаг. Энэ нь зээлдэгч талд ч, түүний ар гэрийнхэнд ч санхүүгийн ачаалал үүсэхээс урьдчилан сэргийлж, даатгалын компани эрсдэлийг бүрэн хариуцах нөхцөл бүрдүүлж байгаа хэрэг юм. Өөрөөр хэлбэл, иргэн нас барсан тохиолдолд банк байр орон сууцыг нь хураах шаардлагагүй бөгөөд зээлийн үлдэгдлийг даатгалын компани төлнө. Одоогоор Монгол Улсад хоёр амьдралын даатгалын компани үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Саяхан нэг шинэ компани зах зээлд орж ирэх хүсэлтээ өгөөд байна. Даатгалын салбар эрсдэлийг бүрэн даах чадвартай бөгөөд энэ хүрээнд өмнө нь сард 1 сая төгрөг төлдөг байсан иргэн одоо 10 дахин бага дүнгээр даатгуулах боломжтой болж, хамгаалалтын хэмжээ нь 5-6 дахин нэмэгдэхээр тооцоологдож байна. Санхүүгийн зохицуулах хороо энэ журмыг хуулийн хүрээнд шинэчилж байгаа бөгөөд дур мэдэн, үндэслэлгүй шийдвэр гаргасан зүйл огт байхгүй юм.
