Засгийн газраас 2025 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн мэдүүлээд байна. Уг хуулийн төсөлтэй хамт Алт-3 аяныг хэрэгжүүлэх тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг өргөн барив. Монгол Улсын экспортын гол орлогыг төвлөрүүлдэг нүүрсний үнэ дэлхийн зах зээл дээр уналттай байгаагаас болж төсвийн орлого их хэмжээгээр тасалдсан. Энэ он цаашлаад 2026 онд нүүрсний үнэ сэргэхгүй ггэж шинжээчид таамаглаж байна. Тэгвэл Монгол Улс нүүрснээс олох орлого, Монгол Улс руу орж ирэх валютын орлогоо юугаар нөхөж, юу зарах вэ гэдэг асуулттай нүүр тулж ирлээ. "Эхлээд алтны олборлолтоо нэмье" гэдэг гэдэг Засгийн газар, салбарын яам тогтжээ.
Алт-3 аяныг хэрэгжүүлэх УИХ-ын тогтоол батлагдсанаар Монгол Улсад батлагдсан 3 тонноос дээш нөөцтэй алтны ордуудыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ажил эхлэх юм. Өөрөөр хэлбэл, алтны үндсэн ордыг ашиглах замаар алт тушаалтыг нэмэгдүүлэх зорилт тавьжээ.
Монгол Улсын алтны нөөцийн тухай
Монгол Улсын ашигт малтмалын нөөцийн нэгдсэн бүртгэлд бүртгэгдсэн 105 ордын 572.2 тонн нөөцөөс 347.1 тонн алтны нөөц бүхий 82 алтны үндсэн ордын хүчинтэй тусгай зөвшөөрөл бүртгэлтэй байгаа аж.
Эдгээрээс14 нь өнөөдрийн байдлаар тодорхой хэмжээнд ашиглагдаж байгаа бөгөөд 228.7 тонн нөөц бүхий 68 орд ямар нэг хуулийн хориглолт байхгүй хэр нь эдийн засгийн эргэлтэд ороогүй байна гэсэн судалгааны дүн гарсан байна. Тиймээс эргэлтэд ороогүй үндсэн ордуудыг идэвхжүүлэх хүрээнд алтны олборлолтоо нэмэх замаар валютын нөөцөө бүрдүүлнэ.
Дунд хугацаанд 45 алтны үндсэн ордыг эргэлтэд оруулна
Алт -3 аяны хүрээнд дунд хугацаандаа 45 алтны үндсэн ордын нийт 129.4 тонн нөөцийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулснаар жилд дунджаар алт тушаалтыг 10 тонноор нэмэх боломжтой гэх тооцоо гарчээ.
Өнөөдрийн байдлаар 6 аж ахуйн нэгж үндсэн ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж, идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж. Гэхдээ үйл ажиллагаа, хүчин чадал нь хязгаарлагдмал хүрээнд явагддаг байна. Эдгээр 6 аж ахуйн нэгж нь Монголбанканд тушаасан ААН-ийн алт тушаалтын 22 хувийг бүрдүүлдэг байна. Хэрвээ батлагдсан ТЭЗҮ дэх хүчин чадлаараа ажиллах боломжийг бүрдүүлбэл тушаах алтны хэмжээ 3.5 тонноор өсөх боломжтой тооцоо гарчээ.
Түүнчлэн, одоогоор үндсэн ордын ТЭЗҮ нь хийгдсэн 25 ААНБ байгаа бөгөөд Алт-3 аяны хүрээнд эдийн засгийн эргэлтэд оруулбал алт тушаалт хоёр дахин нэмэгдэх юм байна. ТЭЗҮ-ийн дагуу бүрэн хүчин чадлаар ажиллахгүй байгаа бол шалтгаан нь ААНОАТ-ын хувь хэмжээтэй холбоотой юм байна. Тодруулбал, борлуулалтын орлого нь 6 тэрбум төгрөгт хүрвэл 10 хувиар, 6 тэрбум төгрөгөөс дээш гарсан орлого шууд 25 хувиар татвар ногдуулж байгаа нь дарамт болж байгаа учраас олборлолт, борлуулалтаа тэлэхгүй байх нэг шалтгаан болж байгааг ААН-үүд учирласан байна. Тиймээс ААНОАТ-ийн шаталсан хувь хэмжээний босгод өөрчлөлт оруулж, босгыг 30 тэрбум болговол ААНБ-д ирэх ачаалал 11 хувиар буурах боломжтой гэж үзжээ.
Алт-3 аяны талаар сайд нар юу хэлэв
Алтны ордын нөөц 3 тонноос дээш бол үндсэн орд болдог учраас энэ чиглэлд анхаарч ажиллана.
Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Г.Дамдинням: Алт-3 аяны хүрээнд энэ оны төгсгөл гэхэд шууд металлаа тушаах боломжтой үндсэн ордуудыг эргэлтэд оруулах зорилготой УИХ-ын тогтоолын төсөл боловсруулсан. Нэгд, нөөц нь тогтоогдсон хэрнээ тодорхой хязгаарлалтад орсон үндсэн ордуудыг шууд эдийн засгийн эргэлтэд оруулна. Шороон ордуудын байгаль орчны хор хөнөөл нь илүү учраас одоохондоо тийшээ орохгүй. Алтны ордын нөөц 3 тонноос дээш бол үндсэн орд болдог учраас энэ чиглэлд анхаарч ажиллана. Хоёрт, алт олборлогчдод татварын дэмжлэг үзүүлнэ. Учир нь, Монголбанканд тушаах алтны хэмжээ өнгөрсөн онтой харьцуулахад 16 хувиар буурсан байна. Гэтэл дэлхийн зах зээл дээр нэг унц алт 3300 ам.доллароос дээш гарсан байна. Цаашид ч өсөх хүлээлттэй байна. Тиймээс энэ үеийг ашиглаж алт тушаалтаа нэмэгдүүлж, валютын нөөцөө нэмэх зорилготойгоор Алт-3 аян эхэлнэ. Мөн УИХ-д өргөн барьсан тогтоолд алт олборлогч нараас байгаль орчны нөхөн сэргээлт, хаалтын дэнчин барьцааг авах асуудлыг оруулсан.
Жилд 20 тонн алт худалдан авахад улсын валютын нөөц хоёр тэрбумаар өснө
Сангийн сайд Б.Жавхлан: Алтны хувьд төсөвт нөлөөлөх нөлөөлөл маш бага. Одоо Алт-3 аяныг онцолж яриад байгаа нь Монгол Улсын валютын нөөцтэй холбоотой. Өнөөгийн ханшаар 1 тонн алт 100 сая ам.доллартой тэнцэж байна. Монгол Улс жилдээ 20, 22 тонн алт худалдан авч байсан түүх бий. Тэр хэмжээндээ алт тушаалтыг хүргэхэд буюу 20 тонн алт худалдан авахад валютын нөөц хоёр тэрбум ам.доллараар нэмэгдэх боломжтой. Тиймээс алтанд өндөр ач холбогдол өгч, найдах цаг ирээд байна. Төсвийн орлого өсөхөөс илүүтэй валютын нөөцөө нэмэх чухал ач холбогдолтой юм.
Дашрамд дурдахад, 2024 онд Монгол Улс 16 тонн алт худалдан авч, валютын нөөцөө тэрбум гаруй ам.доллароор нэмэгдүүлсэн байна. Алт-3 аян хэрэгжсэнээр 2025 онд алт тушаалтыг 20 тоннд, цаашлаад үндсэн ордуудыг эргэлтэд оруулснаар жил бүр 10 тонноор нэмэгдүүлэх боломжтой гэж тооцжээ.
