Иран, Израилын хоорондох зэвсэгт мөргөлдөөн хурцадсанаар олон улсын газрын тосны зах зээлд үлэмж нөлөө үзүүлж эхэллээ. Брент төрлийн газрын тосны үнэ богино хугацаанд 20 орчим хувиар өсөж, баррель нь 78 ам.долларт хүрээд байна. Зарим шинжээчийн үзэж буйгаар энэ өсөлтөөс 10 орчим ам.доллар нь зөвхөн геополитикийн эрсдэлээс үүдэлтэй “премиум” үнэ аж.

Санал асуулга, судалгааны тайлангуудаас харахад Ираны экспорт 1.1 сая баррелиар саатвал үнэ 75–78 ам.долларт хүрч, 3 сая баррелиар багассанаар 90 доллар хүрэх магадлалтай гэж “Citi” банк анхааруулжээ. Хэрвээ Хормузын хоолой бүрэн хаагдвал үнэ 120–130 ам.доллар давж, дэлхий даяар эрчим хүчний хомсдол үүсэх эрсдэлтэй.

Тээвэрлэлтийн хувьд ч нөхцөл байдал муудсаар байна. Хормузын хоолойгоор дамжин өнгөрөх газрын тосны тээвэрлэлтийн өртөг огцом нэмэгдэж, VLCC төрлийн танкерт өдөрт төлөх хөлс хоёр дахин өсөөд байна. Энэ нь эрчим хүчний түүхий эд экспортлогч бус улс орнуудад дарамт бий болгох гол шалтгаануудын нэг болж байна.

Хэрвээ зөрчилдөөн цаашид хурцадвал Хормузын хоолойгоор дамжин өнгөрөх усан тээвэр тасалдах эрсдэлтэй. Ингэснээр Персийн булангийн газрын тосны урсгалд сөргөөр нөлөөлж, үнэ улам өсөхөд хүргэнэ. Дэлхийн усан замын газрын тосны гуравны нэг орчим нь Хормузын хоолойгоор дамжин өнгөрдөг.

Хэрвээ мөргөлдөөн түр зуурын, хязгаарлагдмал түвшинд тогтвол газрын тосны үнэ 70–80 ам.доллар орчимд хэлбэлзэж, дэлхийн эдийн засагт ноцтой урт хугацааны хор нөлөө үзүүлэхгүй байх боломжтой гэж шинжээчид таамаглаж байна.

Дэлхийн улсуудад үзүүлэх нөлөө

Дэлхийн эдийн засгийн хувьд энэхүү үнийн өсөлт нь инфляцыг хөөргөх гол хүчин зүйл болж, Төв банкнуудыг мөнгөний бодлогоо хянуур хандахад хүргэж байна. Жишээлбэл, Их Британид хэрэглээний үнийн индекс 3.4 хувьд хүрсэн бөгөөд тус улсын Төв банк энэ нөхцөл байдлыг анхааралтай ажиглаж, хүү бууруулах шийдвэрээ хойшлуулаад байгаа аж.

Эрчим хүч ихээр импортолдог Энэтхэг зэрэг хөгжиж буй орнуудын хувьд газрын тосны үнэ нэмэгдэх нь төсвийн алдагдал болон гадаад худалдааны алдагдлыг нэмэгдүүлж, эдийн засгийн өсөлтөд сөргөөр нөлөөлөх төлөвтэй. Гэсэн хэдий ч хэрвээ үнэ 80 доллароос дээш тогтмол хадгалагдахгүй бол богино хугацааны шок дээр тогтох боломжтой гэж үзэж байна.

Газрын тосны үнэ өсөх нь газрын тос экспортлогч болон олборлогч компаниудад ашигтай нөлөөлнө. АНУ-ын ExxonMobil, Chevron зэрэг компаниуд нэг баррель газрын тосноос хангалттай ашиг олж байгаа бөгөөд эрчим хүчний хувьцаа хөрөнгө оруулагчдын хувьд харьцангуй “аюулгүй” хөрөнгө болон үнэлэгдэж байна.

Гэсэн хэдий ч АНУ-ын шатахууны үйлдвэрлэл нэмэгдэж байгаа нь үнэ тогтворжиход нөлөөлж магадгүй. Мөн OPEC+ бүлгийн нөөц бололцоо, Европын сэргээгдэх эрчим хүчний хөтөлбөрүүд нь зах зээлийн хэт савлагаа, хомсдолыг бууруулахад туслах боломжтой гэж шинжээчид тайлбарлаж байна.

Тэгвэл бензин болон бусад барааны үнэ өсөх үү?

Газрын тосны бөөний үнэ өсөхөд хүмүүс үүнийг бензиний үнэ нэмэгдэх замаар хамгийн түрүүнд анзаардаг. Гэвч эрчим хүчний үнэ өсөх нь хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэл гээд бараг бүх салбарт зардал нэмэгдэхэд хүргэдэг.

Хүнсний хувьд, эрчим хүчний үнэ өсөх нь тариалангийн техник ажиллуулах, бүтээгдэхүүн тээвэрлэх, боловсруулж, савлах зардлыг нэмэгдүүлж, эцэстээ дэлгүүрийн лангуу дээрх үнийг өсгөдөг. Гэсэн ч энэ нь зөвхөн эрчим хүчний үнэ тогтмол өндөр түвшинд хадгалагдвал л бодитоор мэдрэгдэх үйл явц билээ. Бензин, дизель түлшний хувьд ч гэсэн түүхий тосны үнийн өсөлт хязгаарлагдмал нөлөө үзүүлдэг.

Өнгөрсөн долоо хоногийн халдлагуудын дараа байгалийн хийн үнэ ч мөн өссөн. Гэхдээ зах зээлийн тогтолцоо, үнэ хязгаарлах зохицуулагчийн үүргээс шалтгаалан энэ өсөлт айл өрхөд аажмаар, зарим тохиолдолд огт нөлөөлөхгүй байж магадгүй гэж судлаачид үзэж байна.

Товчхондоо, Иран-Израилын мөргөлдөөн нь дэлхийн эрчим хүчний зах зээлд ноцтой сорилт авчирч байна. Үнийн өсөлтөөс үүдэлтэй инфляц, тээвэр логистикийн зардал, Төв банкнуудын бодлогын тодорхойгүй байдал нь дэлхийн эдийн засгийг тогтворгүй болгож мэдэх юм. Гэвч АНУ, OPEC+ болон сэргээгдэх эрчим хүчний хүчин зүйлс нь энэ хямралыг тодорхой хэмжээнд хязгаарлах буфер болж ажиллах боломжтой байна.