Монгол Улс ОХУ-аас 20 жилийн хугацаатай агаарын тээврийн түлш нийлүүлэх томоохон хэлэлцээрийг эхлүүлж байна. Хэлэлцээрийн зорилго нь гаднын нөлөөллөөс үүдэлтэй шатахууны тасалдлаас зайлсхийх явдал юм. Гэсэн хэдий ч Монголын олон нийт болон хууль тогтоох байгууллага уг хэлэлцээрийн зарим зүйлсийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа бөгөөд гэрээний хугацаа нь одоогоор Монголын үндэсний эрх ашигт тохирохгүй гэдгийг шүүмжлэгчид онцолж байна.
Монгол Улс ОХУ-ын эрчим хүчнээс хараат байгаа нь нууц биш. Монголын шатахууны хэрэглээний 97 хувь нь ОХУ-ын импортоос хамаардаг. Монголын эдийн засаг Оросын эрчим хүчээр ажилладаг цагт Засгийн газар болон бизнес эрхлэгчид Москватай нягт холбоотой байх болно. Гэвч саяхан болсон онгоцны түлшний хэлэлцээр маргаан үүсгэв. Гэрээний төсөлд хамтарсан төрийн өмчит компани байгуулж, Монголын төрийн өмчит “Эрчис ойл” ХХК 60 хувийг, ОХУ-ын төрийн өмчит “Роснефть Аэро” 40 хувийг тус тус эзэмшихээр тусгасан. Шинэ хамтарсан компани нь шатахуун хадгалах, цэнэглэх үйл ажиллагаа, Чингис хаан олон улсын нисэх онгоцны буудлын онгоцны түлшний системийн менежментийг хариуцах юм. Хэлэлцээрийг 20 жилийн хугацаанд хийхээр төлөвлөж байгаа нь зөвхөн Монголын олон нийт төдийгүй төрийн албан хаагчид, гадаад бодлогын шинжээчдийн дургүйцлийг төрүүлээд байна.
Хэлэлцээрийг дэмжигчид дэлхийн хэмжээнд эрчим хүчний үнийн хэлбэлзэлтэй байгаа үед Оростой урт хугацааны гэрээ байгуулах нь хамгийн сайн сонголт гэж үзэж байна. Монгол Улсын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, олон улсын агаарын тээврийг өргөжүүлэхэд нисэхийн түлшний тогтвортой нөөцтэй байх нь чухал юм. Хэлэлцээрийн төсөлд мөн А92, А80 дизель түлшийг тасралтгүй нийлүүлэх тухай тусгажээ. Сүүлийн гурван жилд Монгол Улсын агаарын хөлгийн түлшний хэрэглээ эрчимтэй өссөн байна. 2021-2024 оны хооронд шатахууны хэрэглээ 27,900 тонноос 70,000 тонн болж өссөн байна. Энэ өсөлт нь агаарын тээврийн өсөлттэй шууд хамааралтай. Зарим тооцоогоор 2024 онд зорчигч тээврийн нислэг 91800-д хүрч, 2023 онтой харьцуулахад 44.6 хувиар, ачаа тээвэр 21 хувиар өссөн байна. Энэхүү эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэж байгаа нөхцөлд урт хугацааны нийлүүлэлт нь Монголын хувьд нэн чухал гэдгийг дэмжигчид тодотгож байна. Гэвч дөрөвдүгээр сарын 17-нд Монгол Улсын Их Хурал уг гэрээний төслийг баталсны дараа сөрөг хүчнийхэн идэвхжиж эхэлсэн.
Хэлэлцээрийн төсөлд талуудын хооронд маргаан гарсан тохиолдолд ОХУ-ын Худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимын дэргэдэх Олон улсын худалдааны арбитрын шүүхээр шийдвэрлэнэ гэсэн заалт оруулсан нь сөрөг хүчний зүгээс ихээхэн шүүмжлэл дагуулсан. Мөн Улаанбаатарт “гуравдагч хөрш”-ийн зүгээс сөрөг нөлөө үзүүлэх вий гэсэн болгоомжлол бий. Ялангуяа Орос Украинтай идэвхтэй дайтаж байгаа үед олон улсын хориг арга хэмжээний талаар асуулт гарч ирж байна.
Монгол Улс ОХУ-тай 20 жилийн хугацаатай нисэхийн түлшний гэрээ байгуулах эсэх тухай маргаан геополитик, эдийн засаг, улстөржилт зэрэг гүнзгий асуултуудыг хөндсөн.
Геополитикийн хувьд Орос Украинтай үргэлжилж буй дайн нь Улаанбаатарын дэлхийн тавцан дахь байр суурийг улам хүндрүүлж байна. Гадаад бодлогын үүднээс авч үзвэл одоогоор Оростой томоохон хэлэлцээр хийх нь Монгол Улсад ашиггүй байж магадгүй.
Харин хоёр талын түвшинд Монгол Улс, Орос улс олон жилийн түүхэн харилцаандаа тулгуурласан иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаатай. Хэлэлцээрийг дэмжигчид Монгол-Оросын хоёр талын харилцааны үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх, тэр дундаа хямд үнээр шатахуун нийлүүлэх урт хугацааны хэлэлцээр байгуулах нь Улаанбаатар хотын эрх ашигт нийцнэ гэж үзэж байна.
