Монголын цемент үйлдвэрлэгчид хамтран анх удаа “Cement Expo-2025” үйл ажиллагааг зохион байгууллаа. Энэхүү үйл ажиллагаанд тус салбарт хүчин зүтгэж буй бүтээн байгуулагчид, мэргэжилтнүүд цемент үйлдвэрлэлийн салбарын олон улсын чиг хандлага, шилдэг технологи, арга туршлагын талаар санал солилцсноороо онцлогтой юм. Цемент үйлдвэрлэгчид мэргэжилтнүүд төрөөс тус салбарыг дэмжсэн хэрэгтэй байгааг сануулав.

Д.Мөнхбат: Цемент үйлдвэрлэгчдийн үр ашгийг бууруулах  шийдвэр гаргаснаар эргээд импортоос хамааралтай болох эрсдэл бий болж байна

Цемент ассоциацийн гүйцэтгэх захирал Д.Мөнхбат: Монгол Улсад цемент үйлдвэрлэдэг болсноос хойш 60 гаруй жил өнгөрсөн байна. Цементийн үйлдвэрлэл бол аж үйлдвэрлэлийн үндсэн суурь. Аливаа улс хөгжиж дэвшихэд барилгын материалынхаа үндсэн орц найрлагыг өөрөө үйлдвэрлэдэг байх шаардлагатай. Иймд 2010 оноос хойш маш тодорхой шийдвэрүүд гарч байсан. Тухайлбал, импортын цементийг хориглох үүднээс тарифын бодлогыг Монгол Улс явуулж байсан. Үүний үр дүнд гадаадын хөрөнгө оруулагчид үндэсний компаниудад маш том хэмжээний хөрөнгө оруулалт оруулж тус бүр сая тонны хүчин чадалтай 4-5 үйлдвэр, 500 орчим мянган тонны хүчин чадалтай 2-3 үйлдвэр ашиглалтад орсон. Гэтэл өнгөрсөн 2-3 жилийн хугацаанд энэ салбар руу чиглэсэн бодлогууд өөрчлөгдөж эхэлсэн. Тодруулбал, тарифын хамгааллын бодлогыг сулруулж цементийн бүтээгдэхүүнд тавих импортын тарифыг 5 хувь руу бууруулсан. Энэ нь БНХАУ-аас хямд цемент орж ирэх нөхцөлийг бүрдүүлснээр үндэсний үйлдвэрлэгчдийн үр ашгийг багасгах, хөрөнгө оруулалтын хугацааг хойшлуулах сөрөг нөлөө бий болгож байна. Цементийн үйлдвэрүүд 2500 шууд ажлын байрыг  бий болгосон. Ханган нийлүүлэлтийн сүлжээгээр 20-30 мянган ажлын байрыг бий болгож улсад татвар төлж байгаа байгууллагууд бий.  Гэтэл энэ байгууллагуудын үр ашигтай холбоотой ийм шийдвэр гарснаараа эргээд импортоос хамааралтай болох эрсдэл бий болж байна. Хоёрдугаарт, цементийн үйлдвэрүүд түүхий эдээ дагаад алслагдсан орон нутгуудад байршиж байгаа нь орон нутгийн хөгжилд оруулах томоохон хөрөнгө оруулалт.

Ц.Гарамжав: Хууль эрх зүйн орчны тогтворгүй байдал хүнд үйлдвэрүүдэд нөлөөлж байна

“Монполимент” группийн үүсгэн байгуулагч Ц.Гарамжав: Монгол Улсад сүүлийн 30 жил хүнд аж үйлдвэрийн салбар зогсонги байдалтай байсан. Цемент бол аливаа орны хөгжлийн талх гэдэг. Зам дагасан хөгжил бий болоход цементийн үйлдвэрүүд гол суурь, түшиг болдог. Монцемент үйлдвэр 2015 онд анх байгуулагдаж Монгол Улсад 1 сая тонн цемент үйлдвэрлэх боломжтой орчин үеийн хуурай аргын анхны дэвшилтэт үйлдвэр байгуулсан. Үүнээс хойш нэлээд олон үйлдвэр бий болсон. Цементийн үйлдвэр байгуулагдах, хөгжих явцад гарсан бэрхшээлүүдээ бид өнөөдөр энэхүү арга хэмжээн дээр ярьж байна. Дутагдалтай байгаа хоорондын уялдаа холбоо, түүхий эд, дэд бүтэц, цахилгааны үнэ байнга нэмэгдэж байгаагаас цементийн үнэ тогтворгүй байдалд ороод байгаа зовлонгоо, бэрхшээлээ ярьж байна. Бусад улс орны хүнд аж үйлдвэрлэлийн салбарт Засгийн газрынх нь зүгээс маш их дэмжих бодлого баримталдаг юм байна. Яагаад гэвэл асар их гадаад, дотоодын зээл авч байж үйлдвэрүүдээ барьдаг. Иймд хөрөнгө оруулалтын хүүгийн дарамтааас болж хөгжиж байгаа орнуудын үйлдвэрүүд амархан дампуурчих гээд байдаг учраас бодлогоор дэмждэг аж. Гаднын улсын хөгжил дэвшил, туршлага, өөрийн орны саад бэрхшээл, шийдвэрлэх асуудал, гарц шийдэл хайсан хэлэлцүүлэг болж байна. Өнөөдрийн гол бэрхшээлүүдийг харахад хууль эрх зүйн орчны тогтворгүй байдал  хүнд үйлдвэрүүдэд нөлөөлж байна.

Н.Хаянхярваа: Мега төслүүдийн бүтээн байгуулалтын түүхий эдийг дотоодоосоо бүрэн хангах боломжтой. Хамгийн гол нь төрийн зохицуулалт хэрэгтэй

Ховд Эко Цемент ХХК-ийн санхүүгийн хэлтсийн дарга Н.Хаянхярваа: Манай компани өвлийн зогсолтоос гадна жилд 300 мянган тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Баруун бүсийн хувьд 2024 онд 160 мянган тонны хэрэглээтэй байлаа. Ковидын нөлөө бусад шалтгаануудын улмаас баруун бүсийн цементийн хэрэглээ төдийлөн сайн биш байгаа. Ер нь баруун бүсийн цементийн хэрэглээг бүрэн хангах боломж бидэнд бий. Бидэнд тээврийн логистик, дэд бүтэц, автозам, эрчим хүчний асуудал тулгарч байна. Мөн боловсон хүчний дутагдалтай байгаа. Ер нь төр засгаас тодорхой хэмжээний дэмжлэг, туслалцаа шаардлагатай. 

Цементийн татварыг өмнө жил бууруулснаар 256 мянган цемент импортлосон байна. Энэ нь 16 сая ам.доллар буюу 55 орчим тэрбум төгрөг болно гэсэн үг. Засгийн газраас 14 мега төслийн ажлыг эхлүүлж байгаа. Үүнийг цементийн үйлдвэрүүд бүрэн хангах боломжтой гэж бид харж байна. Хамгийн гол нь ямар хэмжээний хэрэгцээ байгаа, бид яаж үйлдвэрлэх, ямар хуваариар явах уу гэдгийг бодлогын хүрээнд зангидах хэрэгтэй.

Цемент үйлдвэрлэгчид хамтдаа асуудлаа хэлэлцэж, төр хувийн хэвшлийн түншлэлээр үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэх, шийдлүүдээ мөн гаргалаа. Энэ үеэр МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч Л.Төр-Од цаашдаа цемент үйлдвэрлэгчдийн дэмжих арга замын талаар дурдав.

Л.Төр-Од: МҮХАҮТ-аас гурван том асуудлаар барилгын салбар, тэр дундаа үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжихээр зорьж байна

МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч Л.Төр-Од: МҮХАҮТ-ын ууган салбарын нэг нь цементийн салбар. Дотоодын үйлдвэрлэгчид 1.9 сая тонн цемент үйлдвэрлэдэг бол үлдсэн 300 сая тонныг импортоор оруулж ирж байна. МҮХАҮТ-аас гурван том асуудлаар барилгын салбар, тэр дундаа үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжихээр зорьж байна. Нэгдүгээрт, 14 мега төсөлд цемент үйлдвэрлэл хамгийн их үүрэг оролцоотой байна. Тиймээс үүн дээр танхим дэмжиж ажиллана. Мөн иргэдийн орлогод нийцсэн 150 мянган айлын орон сууц, цэцэрлэг сургууль, үндэсний төв байгуулах үндэсний хөтөлбөр боловсруулан батлуулах гэж байна. Орон нутагт зургаан бүсэд орон сууцжуулах хөтөлбөр хэрэгжих гэж байна. Үүнд цементийн салбар хамгийн их үүрэг рольтой оролцоно. Гуравдугаарт, бизнес эрхлэгчдэд тулгардаг асуудлын нэг нь хөрөнгө оруулалт байдаг. Энэ хүрээнд бид Хөгжлийн банктай хамтарч ажиллах санамж бичиг үзэглэсэн. Хөгжлийн банкны чиг үүргийг ЖДҮ, бүтээн байгуулалт руу илүү чиглүүлж төслийн бүрэн циклээр санхүүжүүлдэг байх тогтолцоог бий болгоё гэж байгаа. 

Мөн салбар яамны зүгээс дотоодын үйлдвэрлэгчдээ бүрэн дэмждэг, экспортод гаргах боломжтой гэв.

Барилга орон сууцжуулалт хот байгуулалтын яамны ТНБД С.Төмөрхүү: Цементийн үйлдвэрүүд 4.6 сая тоннын үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай. Дотоодын хэрэглээ энэ онд 2.6 сая тонныг хэрэглэнэ гэх тооцоо гарч байгаа. Үйлдвэрлэл бүрэн хүчин чадлаараа ажиллавал сая гаруй тонныг экспортод гаргах боломж бий. Гэхдээ бараа бүтээгдэхүүнийг экспортлох худалдах бол зөвхөн нийлүүлэгчээс гадна худалдан авагч талын шаардлага хэрэгцээнд тулгуурладаг. Өөрөөр хэлбэл, ОХУ-ын зах дээл руу орох боломж бий. Гэхдээ тус улсын бүтээгдэхүүний стандарт, шаардлага зэргийг хангасан байх хэрэгтэй. Энэ чиглэлээр цементийн 7 үйлдвэрлэгч идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Салбарын яамны хувьд барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих, экспортод гаргахад бүрэн дэмжиж ажиллаж байна. Дотоодын  зах зээлийн 11-12 хувийг импортын цемент эзэлж байна гэх статистикийн мэдээлэл байдаг. Албан бус тооцоогоор 30 хүртэлх хувийг гаднаас авч байна гэх тоо байна. Импортын цемент дээр Монгол Улс 20 хувийн гаалийн татвар ногдуулдаг. Энэ бол дотоодын үйлдвэрлэлээ хангах эхний бодлого юм. Хоёрдугаарт, манай үйлдвэрлэгчид бүтээгдэхүүний чанарыг дээшлүүлэх, сурталчилгааг сайн хийх, үнэ өртгийн хувьд өөрчлөлт хийх зайлгүй шаардлага гарч байгаа.