Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 1.2-т Ардчилсан ёс, шударга ёс, эрх чөлөө, тэгш байдал, үндэсний эв нэгдлийг хангах, хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн гэж заасан. Мөн 6.2-т Газрын хэвлий түүний баялаг төрийн нийтийн өмч байна гэж тус тус тусгасан байдаг. Энэ хүрээнд Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг 2024 онд баталж, энэ оноос хэрэгжиж эхэлсэн нь монголчуудын хувьд том амжилт гээд УИХ-ын гишүүн Б.Уянга Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн талаар мэдээллээ.
УИХ-ын гишүүн Б.Уянга: Үндэсний баялгийн сан нь гурван дэд сантай. Үүнд, Ирээдүй хойч үеийн буюу нэгдүгээр төрөлжсөн сан, Бүтээн байгуулалтыг санхүүжүүлэх хөгжлийн буюу хоёрдугаар төрөлжсөн сан болон иргэдийн эрүүл мэнд, амьдрах байр сууц, боловсролд зориулах хуримтлалын сан зэрэг багтаж буй.
Хуримтлалын сан нь стратегийн ордуудын ногдол ашгаас бүрдэж Монгол Улсын иргэн бүрд 2024 оноос нэрийн дансанд нь бүртгэгдэж байгаа. Энэ сан нь стратегийн ашигт малтмалын орд гэх тодорхой тооны ордоос орж ирэх орлогоор хязгаарлагдаж байгааг бид мэднэ. Гэхдээ энэ нь нөгөө талаас уул уурхайн чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа хөрөнгө оруулагчид, ААН-үүдэд ирээдүйд хөрөнгө оруулалтынх нь үр дүнгээр бий болсон ордыг стратегийн гэх жагсаалтад оруулж төр, олон нийтийн өмчид авна гэсэн болгоомжлол, эрсдэлийг үүсгэж байгаа.
Тиймээс 2006 оноос уул уурхайн салбарт бий болсон стратегийн орд гэх алдаатай ойлголтыг засаж өнөөдрөөс эхлэн нийт уул уурхайн төслөөс Хуримтлалын санд тогтмол, ойлгомжтой, тодорхой хэмжээтэй хураамжийг авч хойч үедээ хуримтлал бий болгох хуулийн төслийг санаачилж өргөн барих нь зүйтэй гэж үзсэн. Өөрөөр хэлбэл, нийт уул уурхайн төслүүдээс зөвхөн стратегийн орд гэж хязгаарлагдахгүйгээр борлуулалтын орлогын тодорхой хувийг, магадгүй хоёр хувийг жил бүр Хуримтлалын санд төвлөрүүлдэг болох зохицуулалтыг хуульчлах хэрэгтэй гэсэн үг. Ингэснээр эрдэс, баялгийн салбарт хөрөнгө оруулах гэж байгаа хөрөнгө оруулагчдад салбарын тоглоомын үндсэн дүрэм нь ойлгомжтой болно. Стратегийн орд гээд хэзээ манай төслийг УИХ, Засгийн газар жагсаалтад оруулах бол гэсэн айдас арилна. Дараа дараагийн Эрдэнэт, Оюу толгой болон Монгол Улсын хилээс тун холгүй оршдог газрын ховор элементийн том ордуудтай төстэй ордууд Монгол Улсад нээгдэх боломж бүрдэнэ. Энэ утгаараа манай эдийн засаг тэлнэ.
Монгол Улсын нийт экспортын орлого 2024 онд 15.8 тэрбум ам.доллар байсан. Үүний 93 хувь нь уул уурхайн үйл ажиллагаанаас хамааралтай байсан буюу нийт 14.6 тэрбум ам.долларыг улсын төсөвт төвлөрүүлсэн. Хэрвээ энэ орлогын хоёр хувийг Хуримтлалын санд жил бүр төвлөрүүлнэ гэж хуульчилсан байсан бол 495.6 тэрбум төгрөг биш 1.1 их наяд төгрөг хуримтлагдах байжээ. Тэгэхээр Монгол Улс ойрын хэдэн жилдээ уул уурхайн төслүүдийн үр ашиг дээр тулгуурлан хөгжих нь тодорхой байгаа. Тийм учраас өнөөгийн хууль эрх зүйн орчны субъектив хандлага ихтэй, тодорхой бус байдлаар хөрөнгө оруулалтыг үргээж байгаа зохицуулалтуудыг засаж, гаднын хөрөнгө оруулалтад илүү нээлттэй байх цаг нь болсон гэлээ.
