Швейцарын худалдааны компанид тэрбум ам.долларын залилангийн хэрэг гарсан асуудлаар шалгагдаж буй “Trafigura”-ийн Монгол дахь захирлыг ажлаас нь чөлөөлөөд байгаа билээ. Тэгвэл “Trafigura”-ийн Монгол дахь захирал асан Э.Жононбаяр өөрийн нагац эгчийн эзэмшлийн компанид "Trafigura"-ийн 500 гаруй сая ам.доллар шилжүүлсэн болохыг "Reuters" агентлаг олж тогтоожээ. Lex Oil нэртэй уг компани нь "Trafigura"-ийн Монгол дахь гол харилцагч байсан бөгөөд компанийн өмчлөлийн баримт болон "Trafigura"-д ойр гурван эх сурвалжийн мэдээллээр, уг компанийн эзэн “Trafigura”-ийн Монгол дахь захирал Эрдэнэсүрэнгийн Жононбаярын нагац эгч Эрдэнэтуул байжээ.
"Trafigura" өнгөрсөн аравдугаар сард дотоод шалгалт явуулсныхаа дараа 1.1 тэрбум ам.долларын алдагдал хүлээснээ зарласан. Тус шалгалтаар Монгол дахь нефтийн бүтээгдэхүүний хангамжийн бизнесийн зарим ажилтнууд ноцтой зөрчил гаргасан болохыг тогтоожээ. Үүнд:
Өгөгдөл, баримтуудыг зориудаар өөрчилж, Trafigura-аас төлөх дүнг нэмэгдүүлэх,
Хугацаа хэтэрсэн өрийг нуусан зэрэг үйлдлүүд багтсан байна.
"Trafigura" уг зөрчилтэй холбоотойгоор гол харилцагч компани нь асар их хэмжээний өртэй болсон гэж мэдэгдсэн ч шалгалтын явц үргэлжилж буй тул гол харилцагч компани болон холбогдох хүмүүсийн нэрийг дурдахаас татгалзсан. Гэвч эх сурвалжуудын мэдээлснээр Э.Жононбаяр өөрийн нагац эгчийн компанид шатахуун худалдаалж, хэдэн зуун сая ам.долларын зээл олгож байжээ.
"Trafigura"-ийн эрсдэлийн хяналтын алба гэр бүлийн холбоог нарийвчлан судлах ёстой байсан гэж эх сурвалжууд үзэж байгаа бөгөөд энэ нь дэлхийн хамгийн том эрчим хүч, түүхий эдийн худалдааны компаниудын нэгийн хяналтын тогтолцоонд эргэлзээ төрүүлж байна. Компанийг санхүүжүүлдэг хоёр банкны эх сурвалж уг асуудалтай холбоотой хамгийн том эрсдэл бол "Trafigura"-д илүү том залилангийн хэрэг илэрч болзошгүй гэжээ.
Reuters агентлагийн мэдээлэл дараах эх сурвалжуудад тулгуурлажээ. Үүнд:
Trafigura-ийн Монгол дахь үйл ажиллагаатай ойр гурван эх сурвалж,
Тус компанийн банкны түншүүдтэй хийсэн ярилцлага,
Монгол Улсын Улсын Бүртгэлийн Ерөнхий Газрын (УБЕГ) баримт.
Жононбаярын гэр бүлийн улс төр, бизнесийн холбоо
Э.Жононбаяр 2012 оноос хойш "Trafigura"-д ажиллаж байгаа тухай эх сурвалжууд болон түүний LinkedIn профайл баталж байна. Тэрээр өнгөрсөн жил ажлаас нь түдгэлзүүлсэн цөөн тооны ажилтнуудын нэг аж.
Жононбаярын ээж Эрдэнэсүрэн нь Монгол Улсын Гаалийн Ерөнхий Газарт (ГЕГ) ажиллаж байжээ. ГЕГ нь шатахуун импортын үйл ажиллагааг хянах үүрэгтэй бөгөөд эх сурвалжуудын мэдээлснээр Эрдэнэсүрэн тус газрын Эрсдэлийн хэлтэст 2018 он хүртэл ажиллаж байсан аж.
"Trafigura"-ийн дотоод мөрдөн шалгалтаар Lex Oil болон Trafigura нь ГЕГ-аас давуу эрх эдэлсэн гэсэн нотлох баримт гараагүй гэж эх сурвалжууд хэлжээ.
Lex Oil хэрхэн ажиллаж байсан бэ?
Lex Oil 2019 онд байгуулагдсан бөгөөд Trafigura-тай түншлэлийн гэрээ байгуулсан. Тус компани "Trafigura"-ийн олгосон зээлийн шугамаар дотоодын шатахуун хэрэглэгчдэд зээл олгож, ОХУ болон Сингапураас импортолсон дизель түлшийг худалдаалдаг байжээ. Гэхдээ "Trafigura" тус компанид зээл олгосон гэдгийг нотлох албан ёсны баримт олдоогүй байна.
2020 онд COVID-19 цар тахал дэгдэж, Монголын нүүрсний экспорт Хятадад саатсан нь уул уурхайн салбарт томоохон цохилт өгч, түлшний эрэлт буурсан. Гэвч Lex Oil шатахуун импортлох, нийлүүлэх, орон нутгийн компанид зээл олгох ажлаа үргэлжлүүлсэн нь "Trafigura"-д өр хуримтлагдахад хүргэжээ.
Монголын Засгийн газар шалгалт эхлүүлэв
Монголын шинэ Засгийн газар уг хэргийн талаар мөрдөн шалгах ажиллагаа эхлүүлсэн боловч албан ёсны дүгнэлт гаргахад эрт байгаа гэж нэгэн эх сурвалж мэдээлэв.
2022 онд Эрдэнэтуул өөрийн эзэмшлийн Lex Oil компанийг нөхөр Дашням Чинбатад шилжүүлсэн байна. Уг өмчлөлийн өөрчлөлт Монголын Засгийн газрын албан ёсны сайтаас устгагдсан ч OpenDataLab гэх төрийн ил тод байдлыг хянадаг байгууллагын мэдээллийн санд хэвээр үлджээ.
Өмнөх залилангийн дуулиан
"Trafigura"-ийн банкны санхүүжүүлэгчдийг хамгийн их түгшээсэн зүйл бол 1.1 тэрбум ам.долларын алдагдал нь компанийн хамгийн жижиг зах зээлийн нэг болох Монголд тохиолдсон явдал байв. Үүнээс гадна, Сингапур дахь 600 сая ам.долларын алдагдалтай никелийн залилангийн хэрэг дөнгөж дууссаны дараа дахин ийм хэрэг гарсан нь банкны санхүүжүүлэгчдийг нь ихээхэн түгшээж байна.
Trafigura компанийн хувьд дотоод мөрдөн шалгалтын үр дүнд:
"Trafigura" дэлхийн сүлжээгээ эрсдэлийн үнэлгээнд хамруулж, өндөр эрсдэлтэй байршлуудыг тодорхойлсон боловч Монголыг нэр заагаагүй. Тус компанийн тайланд "сүүлийн жилүүдэд хяналт шалгалтаа эрчимжүүлж, энэ ажлыг яаралтай өргөжүүлж байна" гэж дурджээ.
2025 оны нэгдүгээр сард Trafigura-ийн гүйцэтгэх захирлаар томилогдсон Ричард Холтум Швейцарын Лозанн хотноо болсон “FT Commodities Global Summit” уулзалтын үеэр Монгол дахь 1.1 тэрбум ам.долларын залилангийн хэрэг "сургамжит туршлага" болсон гэж олон нийтэд мэдэгдлээ.
Холтум Монгол дахь шатахууны жижиг зах зээл дээр ийм их хэмжээний алдагдал гарсан нь дараах шалтгаантай гэж үзжээ.
Монгол дахь "Trafigura"-ийн салбар тусгаарлагдсан байдалтай байсан. Уг салбар худалдаачид болон үйл ажиллагаа хариуцсан ажилтнууд удирдлагын нэмэлт хяналтгүйгээр хамт байрлаж ажилладаг цөөн салбарын нэг байсан.
"Ковид-19" цар тахлын улмаас удирдлагууд Монголд очиж хяналт тавих боломжгүй байсан.
Монголоос гадуурх "Trafigura"-ийн салбаруудад монгол хэлээр ярьдаг ажилтнуудын тоо маш бага байдаг.
Тэрээр "Энэ бүхэн болсон зүйлийг зөвтгөх шалтаг биш боловч ийм байдлаар хэрэг явдал өрнөсөн. Хэрэв бид илүү нээлттэй соёлыг бий болгосон байсан бол Монгол дахь залилан болон 2023 оны никелийн хэргийг илүү эрт илрүүлж чадах байсан байх" гэж онцолжээ.
Холтумын хэлснээр тус компани одоо зэрэгцээ бизнесүүдэд учирч болзошгүй залилангаас сэргийлэхийн тулд “дотоод тогтолцоогоо” шинэчилж байгаа аж.
