Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам 2025 оныг Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жил болгон зарласан. Энэ хүрээнд “Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн шинэ боломжийг танилцуулах өдөр” уулзалтыг өнөөдөр зохион байгууллаа.

Уг арга хэмжээнд төр, хувийн хэвшил, иргэдийн төлөөлөл оролцсон бөгөөд Засгийн газраас энэ чиглэлд хэрэгжүүлж буй бодлогын талаар Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Энх-Амгалан танилцуулсан. Мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд болон аж ахуйн нэгжүүдийн төлөөлөл хөдөлмөр эрхлэх боломж, тулгарч буй хүндрэлүүдийн талаар санал бодлоо хуваалцлаа.

Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалан: Монгол Улсын Засгийн газраас 2025 оныг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жил болгон зарласан. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг зөвхөн халамж авдаг хүмүүс гэж ойлгож болохгүй. Өнөөдөр Монгол Улсад 111200 хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн байна. Үүнээс хөдөлмөр эрхлэх боломжтой 80 гаруй мянган иргэн бий. Гэвч одоогоор ердөө 15,000 орчим хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн хөдөлмөр эрхэлж байна. Энэ бол хангалтгүй тоо.

Хөдөлмөр эрхлэлтийн сангаас хэрэгжүүлдэг хөтөлбөрүүд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг бодитой дэмжихэд үр дүнтэй байж чадахгүй байна. Ихэвчлэн төрийн бус байгууллагуудаар дамжин хэрэгжиж, санхүүжилт нь эзэндээ хүрч байгаа эсэх, үр дүн гарч байгаа эсэх нь тодорхой бус байсаар ирсэн. Тиймээс энэ жилээс Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих санг нээлттэй, ил тод болгож байгаа. Урьд нь сангаас олгосон хөрөнгө зорилтот бүлэгт хүрэхэд 6-7 сар зарцуулдаг байсан нь үр дүнгүй зарцуулалтад хүргэдэг байлаа. Үүнийг засаж, ажлын байр бий болгох гэж байгаа төсөл хөтөлбөрт хамрагдах иргэддээ санхүүжилтийг нь нэгдүгээр сард шууд олгох зохицуулалттай болж байгаа.

Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас жил бүр санхүүжилт авдаг ч үр дүнгээ тооцуулдаггүй 670 гаруй төрийн бус байгууллага байсан. Төрийн хүнд суртлаас болж Монголд ийм олон төрийн бус байгууллага бий болсон. Учир нь нэг төрийн бус байгууллага нэг л удаа хөнгөлөлттэй зээл авдаг. Тэр зээл нь сунгагдахгүй. Уг зээлийг авсан төрийн бус байгууллага тухайн төсөл амжилттай хэрэгжсэн үгүйгээс шалтгаалж зээлээ сунгах ямар ч тогтолцоо байдаггүй. Үүнээс үүдэн олон төрийн бус байгууллага бий болчихсон. Энэ буруу тогтолцоог халах нь зүйтэй.

Мөн хувийн хөдөлмөрийн биржүүдтэй хамтран “Job Center”-ийн үйл ажиллагааг эхлүүлж байна. Зөвхөн ажилд зуучлаад орхих биш, иргэдийн ур чадварт үнэлгээ хийж, шаардлагатай сургалтад хамруулан, ажлын байртай нь холбох тогтолцоог хөгжүүлж байна. Монгол Улсын хэмжээнд 30 орчим ийм төв ажиллуулах зорилготой байна. Халамж аваад насаараа амьдарна гэдэг буруу сэтгэлгээ гэдгийг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд өөрсдөө ойлгодог болсон.

"Зөвхөн ажилд зуучлаад орхих биш, иргэдийн ур чадварт үнэлгээ хийж, шаардлагатай сургалтад хамруулан, ажлын байртай нь холбох тогтолцоог хөгжүүлж байна."

Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлд ажиллах хүчний хомсдол бий болсон. Аж ахуйн нэгжүүд ажиллах хүчээ өөрсдөө сургаад, ажлын байранд шууд авах хүсэлт ихээр ирүүлж байна. Тиймээс бид хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдээ ажлын байранд нь бэлтгэх шаардлагатай болж байгаа юм.

Засгийн газраас хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэх санаачилгыг нь дэмжиж ажиллахын сацуу ажил олгогч нарын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг авч ажиллуулах санал санаачилгыг урамшуулан ажиллах хүсэлтэй байгаа.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөгжлийн ерөнхий газрын Бодлого, хэрэгжилтийн газрын дарга У.Сосорбурам: Хөдөлмөр эрхлэлтийн үндэсний зөвлөлөөс энэ жил хөдөлмөрийн насны хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн мэдээллийн баазыг шинэчлэх, ажил хөдөлмөр эрхлэх сонирхолтой залуусыг цогц арга хэмжээнд хамруулах зорилготой ажиллаж байна.

"Манай улсад жилдээ 10,000 гаруй хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн ажил хайдаг. Үүнээс 1,500 гаруй нь л ажилд ордог. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд голчлон үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбарт ажилд орж байна."

Олон улсын түвшинд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөрийн зах зээл дэх нийлүүлэлтийг хангахын тулд халамжийн хөдөлмөр эрхлэлтийг хөгжүүлдэг. Энэ жилээс бид энэхүү арга хэмжээг нэвтрүүлэн ажиллаж байна. Халамжийн ажлын байранд хэн хамрагдах вэ гэхээр тодорхой үнэлгээгээр тохирсон гэж тогтоогдсон хүмүүс хамрагдана. Уг ажлын байранд хөгжлийн бэрхшээлтэй, оюуны бэрхшээлтэй, нийгмийн амьдралд бүрэн дүүрэн оролцож чадахгүй байгаа өөрийгөө илэрхийлэх чадваргүй иргэдийг 12 сарын турш хөгжүүлж, цаашид хөдөлмөрийн зах зээлд ажиллах боломжийг нь нэмэгдүүлэхэд анхаарна.

“Морьт Хас” компанийн үүсгэн байгуулагч Д.Бат-Эрдэнэ: Манай компани хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг ажлын байраар хангах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг. Сүүлийн үед төрөөс хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих арга хэмжээ авч, хууль санаачилж байгаа ч зарим хууль нь бодит байдалтай нийцэхгүй, хэрэгжих боломжгүй байна. Мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хамгийн том асуудал нь худалдан авалтын дэмжлэг дутмаг байгаа явдал болж байна. 

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн ажиллуулахад төрөөс сүртэй их дэмжлэг олгоод байдаггүй. Гэхдээ 50 болон түүнээс дээш хувийн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн ажиллуулсан тохиолдолд тодорхой татварын хөнгөлөлт үзүүлдэг. Тухайлбал, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн хувь хүний орлогын албан татвар, эрүүл мэндийн даатгалаас чөлөөлөгддөг зохицуулалт бий.

Манай улсад хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг ихэвчлэн тэргэнцэртэй, хараагүй, сонсголгүй гэсэн гурван ангиллаар хүлээж авах хандлага ажиглагддаг. Гэвч таягтай хүмүүс ч мөн тулгуур эрхтний бэрхшээлтэй иргэдийн тоонд ордог. Гадуур явахад боржин чулуун зам тавьсан байдаг нь их хүндрэлтэй байдаг. Ялангуяа бороо орсны дараа, өвлийн халтиргаатай үед гулгах магадлал маш өндөр.

Түүнчлэн байгууллагууд руу ороход орц, гарц нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд хүндрэлтэй байдаг. Тэргэнцэртэй хүмүүсийн хувьд налуу замтай бол чөлөөтэй зорчих боломжтой ч налуу замгүй тохиолдолд бусдын тусламж авах шаардлага тулгардаг. Таягтай хүний хувьд чулуун шатаар нь арай гэж гараад орохоор дотор нь гял цал болсон плитан шатан дээр яаж явах вэ гэсэн асуудал үүсдэг. Миний хувьд Барилгын яам болон Барилга хүлээн авах комисс тухайн барилгыг ашиглалтад оруулахдаа хоёр талд байдаг гулсуур шиг хаалт дээр гар бариул заавал хийдэг болчхоосой гэж боддог. Тэр бариулаас хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсээс гадна өндөр настан, таягтай хүмүүс барьж гарна. Энэ мэт асуудлууд байсаар л байна. Гэхдээ дээрдэж байгаа талууд ч гэсэн ажиглагдаж байгаа.