Эрчим хүчний эх үүсвэр, үйлдвэрлэл хангалтгүй буюу өдөр ирэх бүр өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээгээ бүрэн хангаж чадахгүй байнгын дутагдалтай байдаг манай орны хувьд сэргээгдэх эрчим хүчний төслүүдийг бүхий л талаар дэмжин хөгжүүлэх нэн шаардлагатай. Гэвч цар хүрээний хувьд мега түвшинд тооцогтох томоохон төслүүд төдийгүй жижиг, дунд оврын ажлуудыг ч санамсаргүй байдлаар саатуулж зогсоох, санаа зорилготойгоор садаа учруулж гацаах тохиолдол цөөнгүй байна.
Тухайлбал, Эгийн голын болон Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцын төслүүд хөрш орнуудын ашиг сонирхол хийгээд байгаль орчны төлөө тэмцэгчдийн нөлөөгөөр олон жил дамнан удааширч буй. Бодит байдал дээр усан цахилгаан станцаас болж байгаль орчинд сөрөг үр дагавар бий болдоггүй. Харин ч эсрэгээрээ уур амьсгалын таатай орчин бүрддэг гэдгийг олон улсын туршлагаас бэлхэн харж болно. Усан цахилгаан станц бариулахгүй гэж тэмцэх нь үнэн хэрэгтээ байгаль орчны эсрэг үйлдэл гэж мэргэжлийн салбарынхан халаглах нь бий. Тэгвэл том төслүүдэд учирдаг энэ мэт гачлан сэргээгдэх эрчим хүчний жижиг, дунд төслүүдэд ч тохиолдох болжээ.
Тодруулбал, Төв аймгийн Баянчандмань суманд хэрэгжүүлэхээр 2013 оноос судалгаа хийж, хөрөнгө оруулалт хөөцөлдөж, цар тахлын эрсдэлтэй тулж, олон бэрхшээлийг даван туулсаар 2024 оноос ажил нь жигдэрч эхлэхээр болсон “Чандмань” нарны цахилгаан станцын төсөл нэн шалихгүй шалтгаанаар дахин цаг алдаж болзошгүй нөхцөл байдал үүсчээ. Усан станцыг хүссэн гол бүр дээр барьж болдоггүй шиг нарны станцыг ч дуртай газраа босгож болдоггүй, өөрийн гэсэн онцлогтой байдаг аж. Тиймээс орон нутгуудад нарны цахилгаан станц барих байршлын судалгаа хийхэд өдрийн турш хамгийн олон цагаар нар тусах энгэр ээвэр газар нь ихэвчлэн оршуулгын газруудтай давхацдаг байна. “Чандмань” станцын төсөл чухам ийм давхацлаас шалтгаалан газрын зөвшөөрлөө цуцлуулахад хүрсэн байна.
Зургийн тайлбар: 2024.09.09 “Чандмань” нарны цахилгаан станцын шав тавих ёслол болов. Эх сурвалж: Energy Insigth Magazine
Уг төслийг хэрэгжүүлэгч “Солар энержи чандмань” ХХК нь 2017 онд газар эзэмших зөвшөөрлөө авсан бөгөөд эрчим хүч үйлдвэрлэх тусгай зөвшөөрөл авах, техникийн нөхцөл, үнэ тариф батлуулах, үйлдвэрлэсэн эрчим хүчээ нийлүүлэх гэрээ байгуулах, хөрөнгө оруулалт татах, төрийн хүнд сурталтай тулах гэх мэт олон сорилтыг даван туулж, чамгүй цаг хугацаа алджээ. Энэ хугацаанд Тайланд улсын хөрөнгө оруулагч компанитай олон удаагийн яриа хэлцэл хийсний үр дүнд хамтран ажиллахаар тохиролцож чадсан тул 2024 оны намар төслийн талбайд шав тавьж, эзэмшлийн зөвшөөрөлтэй 50 га газартаа хашаа барьж эхэлсэн байна.
Дээр дурдсанчлан энэ байршил нь Баянчандмань суман дахь Урангийн богино хэмээх оршуулгын газартай нэг дор буюу зэрэгцээ учраас сумын иргэд таагүй хүлээн авч, ЗДТГ, ИТХ-даа хандан энэ ямар учиртай газар, ямар үйл ажиллагаа явуулах гэж буй талаар мэдээлэл хүссэн шаардлага, бичиг хүргүүлжээ. Нийт 200 гаруй иргэний гарын үсэг бүхий уг бичигт “Оршуулгын газрын хажууд газар олгосон нь хууль зөрчсөн эсэх, тус компани газар эзэмших гэрчилгээ авснаас хойш долоон жилийн хугацаанд ямар нэг үйл ажиллагаа явуулаагүй нь хууль зөрчсөн эсэх” гэсэн хоёр агуулгыг тодруулахыг хүссэн байгаа юм. Дээр нь сэргээгдэх эрчим хүчний төсөл хэрэгжүүлэх тухай мэдээллийг аль аль талаасаа олон нийтэд хангалтай тайлбарлаж танилцуулаагүйгээс шалтгаалан иргэдийн дунд “Гадаадын хөрөнгө оруулалттай компани хүүр шатаах газар байгуулах гэж байна, бурхан болоочдоо хөдөөлүүлэхийн тулд хувийн компанид мөнгө төлдөг болох нь ээ...” гэх мэт буруу ташаа мэдээлэл тарж, үүнээс үүдсэн эсэргүүцэл бухимдал нэмэгджээ.
Зургийн тайлбар: 2025.01.27 Нарны цахилгаан станцын төсөл хэрэгжих хашааг албадан буулгаж эхлэв.
Улмаар орон нутгийн ээлжит сонгуулиар шинэ тутам байгуулагдсан ИТХ нь асуудлыг ул суурьтай судлалгүйгээр иргэдийнхээ шахалтад автан уг компанид олгосон газрыг цуцлах нь зүйтэй гэж он солигдохын өмнөхөн шийдээд Засаг даргадаа захирамж гаргах үүрэг өгсөн байгаа юм. Харин шинэ Засаг дарга яаран шийдвэр гаргалгүй хууль зүйн үндэслэлийг судалж, төсөл хэрэгжүүлэх компанитай иргэдээ уулзуулж, танилцуулга сонсгол зохион байгуулсан ч ИТХ нь хүлээж авсангүй. Өөрсдийн гаргасан шийдвэрээ зөвтгөхийн тулд, нөгөө талаар Засаг даргаа ашиг сонирхлын зөрчил үүсгэлээ гэж хардахдаа шахаж шаардсаар газрын эрхийг цуцлуулах шийдвэрийг энэ сарын 6-нд гаргуулж орхижээ.
Ингэснээр 10 гаруй жил хөөцөлдөн байж, Засгийн газар, аймгаас дэмжлэг авч хөдөлж эхэлсэн сэргээгдэх эрчим хүчний нэг чухал төсөл шав тавьснаас хойш жилийн ойн дээрээ ч хүрэлгүй газрын эрхээ цуцлуулж, хашаагаа нураалгаад зогсохгүй цааш үргэлжлэх эсэх нь ч эргэлзээтэй болов. Тус компанийн төлөөллөөс үүссэн нөхцөл байдлын талаар тодруулахад “Бидний газар эзэмшсэн процесс бүгд хуулийн дагуу явсан. Долоон жилийн хугацаанд үйл ажиллагаа явуулаагүй нь Эрчим хүчний яамтай холбоотой шүүхийн маргаан зэрэг хүндэтгэх шалтгаантай байсан. Тийм учраас газрын эрхийг цуцлах ямар ч үндэслэл байхгүй. Бид одоо шүүхэд хандахад ялах бүрэн боломжтой. Гагцхүү энэ мэт маргаантай асуудлаас үүдэн хөрөнгө оруулагч тал хамтын ажиллагаагаа зогсоовол улс оронд хохиролтой” гэсэн товч тайлбар өгч байв. Мөн “Төслийн байршил оршуулгын газартай давхцаагүй, зэрэгцээ буюу ойролцоо гэдгийг хэн ч харсан ойлгомжтой. Бид сумын оршуулгын газарт ямар ч сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй. Харин ч замыг нь сайжруулж өгөхөөр ярилцаж байгаа” гэсэн юм.
Зургийн тайлбар: 2024.12.26 Баянчандмань сумын ИТХ-аас төслийн эзэмшиж буй газрын эрхийг цуцлах үүргийг Засаг даргад өгөв.
Орон нутагт төдийгүй төвийн бүсийн эрчим хүчний системд чухал ач холбогдолтой суурилагдсан хүчин чадлаараа нарны станцын салбарт хоёрт жагсах энэ төслийн хөрөнгө оруулагчдыг үргээхгүйн тулд одоо Төв аймгийн ЗДТГ-ын Хууль эрх зүйн хэлтэс Баянчандмань сумын Засаг даргын захирамжийг хуульд нийцээгүй гэж үзвэл шүүхийн шатанд шилжихээс өмнө цуцлах боломж бий. Хэрэв үл хайхарч шүүхийн маргаан үүсгэвэл төсөл хэрэгжүүлэгч талаас орон нутагт өнгөрсөн хугацаанд нийгмийн хариуцлагын хүрээнд хийсэн олон арван сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаа, цаг хугацааны алдагдал хохирлоо нэхэмжилж, цомхон төсөвтэй сум хүнд байдалд орж мэдэх юм.
“Чандмань” нарны цахилгаан станцын төслийн хувьд 21 МВт суурилагдсан хүчин чадалтай бөгөөд үүний 20 хувьтай тэнцэхүйц цэнэг хуримтлууртай байхаар төлөвлөсөн. Баянчандмань 110/35/10 кВ дэд станцтай 5 км урт 110 кВ-ын цахилгаан дамжуулах агаарын шугамаар холбогдон Төвийн бүсийн нэгдсэн системтэй зэрэгцээ ажиллах тооцоотой. Төслийн үр дүнд дамжуулах шугамын алдагдал буурч, 20 000 айлыг эрчим хүчээр хангах боломжтой. Мөн жил бүр 37 000 МВт/цаг цэвэр эрчим хүч үйлдвэрлэснээр 32 000 тонн нүүрстөрөгч, 22 000 тонн хүлэмжийн хийн ялгаралтыг бууруулах ач холбогдолтой гэж төслийн танилцуулгад дурджээ.
Өнгөрсөн онд дэлхий дахинд цэвэр эрчим хүчний шилжилтийн хөрөнгө оруулалт 2.1 их наяд ам.долларт хүрч дээд амжилт тогтоосон мэдээ бий. Харин манай улсад том, жижиг гэлтгүй цэвэр эрчим хүчний чухал төслүүдээ дээр өгүүлсэн ялих шалихгүй шалтгаанаар татаж унагах, таслан зогсоох үйлдэл хийсээр байгаа нь харамсалтай. Иргэдийн итгэл, олны ойлголцол андуу ташаа байж болох ч сум, орон нутгийн удирдлагуудын хувьд аливаа шийдвэр гаргахдаа сэтгэлийн хөөрөл, улс төржилтөөр бус, ухаан мэдлэгээр улс орон, нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн хэтийн төлөвөө харж учир зүйтэйхэн хандах шаардлагатай. Сэргээгдэх эрчим хүчний төслүүдийг сэхэхгүй болтол “чангалж” буй ганц жишээ дурдахад л ийм байна.
