Монгол Улс Евразийн Эдийн Засгийн Холбоо /ЕАЭЗХ/-той чөлөөт худалдааны түр хэлэлцээр байгуулах асуудал оны өмнө нэлээд эрчтэй яригдаж байгаад түр намжсан. Тэгвэл энэ хэлэлцээрт Монгол Улс нэгдэх асуудал хавраас дахин эрчимжих төлөвтэй байгаа аж. Үүнтэй холбоотойгоор уг хэлэлцээр тариалангийн салбарт хэрхэн нөлөөлөх боломжтой талаар тоймлон хүргэе.
Монгол Улсын тариалангийн салбар тогтвортой хөгжиж байгаа хэдий ч цаг уурын нөлөө, хөрсний асуудал, дэвшилтэт технологи нэвтрүүлэх хэрэгцээ зэрэг сорилтуудтай тулгардаг. Цаашид дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангах, экспортыг нэмэгдүүлэх зорилготой бодлого хэрэгжүүлж байгаа энэ цаг үед Монгол Улс Евразийн эдийн засгийн холбоонд элсэх нь тариалан эрхлэгчдэд дараах байдлаар сөрөг нөлөө үзүүлэх магадлалтай гэж харж байна.
Хямд үнэтэй импортын бүтээгдэхүүн нэмэгдэх
ЕАЭЗХ-ны гишүүн орнууд, ялангуяа ОХУ, Казахстан, Беларусь зэрэг улс хөдөө аж ахуйн томоохон үйлдвэрлэгчид бөгөөд тариалангийн бүтээгдэхүүнийг харьцангуй хямд үнээр нийлүүлдэг онцлогтой. Иймд Монгол Улс тус хэлэлцээрт нэгдсэн тохиолдолд гадаадын тариалангийн бүтээгдэхүүний импортын татвар буурах тул дотоодын тариаланчид бараа бүтээгдэхүүний үнэ, өрсөлдөх чадвараараа хохирох эрсдэл бий болох юм.
Гадаадын хөдөө аж ахуйн корпорацууд зах зээлд давамгайлах эрсдэл
ЕАЭЗХ-ны гишүүн орнуудын төрийн дэмжлэгтэй томоохон хөдөө аж ахуйн компаниуд Монголын зах зээлд илүү амархан нэвтрэх боломжтой болно. Ингэснээр жижиг, дунд тариаланчид зах зээлээс шахагдах эрсдэлтэй.
Монголын тариалангийн бүтээгдэхүүний экспортын хүндрэл
Монгол Улсын тариалангийн салбар нь өндөр зардалтай, бага хэмжээний үйлдвэрлэлтэй учир тус холбооны зах зээлд өрсөлдөхөд хүндрэлтэй. Жишээ нь, Монголын улаанбуудай, төмс, хүнсний ногоо Казахстан, ОХУ-ын хямд үнэтэй ижил төрлийн бүтээгдэхүүнтэй эн тэнцүү өрсөлдөнө гэхэд хэцүү.
Хөдөө аж ахуйн бодлого, дэмжлэгийн өөрчлөлт
ЕАЭЗХ-ны гишүүн орнууд тариалангийн салбараа төрийн дэмжлэгээр санхүүжүүлдэг. Монгол Улс холбоонд элсвэл дотоодын тариалангийн бодлого өөрчлөгдөж, төрийн дэмжлэг буурах эсвэл зохицуулалт хязгаарлагдах магадлалтай.
Үүнээс харахад Монгол Улс ЕАЭЗХ-д элссэнээр гадаадын хямд тариалангийн бүтээгдэхүүний нийлүүлэлт ихсэж, дотоодын тариаланчдын өрсөлдөх чадвар буурах эрсдэл хаяанд хүлээж байгаа нь харагдаж байна. Тиймээс гадаадын бараанаас хамгаалах бодлого, дотоодын хөдөө аж ахуйн салбарыг дэмжих механизмыг боловсруулж байж элсэх эсэхээ шийдэх нь чухал юм.
Тэгвэл NTV телевизийн “Анализ Шоу, Засаглал ба Зах зээл” шууд хөтөлбөрийн үеэр бодлого боловсруулагч болон салбарын төлөөлөл дараах байдлаар уг асуудлын талаарх байр сууриа илэрхийлжээ.
Монголын тариаланчдын үндэсний холбооны ерөнхийлөгч Л.Баяртулга: Газар тариалангийн салбар дотроо олон чиглэлтэй. Одоогоор манай улсад улаанбуудай тариалдаг 1100 орчим тариаланч бий. Гэхдээ энэ тоо маш их хэлбэлздэг. 2007 онд дэлхий даяар хүнсний үнийн өсөлт гарч, 2008 онд Монгол Улс дотоодын гурилын хэрэгцээгээ бүрэн хангаж чадахгүй нөхцөл үүссэн. Үүнээс улбаалан “Атрын III аян”-ыг хэрэгжүүлж, улаанбуудайгаар дотоодын хэрэгцээг хангах зорилт тавьсан. Энэ ч утгаараа хүнсний аюулгүй байдал, дотоодоосоо хүнсээ хангана гэдэг маш чухал асуудал.
Манай хөрш ОХУ улаанбуудайн үйлдвэрлэл өндөр хөгжсөн учраас экспортлох сонирхолтой байдаг. Гэтэл импортын улаанбуудай орж ирэхээр манай зах зээл хумигдаж, тариаланчид өндөр зардалтай өрсөлдөх шаардлагатай болдог. Манай хөрш ОХУ улаанбуудайн үйлдвэрлэл өндөр тул экспортлох сонирхолтой. ОХУ шатахуунаа өөрөө үйлдвэрлэдэг, хөдөө аж ахуйн техник, сэлбэг, үрийн аж ахуй хөгжсөн, цаг уурын хувьд илүү тохиромжтой зэрэг олон давуу талтай.
Одоогоор зах зээлийн эрсдэл хамгийн том сорилт болж байна. Цаашлаад улаанбуудайн үйлдвэрлэл 50 хүртэл хувиар буурах магадлалтай. Сүүлийн үеийн мэдээллээр Евразийн эдийн засгийн холбоотой хийх чөлөөт худалдааны хэлэлцээрт 180,000 тонн хатуу болон зөөлөн улаанбуудай импортлох заалт тусгагдсан гэж яригдаж байна. Монголчууд хатуу улаанбуудайг бараг хэрэглэдэггүй, зөвхөн гоймон үйлдвэрлэхэд ашигладаг тул голдуу зөөлөн улаанбуудай импортлогдох нь тодорхой. Манай улсын жилийн гурилын хэрэглээ 240 мянган тонн, үүнийг үйлдвэрлэхийн тулд 300 мянган тонн улаанбуудай шаардлагатай. Тэгэхээр үүний тал гэхээр үйлдвэрлэлээ 50 хувь бууруулж байж дотоодын балансаа барих боломжтой болчхоод байна. Ийм хэмжээнд зах зээл хумигдаж байгаа учраас үүнийг дагасан ажлын байр, тээвэр, үйлдвэрлэл гээд олон бизнесүүд тодорхой хэмжээнд доголдож эхэлнэ.
Ийм нөхцөлд Засгийн газар тариаланчдаа дэмжих бодлого хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Нэг гарц нь “Атрын IV аян” байж болно. Яагаад гэвэл мал аж ахуйн салбар дотоодод тэжээлийн томоохон зах зээл болдог. Үүн дээр махаа экспортод гаргах юм бол боломжийн урсгал үүсэх боломжтой. Гэхдээ үүнийг хэрэгжүүлэхэд цаг хугацаа шаардлагатай. Ирэх 5 жилд тариаланчид маань дотоодын үйлдвэрлэлийг мал аж ахуйтай уялдуулж, экспортод чиглүүлбэл нөхцөл байдал өөрчлөгдөх боломжтой.
Мөн 5000 хүртэлх еврогийн бүтээгдэхүүн оруулж ирвэл гарал үүсэл шаардахгүй гэсэн заалт байгаа гэсэн. Тус заалтыг хүлээн зөвшөөрөөд хэрэггүй. Ингэснээр ганзагын маягийн хүнсний бүтээгдэхүүн Монгол улсад орж ирэх нөхцөлийг бүрдүүлж байна. Энэ асуудал хүнсний аюулгүй байдалд сөрөг нөлөө үзүүлэх боломжтой.
УИХ-ын гишүүн, БОХХАА-н Байнгын хорооны гишүүн М. Мандхай: Импортыг нэмэгдүүлснээр улаанбуудайн дотоодын үйлдвэрлэл буурах эрсдэлтэй. Манай улс уул уурхайгаас хэт хамааралтай байдлаа бууруулж, хөдөө орон нутгийн иргэдийн ажил, орлогыг тогтвортой байлгах зорилгоор газар тариалангийн салбарыг дэмжих бодлого хэрэгжүүлж байна. Энэ оны нэгдүгээр сарын 1-ээс “Атрын IV аян” эхэлсэн. Мөн 2024 оны статистик мэдээллээр 1500 орчим аж ахуй нэгж үр тарианы үйлдвэрлэл эрхэлж байна.
Түүнчлэн хөдөө аж ахуйн салбарт 800 тэрбум төгрөгийн цогц хөрөнгө оруулалт хийгдэж байна. Аж ахуй нэгж эрхэлдэг иргэн орлогын албан татвараас 90 хувь чөлөөлөгдөж байгаа гэх мэт Хүнсний хувьсгалын хүрээнд хэрэгжүүлж буй ач холбогдолтой ажлууд нэлээдгүй бий.
Гэвч Монгол Улсаас экспортолж буй бараа бүтээгдэхүүн ихэвчлэн эцсийн бүтээгдэхүүн биш тул зах зээлээс авах ашиг бага байна. Монгол, Японы эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийн жишээнээс харахад энэ хэлэлцээр манай талд худалдааны тэнцвэртэй хэлэлцээр мөн эсэх нь асуудалтай болж ирж байна. Хүнсний хувьсгал, Цагаан алт гэх мэт хөдөө аж ахуйд чиглэсэн том хөдөлгөөн өрнөж, хөдөө аж ахуйн салбарыг хөгжүүлэхээр төсвөөс хөрөнгө гарган үйлдвэрлэгчдийг дэмжиж байхад ОХУ-аас 74 төрлийн хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн импортлох асуудал сөхөгдөж байгаа нь бодлогын зөрчилтэй юм. Энэ асуудлыг сайтар анхаарч, үндэсний үйлдвэрлэлээ хамгаалах шаардлагатай.
