Дэлхий даяар Засгийн газрууд чулуужсан түлшний хэрэглээ болон CO2 ялгаруулалтыг бууруулахыг хичээж байгаа тул чухал ашигт малтмал, тэдгээрийн нийлүүлэлтийн эрэлт эрчимжиж байна. Монголын байгалийн асар их нөөц баялаг нь чухал ач холбогдолтой ашигт малтмалдаа хөрөнгө оруулалт татах, Монгол Улсын эдийн засгийг хөгжүүлэх, төрөлжүүлэх үйлсэд асар их боломжийг олгож, Улаанбаатар хотын нэр хүндийг дэлхийн тавцанд өргөжүүлж боломжтой.
Дэлхий дахинд чухал ач холбогдолтой ашигт малтмалын нөөцийг баталгаажуулах шаардлага нэмэгдэж байгаа энэ үед Монгол Улс бүс нутгийн болон олон улсын түншлэлээр дамжуулан эдийн засгийн хэтийн төлөвийг нэмэгдүүлэх замаар уул уурхайн салбарт гүйцэтгэх үүрэг, оролцоогоо өргөжүүлэхэд онцгой байр суурьтай байна. Монгол Улс дэлхийн эрчим хүчний шилжилтийн чиг хандлагыг ашиглахын тулд юуны өмнө бүс нутгийн хөгжил, чухал ашигт малтмалын тогтвортой хайгуул, олборлолтыг чухалчилсан цогц стратеги боловсруулах шаардлагатай байна.
Монгол Улс зэс, нүүрс, жонш, алт, төмөр, газрын тос, вольфрам, уран, цайр зэрэг ашигт малтмалын асар их ордуудтай. Сүүлийн жилүүдэд Монгол Улс Франц, Өмнөд Солонгос, Япон, Энэтхэг, Их Британи, АНУ, Европын холбоо зэрэг дэлхийн түншүүдтэй эрчим хүч, чухал ашигт малтмалын чиглэлээр гэрээ байгуулах тал дээр тодорхой хэмжээний дэвшилт гаргасан. Хоёр талын хамтын ажиллагааны хэлэлцээрүүд урагшилж, ажил хэрэг болж байгаа энэ үед Улаанбаатар нийлүүлэлтийн сүлжээнд гол тоглогч болж, уул уурхайн салбар төдийгүй худалдааны түншүүдээ төрөлжүүлнэ гэж найдаж байна.
2023 онд АНУ-ын Эдийн засгийн өсөлт, эрчим хүч, байгаль орчны асуудал эрхэлсэн дэд сайд Жозе Фернандез Монгол Улсад айлчлах үеэр АНУ, Монгол хоёр улс ашигт малтмалын салбарын хамтын ажиллагааны санамж бичигт гарын үсэг зурсан бөгөөд уг санамж бичигт Монгол Улс, АНУ техникийн салбарт хамтран ажиллах үндсэн чиглэлийг багтаасан. Мөн 2023 онд Монгол, Франц улс ураны хайгуул, олборлолтын гэрээнд гарын үсэг зурсан. Зүүн Азийн орнуудад Өмнөд Солонгос Хятадаас хараат байдлаа бууруулж, чухал ашигт малтмалын нийлүүлэлтийн сүлжээгээ төрөлжүүлэхийг эрмэлзэж байна. Сөүл Улаанбаатартай хамтран ажиллах нь Монголын чухал ашигт малтмалын хөгжлийг дэмжих боломжтой төдийгүй нийлүүлэлтийн сүлжээнд тоглогч болох юм. Монгол, Өмнөд Солонгосын чухал ач холбогдолтой ашигт малтмалын хамтын ажиллагааны хэлэлцээрээс гадна Улаанбаатар, Сөүл хотууд газрын ховор элементийн хамтын ажиллагааны хороог 2023 онд байгуулсан.
Хоёр хөрш чухал ч Улаанбаатар эдийн засгаа тэтгэх гурван талт механизмыг өргөжүүлж байна. 2023 онд АНУ, Монгол, Өмнөд Солонгосын гурван талт чухал эрдэс баялгийн асуудлаарх анхны яриа хэлэлцээ Улаанбаатарт болсон. Түүнчлэн, Монгол Улс ардчилсан засаглал, хөрөнгө оруулалтыг төрөлжүүлэх хэрэгцээ нь олон улсын түншүүдэд боломж олгож байна. Тухайлбал, Монголын Оюутолгойн зэс-алтны уурхай 2030 он гэхэд зэсийн дөрөв дэх том уурхай болох төлөвтэй байна. Одоогоор АНУ-ын Аризона муж болон Индонезийн Төв Папуа мужид зэсийн уурхайнууд идэвхтэй ажиллаж байна. Монгол Улс чухал ач холбогдолтой ашигт малтмалдаа хөрөнгө оруулалт хийж, эдгээр баялгийн менежментийн нэгдсэн стратегийг бий болгох нь нэн чухал юм. Монголын шинэ хууль тогтоох байгууллага Монголын чухал ашигт малтмалын стратегийг нэвтрүүлэх ёстой. Монгол Улсын стратегид хэд хэдэн үндсэн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг тусгах шаардлагатай байна.
Чухал ашигт малтмалын жагсаалтыг тодорхойлох:
Лити, кобальт, никель, газрын ховор элемент, уран гэх мэт эрчим хүчний шилжилтэд зайлшгүй шаардлагатай чухал ашигт малтмалын нэн тэргүүний жагсаалтыг гаргах. Энэхүү жагсаалт нь зорилтот хөрөнгө оруулалт, хөгжлийн хүчин чармайлтыг удирдан чиглүүлж, дэлхийн эрэлт хэрэгцээ, технологийн чиг хандлагад нийцүүлэх болно.
Уул уурхайн өндөр боломжит газруудыг тодорхойлох, хөгжүүлэх:
Уул уурхайн боломжит газруудыг тодорхойлох, үнэлэхийн тулд геологийн судалгаа, ТЭЗҮ-ийг өргөн хүрээнд явуулах. Үүнд хайгуулын дэвшилтэт технологийг ашиглах, ашигт малтмалын ордуудыг үнэн зөв үнэлэхийн тулд олон улсын геошинжлэх ухааны фирмүүдтэй хамтран ажиллах шаардлагатай.
Хөрөнгө оруулалтын таатай нөхцөлийг бүрдүүлэх:
Монгол Улсыг хөрөнгө оруулалтын сонирхол татахуйц газар болгох бодлого, хөшүүргийг боловсруулах хэрэгтэй.
Дэд бүтцийг хөгжүүлэх, дэмжих үйлчилгээ: Уул уурхайн үйл ажиллагааг дэмжихийн тулд тээвэр, эрчим хүч, ложистикийн сүлжээ зэрэг чухал дэд бүтцэд хөрөнгө оруулах.
Хайгуул, түншлэл, хөгжлийн цогц төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх:
Технологийн дамжуулалтыг хөнгөвчлөх, олборлолтын туршлагыг сайжруулах, шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг баталгаажуулахын тулд дэлхийн тэргүүлэгч уул уурхайн компаниуд, технологи нийлүүлэгчид, судалгааны байгууллагуудтай стратегийн холбоо тогтоох. Чухал ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын хайгуул, олборлолт, боловсруулалтын үе шат, тухайлбал цаг хугацаа, хөрөнгө оруулалтын шаардлага, байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ, иргэдийн оролцооны стратеги зэргийг тусгасан нарийвчилсан төлөвлөгөө боловсруулах.
Зохицуулалтын тогтолцоог хэрэгжүүлэх:
Уул уурхайн тогтвортой үйл ажиллагааг дэмжих, байгаль орчныг хамгаалах, орон нутгийн иргэдэд шударгаар нөхөн олговор, хөнгөлөлт үзүүлэх зохицуулалтыг боловсруулж мөрдүүлэх. Үүнд уул уурхайн хариуцлагатай үйл ажиллагаа явуулах хөшүүргийг бий болгох, уул уурхайн үйл ажиллагаа, газар ашиглалтын тодорхой удирдамжийг бий болгох зэрэг орно.
Эдгээр стратегийг хууль тогтоох байгууллагад баталснаар Монгол Улс чухал ашигт малтмалын дэлхийн ханган нийлүүлэлтийн сүлжээнд чухал тоглогч болж чадна. Эдгээр хүчин чармайлт нь Монголын уул уурхайн салбарыг ихээхэн сайжруулж, төрөлжүүлж, эдийн засгийн өсөлтийг хангаж, илүү их хөрөнгө оруулалт татах болно. Хууль эрх зүйн орчин нь Монгол Улсын дотоодын хууль тогтоомжид хамаатай ч гадаад бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг бас анхаарч үзэх шаардлагатай. Монгол Улсын стратеги зарим сорилтыг даван туулах арга замыг эрэлхийлж, шийдвэрлэх шаардлагатай болно. Тус улс чухал нөөцийн импортын хувьд Хятадаас ихээхэн хамааралтай байдаг. Нийлүүлэлтийн сүлжээг бодоход автомашины батерей зэрэг шинээр гарч ирж буй салбарууд нь Монголын чухал ашигт малтмалын бас нэг чухал салбар юм.
Машины батерей нь цахилгаан тээврийн хэрэгслийн нийт зардлаас бараг хоёр дахин их үнэтэй байдаг. Чухал ашигт малтмалаа ашигласнаар Улаанбаатар хот гадаад бодлогоо ашиглан эрчим хүчний нөөцөө төрөлжүүлэх, нарны зай, салхин цахилгаан станц, батарей зэрэг тогтвортой ногоон дэд бүтцийг хөгжүүлэх боломжтой.
