Чихэрлэг ундааны хэрэглээ нь таргалалт, чихрийн шижин, шүд цооролт зэрэг өвчний гол шалтгаан юм. Тиймээс зарим улс орон чихэрлэг ундааны хэрэглээг багасгахын тулд тухайн бүтээгдэхүүнд татвар ногдуулдаг. Дэлхийн 85 гаруй улс чихэрлэг ундаанд татвар ногдуулж, Эрүүл мэндийн сангаа бүрдүүлдэг байна. Манай улсын хувьд ч Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлогоо нэмэгдүүлэхийн тулд архи, тамхи, чихэрлэг ундаа зэрэг бүтээгдэхүүнд Онцгой албан татвар ногдуулж, уг орлогыг эрүүл мэндийн салбарт чиглүүлэх нь чухал аж.
Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага улс орнуудыг архи, тамхи, чихэрлэг ундаанд ногдуулах татварыг нэмэгдүүлэхийг уриалжээ. ДЭМБ-ын судалгаагаар эдгээр бүтээгдэхүүнд ногдуулж буй татварын дундаж хэмжээ хангалтгүй, нэмэгдүүлэх шаардлагатай гэж дүгнэсэн байна. Эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөтэй бүтээгдэхүүнд татвар ногдуулах нь нийгэмд эерэг үр нөлөө үзүүлж, өвчлөл, төрийн үйлчилгээний зардлыг бууруулах ач холбогдолтой болохыг онцолсон юм.
Дэлхийн улс орнууд чихэрлэг ундаанд татвар ногдуулж, хэрэглээг нь бууруулах бодлого баримталдаг. Тухайлбал, Тайваньд Эрүүл мэндийн даатгалын санг бүрдүүлэхдээ архи, тамхи, чихэрлэг ундааны татвараас орсон орлогыг ашигладаг. Мөн Филиппин, Австрали зэрэг улс орнууд энэ аргачлалыг хэрэгжүүлдэг байна.
Монгол Улсад чихэрлэг ундааны зах зээлийн 88 хувийг дотоодын үйлдвэрлэл эзэлдэг бөгөөд нэг хүнд өдөрт дунджаар 381 мл ундаа ногддог аж. Судалгаагаар хийжүүлсэн ундаа, чихэрлэг хүнсний хэт их хэрэглээ нь хүүхдийн сэтгэцийн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж, нойрны хэмнэл алдагдах, сэтгэн бодох чадвар буурах, ой тогтоолт муудах зэрэг үр дагаварт хүргэдэг болохыг тогтоожээ. Түүнчлэн өнгөрсөн жилийн эрт илрүүлэгт хамрагдсан хүүхдүүдийн 67 хувь нь шүд цоорох өвчтэй байсан нь чихэрлэг хүнсний бүтээгдэхүүн, хийжүүлсэн ундааны хэрэглээтэй шууд холбоотой юм.
Монгол Улсад жилд дунджаар 210 сая литр чихэрлэг ундаа худалдаалагдаж, үүнд 522 тэрбум төгрөг зарцуулагдаж байна.
Халдварт бус өвчний гол шалтгааны нэг нь чихэрлэг ундааны хэрэглээ юм. Хүүхэд нэг аяга чихэрлэг ундаа ууснаар өдөрт авах ёстой сахрынхаа 60 хувийг нэг дор авдаг нь таргалалт, чихрийн шижин зэрэг өвчний үндэс болдог байна. Гэвч манай улсад чихэрлэг ундаанд онцгой албан татвар ногдуулах зохицуулалт удаан хугацаанд хийгдээгүй бөгөөд өнгөрсөн онд хуулийн өөрчлөлт хийгджээ. Гэсэн ч энэ татвараас орсон орлого эрүүл мэндийн салбарт шууд хуваарилагдах тогтолцоо хараахан бүрдээгүй юм байна.
Онцгой албан татварын тухай хуульд УИХ өнгөрсөн оны зургадугаар сарын 5-нд өөрчлөлт оруулж, 2027 оноос эхлэн бүх төрлийн чихэрлэг ундаанд татвар ногдуулахаар тусгасан. Тодруулбал:
-2027 онд 100 мл тутамд 5 граммаас дээш чихэр, сахар орлуулагч агуулсан ундаанд литр тутамд 500 төгрөг,
-2029 оноос 550 төгрөгийн татвар ногдуулахаар хуульчилжээ.
2024 оны 1-р сарын байдлаар эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлого 203.7 тэрбум төгрөг болж, өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 97 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн байна. Гэвч даатгуулагчдын тоо 2.4 сая болж, 79.8 мянгаар буурчээ. Энэ нь иргэдийн даатгалд хамрагдах идэвх буурч байгааг харуулж байгаа юм.
Эрүүл мэндийн сангийн орлогыг нэмэгдүүлэх, ирээдүйд учрах халдварт бус өвчний ачааллыг бууруулахын тулд архи, тамхи, чихэрлэг ундаа зэрэг эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөтэй бүтээгдэхүүнд онцгой албан татвар ногдуулж, энэ орлогыг эрүүл мэндийн салбарт зарцуулах хэрэгтэйг мэргэжилтнүүд зөвлөж байна. Чихэрлэг ундааны татвар нь олон улсын жишиг бөгөөд манай улс энэ чиглэлээр бодлогоо улам тодорхой болгох хэрэгтэй ажээ.
