Хувь хүний орлогын албан татвар нь улс орнуудын татварын тогтолцооны гол бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд улсын төсвийн орлогыг бүрдүүлэх, эдийн засгийн бодлогод нөлөөлөх чухал үүрэгтэй. Дэлхийн улс орнууд ХХОАТ-ыг өөр өөр байдлаар хэрэгжүүлдгээс гадна татварын бүтэц, хувь хэмжээ, хөнгөлөлт нь тухайн улсын эдийн засаг, нийгмийн бодлого, засаглалын загвараас шалтгаалдаг.
Дэлхий даяар ХХОАТ-ыг дараах гол гурван ангилалд хуваадаг.
Шаталсан татвар – Орлогын хэмжээ их байх тусам татварын хувь өсдөг. (Жишээ нь АНУ, Герман, Франц)
Жигд татвар – Орлогын хэмжээнээс үл хамааран бүх иргэд ижил хувьтай татвар төлдөг. (Жишээ нь ОХУ, Казахстан – 10-20 хувь)
Нутаг дэвсгэрийн татвар – Зөвхөн тухайн улсын нутаг дэвсгэрт олсон орлогоос татвар ногдуулдаг. (Жишээ нь Хонг Конг, Сингапур)
Зарим улс ХХОАТ-ын онцгой бодлого баримталж, гадаадын хөрөнгө оруулагчид болон цагаачдыг татах стратеги ашигладаг. Жишээлбэл, АНУ дэлхий даяарх орлогоос татвар авдаг цөөн орны нэг бөгөөд иргэд нь гадаадад амьдарч байсан ч орлогоо тайлагнах үүрэгтэй байдаг аж. Харин Португал, Итали зэрэг улс гадаадаас ирж суурьшсан иргэдэд тодорхой хугацаанд татварын хөнгөлөлт олгодог. Мөн Монако, Багамын арлууд, Арабын Нэгдсэн Эмират зэрэг улсад ХХОАТ огт байхгүй байдаг нь баян чинээлэг хүмүүсийг татах зорилготой холбоотой байдаг.
Манай улсын тухайд хувь хүний орлогын албан татварыг "Татварын тухай хууль" болон "Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хууль"-ийн хүрээнд хэрэгжүүлдэг. Өнөөдөр Монгол Улсад татварын шатлалын тогтолцоог хэрэгжүүлж байгаа бөгөөд хувь хүний орлогын албан татварын хувь хэмжээ орлогын төрөл, хэмжээ зэргээс хамааран ялгаатай байдлаар тогтоогддог. Ердийн хөдөлмөр эрхлэлтийн орлого буюу цалин хөлс 10 хувийн татвартай байдаг. Тэгвэл доор улс орнуудын хувь хүний орлогын татварын системийн жишээнээс түүвэрлэн танилцуулж байна.
Гүрж улс бизнес эрхлэгчдэд таатай татварын тогтолцоотой бөгөөд дижитал нүүдэлчид, хөрөнгө оруулагчдад таатай орчин болдог. Тус улс тогтмол 20 хувийн хэмжээтэй хувь хүний орлогын албан татварыг цалин, бизнесийн ашиг, бусад хувь хүний орлогоос авч байна.
Жижиг дунд бизнес эрхлэгчид "Жижиг бизнесийн статус"-ын дагуу 1 хувийн татвар төлөх боломжтой бөгөөд ойролцоогоор 180,000 ам.доллар хүртэлх орлоготой хүмүүст хамаардаг аж. Энэ нь Гүрж улсыг татварын хөнгөлөлттэй орон болгож, бие даасан бизнес эрхлэгчдэд таатай орчныг бүрдүүлдэг.
Эстони улс жигд татварын систем ашигладаг бөгөөд бүх орлогын хэмжээний хувьд ижил хэмжээний татвар ногдуулдаг. 2025 оны байдлаар хувь хүний орлогын татварын хувь хэмжээ 22 хувь байгаа юм. Эстони улс орон нутгийн татварын тогтолцоог хэрэгжүүлдэггүй тул татварын бүтэц нь бүрэн төвлөрсөн байдаг. Мөн тодорхой тэтгэврийн төлбөрүүд нь 10 хувийн татварт ордог ажээ.
Саудын Араб болон Арабын Нэгдсэн Эмират – Хувь хүний орлогын албан татваргүй
Эдгээр орнууд хувь хүний орлогын татвар авдаггүй. Орлогын ихэнх хэсгийг газрын тосны орлого, НӨАТ болон зарим компанийн татвараас бүрдүүлдэг байна. Тус улсуудад ажиллаж буй гадаадын иргэд өөрсдийн эх оронд татвар төлөх шаардлагатай болох тохиолдол бий.
Сингапур – Бага хувьтай, уян хатан татварын систем
Сингапур улс шаталсан татварын системтэй боловч хамгийн өндөр татварын хувь нь 24 хувь байдаг аж. Хөрөнгийн ашиг болон гадаадаас орж ирсэн орлого (Сингапур руу шилжүүлээгүй бол) татвараас чөлөөлөгддөг. Ингэснээр бизнес эрхлэгч, хөрөнгө оруулагчдад ээлтэй орчин бүрдүүлдэг.
Герман улс шаталсан татварын систем ашигладаг бөгөөд орлогын хэмжээ нэмэгдэх тусам татварын хувь хэмжээ өсдөг. 2025 оны татварын жилийн хувьд хувь хүний орлогын татварын хувь хэмжээ 0-45 хувийн хооронд байна. Дээд хэмжээ болох 45 хувь нь 277,826 еврогоос дээш орлоготой хүмүүст ногддог. Мөн Герман улс 5.5 хувийн “нийт татварын нэмэгдэл шимтгэл” ногдуулдаг бөгөөд үүнийг ихэвчлэн дорнод Герман дахь эдийн засгийн хөгжлийг дэмжихэд зарцуулдаг байна.
Казахстан улс жигд татварын систем ашигладаг байна. Тус улсын хувь хүний орлогын татвар 10 хувь байдаг. Казахстаны оршин суугчид дэлхийн хаанаас ч олсон орлогын татвараа төлдөг бол гадаадын иргэд зөвхөн Казахстаны нутаг дэвсгэрээс олсон орлогоосоо татвар төлдөг байна.
АНУ-д шаталсан татварын систем үйлчилдэг бөгөөд татварын хувь хэмжээ нь 10-37 хувийн хооронд байдаг. Мөн муж бүр 0-13 хувийн хооронд өөрийн татварыг хэрэгжүүлдэг байна. Дээд хэмжээ болох 37 хувийн татвар 539,900 ам.доллароос дээш орлоготой хүмүүст ногддог. АНУ иргэдээсээ дэлхийн хаана амьдарч байгаагаас үл хамааран орлогын албан татвар авдгаараа онцлог юм.
Францад шаталсан татварын систем үйлчилдэг бөгөөд хувь хүний орлогын татвар 0-45 хувьтай байна. Мөн өндөр орлоготой иргэдийн хувьд тусгай нэмэлт татварууд байдаг бөгөөд энэ нь нийт татварын хэмжээ нэмэгдэхэд нөлөөлдөг аж.
Энэ мэтчилэн татварын системүүд нь улс бүрийн эдийн засгийн бодлого, нийгмийн бүтцийн онцлогоос хамаарч янз бүр байдаг. Зарим улс тэгш бус байдлыг бууруулахын тулд өндөр орлоготой иргэдээс илүү их татвар авдаг бол харин зарим нь гадаадын хөрөнгө оруулалт татахын тулд татварын хөнгөлөлттэй бодлого хэрэгжүүлж байна.
