Манай улсын нүүрсний экспорт жил ирэх бүр нэмэгдэж 2025 онд 83 сая тонн нүүрс экспортлохоор төлөвлөөд байгаа. Энэ бол манай улсын олборлох, хилээр нэвтрүүлэх дээд хүчин чадал гэж хэлж болно.

Харин Ганшуунсухайт-Ганцмодны төмөр замын хил холболтыг хийснээр нүүрсний тээврийн хүчин чадал асар их нэмэгдэх юм. Тээврийн хүчин чадал ханалттай нэмэгдэж байгаа ч бид дагаад олборлолт, боомтын нэвтрэлтээ нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Хэрвээ үүнийг нэмэгдүүлж чадахгүй бол төмөр замаа 100 хувь ашиглаж чадахгүй гэсэн үг.

Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замыг холбох Монгол Улсын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан. Энэ нь ганцхан төмөр замын хил холбох асуудал биш бөгөөд БНХАУ-ын талаас гурвын цогцоор гэсэн байр суурь илэрхийлсэн бөгөөд олборлох, тээвэрлэх, хил холбох гэсэн гурван гэрээнд гарын үсэг зурж, нэгэн зэрэг хөдөлгөх юм.

16 жилийн дараа хил холболтын гэрээг хийж байгаа учраас манай улс тодорхой хэмжээний үүрэг хүлээнэ. Гэрээний нарийн заалтууд тодорхой болоогүй ч 16 жилийн хугацаанд БНХАУ-д хөнгөлөлттэй үнээр нүүрс экспортлох, Тавантолгойн Онч хараад, Бортолгой хоёр ордыг 16 жилээр "Чайна Энержи" компанид олборлуулах, БНХАУ-ын компаниудаар барилгын ажлыг гүйцэтгүүлэх гэх мэт үүргийг Монгол Улс хүлээлээ.

БНХАУ-ын төрийн өмчит “Чайна Энержи” компанийн хувьд ямар ч асуудалгүй хил холболтын төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хийхээ илэрхийлэхийн сацуу төсөл хэрэгжүүлэхтэй холбоотойгоор Монголын Засгийн газарт хэд хэдэн санал тавьсан. Үүнд,

• Төмөр зам холбогдтол буюу бүтээн байгуулалтын ажил эхлэх 2025 оноос 27 сая тонн нүүрс Монголооос авах. Цаашдаа жил бүр 20 сая тонн нүүрс авна.
• "Эрдэнэс Тавантолгой" компаниас 2022 онд зарласан тендерт "Чайна Энержи" компани оролцох саналаа өгсөн бөгөөд Тавантолгой бүлэг ордын Онч хараат, Бортолгой ордод 16 жил олборлолт явуулж, нүүрс нийлүүлэх урт хугацааны гэрээ хийх
• Монголын талаас "Чайна Энержи"-гийн тавьсан саналыг шууд хүлээн авах эрх зүйн боломжгүй байгаа аж. Тухайлбал, Биржийн тухай хуулийн "10.3-т зөвхөн хил дамнасан төмөр зам барих зориулалтаар урт хугацааны гэрээ хийж болно, 10.4-т энэ гэрээг байгуулахдаа биржийн дундаж үнээр тооцно" гэж заасан. Гэтэл Хятадын тал биржийн дундаж үнээр тооцохгүй, тусдаа аргачлал гаргаж тооцъё гэдэг санал гаргасан байна.
• “Чайна Энержи” компани Онч хараат, Бортолгой ордод 16 жил олборлолт явуулахдаа эхний 5 жил 27, дараагийн 11 жил 20, нийт 247 сая тонн нүүрс гаргахаар төлөвлөжээ. Гэхдээ олборлосон нүүрсээ “Чайна Энержи” компани авахгүй. Зөвхөн "Эрдэнэс Тавантолгой"-н туслан гүйцэтгэгчийн үүрэг гүйцэтгэж нүүрс олборлох юм байна.

Дээрх бүх нөхцөлийг Монголын тал зөвшөөрч хэлэлцээр хийж, гарын үсэг зурсан юм. Намрын чуулган эхлэж, гэрээг соёрхон батлах үеэр гэрээний заалтууд нарийн тодорхой болно.