Эдийн засагч Б.Лакшмитай хөрөнгө оруулалтын орчны талаар ярилцлаа.
-Манай улсын хөрөнгө оруулалтын орчин ямар байна гэж та дүгнэдэг вэ?
-Монгол Улсын хөрөнгө оруулалтын орчин сайн хөгжөөгүй. Ялангуяа, сонгуулийн дараа Гадаад хөрөнгө оруулалтын агентлагийн үйл ажиллагаа нь ч тодорхойгүй болчихлоо. Сонгуулийн дараа Засгийн газрын бүтэц өөрчлөгдсөнтэй холбоотойгоор чиг үүргийн агентлаг нь солигдсон. Сонгуулийн өмнө Гадаад хөрөнгө оруулалтын газар Эдийн засгийн хөгжлийн яаманд харьяалагддаг байсан бол сонгуулийн дараа Шадар сайдын харьяанд өгсөн. Өнгөрсөн хугацаанд Гадаадын хөрөнгө оруулалтын агентлаг таван удаа өөрчлөгдсөн байгаа юм.
Мөн манай улсад хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалах асуудлыг ярихгүй байна. Энэ асуудал маш олон жил орхигдсон. Манай улс үе үе "Лондоны Арбитрын шүүхэд тэр компанийг яллаа" гэдэг мэдээ гараад л өнгөрдөг. Ер нь бид Лондоны шүүх рүү явж байна гэдэг эцсийн дүндээ ялагдсан л гэсэн үг. Яагаад гэхээр Монгол Улс тухайн хөрөнгө оруулагчаа, бусад хөрөнгө оруулагчийн итгэлийг алдаж байна гэдэг том асуудал. Энэ бол хэмжишгүй том зардал. Хөрөнгө оруулагч нар дээр үүсэж байгаа гомдол, маргааныг заавал шүүхээр оруулахгүй зохицуулдаг байх шаардлагатай.
-Гаднын хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг та юутай зүйрлэх вэ, хөрөнгө оруулалт яагаад чухал вэ гэдгийг энгийнээр тайлбарлаж өгөөч?
-Мөнгөөр хэмжээшгүй чухал зүйл бол гаднын ноу-хау, туршлага, олон улсын стандартыг нутагшуулдаг нь гадаадын хөрөнгө оруулалтын нэг чухал ач холбогдол. Томоохон уурхайнуудыг хар л даа, дэлхийн стандартыг ягштал мөрдөж ажилладаг шүү дээ. Ер нь хөрөнгө оруулалт татна гэдэг олон асуудлыг хамрах ёстой. Зөвхөн хууль батлаад шийдэгдэх зүйл биш. Хамгийн эхэнд визний асуудал. Хөрөнгө оруулагч нарт визний ямар хөнгөлөлт үзүүлэх вэ гэдгээс эхэлнэ. Монголд амьдарч байгаа хөрөнгө оруулагчид визээ яаж сунгуулах вэ гэдэг нь чухал асуудал байдаг. Визээ сунгуулах гээд очихоор журам, бүрдүүлэх бичиг баримт нь өөрчлөгдчихсөн байдаг. Тиймээс наад зах нь визийг нь хөнгөвчилж өгмөөр байгаа юм. Мөн бүртгэлийн асуудал байна. Компаниа хаана бүртгүүлж, яах нь маш тодорхой байх ёстой. Хөрөнгө оруулагчид нээх дэмжлэг, татварын хөнгөлөлт хүсээд байдаггүй. Тэдэнд тогтвортой байдал л чухал. Гэтэл манай улс бүх болохгүй байгаа зүйлээ хууль руугаа чихээд хуулиа байнга өөрчилдөг. Гэтэл хуульдаа биш хэрэгжүүлэлт дээр л хамгийн их асуудал үүсдэг.
-Манайд гаднын хөрөнгө оруулалт хангалттай нэмэгдэж чадахгүй байгаа нь хууль эрх зүйн тогтворгүй орчинтой холбоотой байх. Төр нь бараг гаднын хөрөнгө оруулагчдыг дээрэмдээд гаргадаг гэсэн яриа байдаг шүү дээ?
-Хөрөнгө оруулагчийг гомдоосон, дээрэмдсэн янз бүрийн л асуудал яригддаг. Тиймээс хөрөнгө оруулагчдынхаа итгэлийг олж авна гэдэг хамгийн чухал ажил болчихоод байна.
Мөн аливаа улс орнуудын моданд ордог, хөрөнгө оруулагчид сонирхдог үе байдаг гэж боддог. Монгол Улс хөрөнгө оруулагчид татах үеээ өнгөрчихлөө гэж хараад байгаа. Хамгийн анх Оюу толгойн гэрээ хийгдэж байхад Монголд уул уурхай хөгжиж эхлэх нь, их бүтээн байгуулалт эхлэх нь гэсэн хүлээлттэй, дэлхийн бараг томоохон уул уурхайн компаниуд бүгд төлөөлөгчийн газартай байсан. Харамсалтай нь манайхан моданд орсон үеэ ашиглаж чадаагүй, өнгөрөөчихсөн.
-Энэ үеэ ашиглаж чадаагүй нь юутай холбоотой вэ. Улс төртэй холбоотой юу?
-Тийм ээ, улс төртэй холбоотой. Манай улс Оюу толгойгоо л эргэлтэд оруулаад зогсоочихсон. Тухайн үед хувийн компаниудад төмөр зам барих зөвшөөрөл өгөөд ажил эхэлж байхад сонгууль болоод төр өөрөө барина гээд зөвшөөрлөө буцаагаад авчихсан. Гэтэл төр маш удаан, асуудлаа шийдэж чадахгүй, тодорхойгүй, яах гээд байгаа нь мэдэгдэхгүй бараг хөрөнгө оруулагчдаа залхаан цээрлүүлдэг. Ингээд бид моданд орсон, хөрөнгө оруулагчид сонирхож байсан үеэ өнгөрөөчихлөө гэж боддог.
-Оюу толгойгоос хойш 15 жилийн дараа гуравдагч хөршийн оронтой ураны Хөрөнгө оруулалтын гэрээг хийлээ. Энэ нь гаднын хөрөнгө оруулагчдал эерэг мессеж өгч, сонирхлыг нь татах болов уу?
-Давуу болон сул тал аль аль нь байгаа байх. Гуравдагч хөршийн хөрөнгө оруулалт татсан ч төрийн өмчийн компаниуд хооронд хийсэн. Төрийн түвшинд хийж байгаа гэрээ, төсөл хэр явах вэ гэдгийг хөрөнгө оруулагчид анхааралтай харж байгаа. Хөрөнгө оруулалт татаж чадах уу гэдэг нь хоёр, гурван жилийн дараа харагдана. Гол ажлууд нь хийгдсэний дараа ямар нэгэн татварын асуудал, маргаан үүсэж байна уу, гэрээний заалтуудаа монгол тал хэрэгжүүлэх үү гэдэг нь хөрөнгө оруулагчдад чухал. Гэрээ хийчихээд манай улс ихэнхдээ “гэрээгээ дахиж харна” гээд эргэж буцаад байдаг. Энэ нь хөрөнгө оруулалт татахад саад болж байгаа хамгийн том саад.
