Монголбанкнаас 2024 оны жилийн эцсийн байдлаарх гадаад сектор, мөнгө санхүүгийн онцлох үзүүлэлтийг танилцууллаа.
2024 онд Монгол Улсын төлбөрийн тэнцэл 622 сая ам.долларын ашигтай гарлаа. Төлбөрийн тэнцлийг задлаад харвал, урсгал болон хөрөнгийн данс 2.2 тэрбум ам.долларын алдагдалтай, санхүүгийн данс 3.3 тэрбум ам.долларын ашигтай гарсан нь голлон нөлөөлсөн байна.
Урсгал болон хөрөнгийн дансыг задлаад харвал барааны данс 2.9 тэрбум ам.долларын ашигтай байна. Тодруулбал, барааны экспорт 14.8 тэрбум ам.долларын орох урсгалтай, импорт 11.8 тэрбум ам.долларт хүрсэн.
Харин үйлчилгээний салбар цэвэр дүнгээрээ 3 тэрбум ам.долларын алдагдалтай гарчээ. Орох урсгал 1.6 тэрбум ам.доллар байхад гарах урсгал нь 4.6 тэрбум ам.долларт хүрсэн байна.
Нийт экспортын 93 хувь уул уурхайн салбараас, 5.5 хувь мал аж ахуйн салбараас, 1 хувь газар тариалангийн салбар бүрдүүлсэн байна. Чулуун нүүрсний биет хэмжээ 13 саяар нэмэгдсэн ч үнийн нөлөөлөл буурсан.
Нийт импорт өмнөх оны мөн үеэс 26 хувиар буюу 2.4 тэрбум ам.доллароор өссөн. Нефтийн бүтээгдэхүүн өнгөрсөн оны мөн үеэс 300 сая ам.доллароор, хэрэглээний бүтээгдэхүүн 855 сая ам.доллароор, үүн дотор суудлын автомашины импорт өмнө оны мөн үеэс 521 сая ам.доллароор тус тус өссөн байна. Хөрөнгө оруулалтын импорт 1.1 тэрбум ам.долларт хүрсний 800 орчим сая ам.доллар нь автомашины сэлбэр хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж эзэлж байна.
Төлбөрийн тэнцэл ашигтай гаргахад санхүүгийн данс голлон нөлөөлсөн аж. Санхүүгийн данс дотроо гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын данс 2.8 тэрбум ам.долларт хүрсэн. Үүний 80 орчим хувь Оюу толгой төсөлтэй холбоотой. Багцын хөрөнгө оруулалт 1.1 тэрбум ам.долларын орох урсгалтай байжээ. Үүнд, ХХБ-ны 200 сая, Голомтын 400, Нийслэлийн 500 сая, МИК-ийн 225 сая ам.долларын бондууд амжилттай босгосон.
Инфляц онц эцсээр 9.2 хувьтай гарлаа. Гол нөлөө нь импортын бүтээгдэхүүн 2.7 хувь, мах махан бүтээгдэхүүн 1.4 хувь, үйлчилгээний салбарын өсөлт 1.7 хувь, төрийн зохицуулалтай бараа 1.9 хувь өссөн нь нөлөөлжээ. Ялангуяа арваннэгдүгээр сараас эрчим хүчний үнэ нэмэгдсэн нь төрийн зохицуулалттай барааны бүлэгт голлон нөлөөлжээ.
М2-ын хэмжээ 43.3 их наяд төгрөгт хүрсэн бөгөөд жилийн өсөлт 15.2 хувьтай гарчээ. Энэ өсөлтийн 13.2 хувь нь төгрөгийн хадгаламжаас хамаарсан байна. Төгрөгийн хадгаламж 26.8 их наяд буюу жилийн өсөлт 21.8 хувиар өссөн байна. Нийт зээлийн өсөлт 35.5 хувь, чанаргүй зээл нийт зээлийн 5.1 хувь, зээлийн долларжилт 6.2 хувьтай гарчээ.
Мөнгөний бодлогыг зөөлрүүлэх орон зай өгөхгүй байна
Үүний дараа Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.
-Банкуудын зээлийн хүртээмж, зээлийн хүүг бууруулахад Монголбанк хэрхэн анхаарч ажиллах вэ?
-Оны эцэст инфляц 9.2 хувьтай гарсан. Монголбанк инфляцын зорилтод түвшний дээд хязгаарыг 8 хувь гэж тодорхойлсон. Тэгэхээр инфляц Монголбанкны зорилтоос давсан гэсэн үг. Бидний хувьд мөнгөний бодлогыг сулруулах орон зай хязгаарлагдмал байдалд байна. 9 хувийн инфляцын бараг хоёр хувийн өсөлтийг төрийн зохицуулалттай бараа буюу цахилгаан дулаан болон их дээд сургуулийн сургалтын төлбөр нэмэгдсэн нь нөлөөлж байна. Цахилгаан дулааны үнийн нөлөө 2025 онд байнга мэдрэгдэхээр байна. Хоёрт, махны үнийн өсөлт нөлөөлсөн хэвээр байна. Гэхдээ 2025 оны сүүлээс энэ үнийн нөлөөллүүд багасаж, Монголбанкны зорилтод түвшинд очих хүлээлт байна.
Бизнес болон хэрэглээний зээл 50/50 хувийн харьцаатай байна. Зээлийн хүүгийн хувьд 16-18 хувьтай байна. Аль болох хүүг бууруулж, зээлийг хүртээмжтэй олгох зарчим баримталж ажиллана. Зээлийн хүүг бууруулах стратегийг хэрэгжүүлж, тодорхой ажлууд хийгдэж байгаа.
-Валютын нөөц нэмэгдээд байгаа хэрнээ ам.долларын төгрөгтэй харьцах ханш өсөж байгаа шалтгаан юу вэ?
-Товчхондоо бид олдгоосоо илүүг хэрэглээндээ зарцуулаад байна. Дээр танилцуулсан статистикт үйлчилгээний салбар 3.3 тэрбум ам.долларын алдагдалтай байна гэж хэлсэн. Манай улс хэдий их хэмжээгээр нүүрс гаргаж байгаа ч тэнд ажиллаж байгаа техник тоног төхөөрөмжийг дандаа гаднаас худалдан авч байна. Хэрвээ төмөр замаа тавьчихвал тээврийн алдагдал багасах байх. Зөвхөн нүүрс тээвэр дээр гэхэд 700 сая ам.долларын алдагдалтай байна. Хоёрт, хэдий манай улсын аялал жуулчлалын орлого нэмэгдэж байгаа ч гадагшаа гаргаж байгаа нь олж байгаагаасаа бараг 2 дахин их байна. Гаднаас аялал жуулчлал авч, 500-600 саяын орлого олж байгаа ч зөрөөд монголчууд гадагшаа аялахдаа зарцуулж байгаа мөнгө нь 1.6 тэрбум ам.доллар. Үүний зөрүү 1 тэрбум ам.доллар байна. Үүнтэй холбоотойгоор оны өмнө, он гараад "Найман шарга"-д бэлэн долларын эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэж, ханш өссөн. Бэлэн бус ханш тогтвортой байгаа. Улирлын шинжтэй эрэлт үүссэнтэй холбоотойгоор ханш өссөн. Түүнээс макро эдийн засгийн нөхцөл байдал, үзүүлэлтүүдээ харахад ханш өсөх суурь шалтгаан үүсээгүй. Харин 2025 онд импорт огцом өсөөд байвал ханшид дарамт ирнэ.
-Ипотекийн зээлийн хөтөлбөр цаашдаа хэрхэн үргэлжлэх вэ?
-Шинэ зээлийг хуучин зээлийн эргэн төлөлтөөр санхүүжүүлээд явж байгаа. Өнөөдрийн байдлаар 70 гаруй мянган иргэн ипотекийн зээлтэй, тогтмол төлөлтөө хийгээд явж байна. Жил бүр 500 тэрбум төгрөгийн зээл эргэн төлөгдөж, тэндээсээ шинэ зээлийг олгож байна. Өнгөрсөн онд Үндэсний балягийн сангийн хууль гарсан. Хуримтлалын сангаас жил бүр 500 орчим тэрбум төгрөгийг ипотекийн зээлд хуваарилахаар болсон. Үүнийг нэмээд ипотекийн зээл 1.2-1.3 их наядын санхүүжилтийн эх үүсвэртэй болж, 2024 онд 14 мянган орчим өрхөд шинээр зээл өгсөн. 2025 онд яг энэ эх үүсвэр хэвээрээ буюу энэ хэмжээгээр зээл олгоно. Харин зээл олгох хүрээнд өөрчлөлт орж байгаа. Хувийн буюу амины орон сууцанд ипотекийн зээл олгох хуулийн зохицуулалт хэрэгжинэ. Дээшээ агаар, доошоо хөрс бохирдуулахгүй хувийн орон сууцнуудад хөнгөлөлттэй зээл олгоно. Хоёрт, хотын А бүсэд зээлийн хүү харилцан адилгүй, өндөр хүүтэй олгодог байхаар судалж байна. Энэ мэтчилэн ялгавартай хүүгээр олгодог байх шийдлүүдийг ярьж байна.
