Монголын анхны ураны уурхай болох Зөөвч-Овоод олборлолт явуулахаар тус улсын Засгийн газар болон Францын төрийн өмчит эрчим хүчний Орано компани 1.6 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалтын гэрээнд нэгдүгээр сарын 17-ны өдөр гарын үсэг зурсан билээ.
Орано компанийн гүйцэтгэх захирал Николас Мэйс “Монголд ураны үйлдвэрлэл нь нүүрстөрөгч багатай цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх, хэрэглэгчдийнхээ хангамжийн аюулгүй байдлыг хангахад хувь нэмэр оруулна” гэж мэдэгдсэн.
Энэхүү хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан нь Монгол Улсын эдийн засагт эерэг нөлөө үзүүлж байгаа төдийгүй Дональд Трамп буцаж ирэхдээ дэлхийн тэргүүлэх эдийн засаг болох АНУ-ыг Парисын хэлэлцээрээс эргүүлэн татсан энэ үед дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг тэмцэлд таатай үйл явдал болж байна. COP28-ын уулзалтаар 20 гаруй улсыг 2050 он гэхэд дэлхийн цөмийн эрчим хүчний хүчин чадлыг гурав дахин нэмэгдүүлэхийг уриалж байна. Ораногийн хэлэлцээр нь геополитикийн хувьд бас чухал ач холбогдолтой бөгөөд ардчилсан Монгол Улсад Хятад, Орос гэсэн хоёр авторитараас гадна “гуравдагч хөрш”-ийн харилцааг цаашид хөгжүүлэхэд тусална. Гэвч далайд гарцгүй 3.5 сая хүн амтай тус улсын худалдааны 90 хувь Бээжингээс, импортын хий, нефтийн 90 хувь нь Москвагаас хамааралтай байдаг.
Мягмар гарагт “TIME” сэтгүүл “Zoom”-ээр Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэтэй Ораногийн хэлэлцээр, Орос, Хятадаас гадуур харилцааг бий болгох, Трампын ногдуулах тарифыг үл харгалзан худалдааг нэмэгдүүлэх гэх мэт сэдвийн хүрээнд ярилцжээ. Энэхүү ярилцлагыг орчуулан хүргэж байна.
-Ораногийн хөрөнгө оруулалтын гэрээ нь Монголыг дэлхийн ураны зах зээлд томоохон тоглогч болгох таны зорилгод хэр ач холбогдолтой вэ?
-Монголын эдийн засаг уул уурхайн салбарт тулгуурласан учраас Ораногийн гэрээ маш чухал. Францын Засгийн газартай хэлэлцээр хийх үйл явц 10 гаруй жил үргэлжилсэн. Мэдээж, байгаль орчны асуудал, олон улсын стандартыг хангахтай холбоотой бэрхшээлүүд байсан ч одоо Монгол Улс бүс нутгийн уран үйлдвэрлэгчдийн нэг боллоо. Гуравдагч хөршөөс Монгол Улсад оруулсан гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хоёр дахь том хөрөнгө оруулалт гэдгийг онцолмоор байна.
-Чухал ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын нийлүүлэлтийн сүлжээнд, ялангуяа гуравдагч хөршид Монгол Улсын байр суурийг өөр яаж бэхжүүлэх вэ?
-Манайд баялаг, тэр дундаа чухал ач холбогдолтой ашигт малтмалын нөөц бий. Монголын хувьд ашигт малтмал маш чухал. Бид ураны төслөөс гадна Герман, Өмнөд Солонгосын Засгийн газартай чухал ач холбогдолтой ашигт малтмалын хайгуулын төслүүд дээр хамтран ажиллаж байна. Цаашид бусад гуравдагч хөршийн орнуудтай хамтран ажиллах хүсэлтэй байгаа бөгөөд Монголын ордуудын талаарх мэдээллийг хуваалцахдаа нээлттэй байх болно. Ирэх гуравдугаар сард Канадын Торонто хотноо болох PDAC-ын хуралд Монгол Улсын Засгийн газар оролцохоор төлөвлөж байна. Тэр үед хөрөнгө оруулагчидтай ярилцаж, Монголын геофизикийн зураглал, чухал ач холбогдолтой ашигт малтмалын ордуудын талаар мэдээлэл солилцох боломж нээгдэнэ.
-Монгол Улс далайд гарцгүй бөгөөд ураны экспорт нь танай Засгийн газар Орос, Хятад төдийгүй Францтай сайн харилцаатай байхаас шалтгаална. Үүнээс үүдэж геополитикийн барьцаанд орж магадгүй гэж та санаа зовж байна уу?
-Өнгөрсөн 10 жилийн хугацаанд энэ гэрээг байгуулахад багагүй бэрхшээлтэй тулгарсан. Мэдээж таны хэлсэнчлэн геополитикийн хурцадмал байдал, тээврийн асуудал зэрэг нь удаашралын гол шалтгаан болсон. Харин одоо бид энэхүү хөрөнгө оруулалтын гэрээг амжилттай байгуулж чадсан бөгөөд бидэнд тээвэрлэлт, ложистикийн асуудал гарахгүй гэж тооцоолж байна. Мөн Францын Засгийн газарт энэ асуудлыг шийдэж өгсөнд талархалтай байна.
-Олон улсын эрүүгийн шүүхээс дайны гэмт хэрэг үйлдсэн гэх үндэслэлээр ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путиныг баривчлах шийдвэр гаргасан ч өнгөрсөн есдүгээр сард Монголд айлчилсан. Энэ нь танай Засгийн газар Олон улсын эрүүгийн шүүхийн гишүүнчлэлээс татгалзаж байна гэсэн үг үү, гуравдагч хөршүүд ямар мессеж авах ёстой вэ?
-Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд дэлхий маш хурдан өөрчлөгдсөн. Гэхдээ Монгол Улс энхийг эрхэмлэгч орон. Бид дайн биш, энхтайвны төлөө ямагт тууштай байр суурьтай байгаа. Тиймээс бүх зөрчилдөөн, маргаан, хурцадмал байдлыг хэлэлцээ, дипломат яриа хэлэлцээгээр шийдвэрлэх ёстой гэж үздэг. Ялангуяа COVID-19 тахлын үед, мөн Орос-Украины дайны үед бид энэ байр суурин дээрээ хатуу байсан.
Монгол Улс болон ОХУ-ын Засгийн газар 1921 оноос хойш найрсаг, түүхэн харилцаатай бөгөөд таван жил тутамд ОХУ-ын төрийн тэргүүн манай улсад айлчилж, Халхын голын байлдааны ялалтын ойг тэмдэглэн өнгөрүүлдэг билээ. Тиймээс бид энэ ойг угтаж түншүүддээ, гуравдагч хөршүүддээ, ОХУ-аас тулгарч буй бэрхшээл, эдийн засгийн хараат байдлын талаар тайлбарлаж байсан. Мөн айлчлалын үеэр болон дараа нь манай Гадаад харилцааны яам түншүүд болон Олон улсын эрүүгийн шүүхтэй маш нягт хамтран ажиллаж, энэ талаар тайлбар хийсэн.
-Бид өмнө нь таны авлигатай хийж буй тэмцлийн талаар ярьж байсан. Арванхоёрдугаар сард Орано Монгол дахь уул уурхайн үйл ажиллагаатай холбоотой хээл хахуулийн хэргийг шийдвэрлэхийн тулд 4.8 сая еврогийн торгууль төлөхөөр болсон. Авлигатай холбоотойгоор таны илэрхийлж буй хатуу байр сууринаас харахад энэ нь санаа зовоосон асуудал биш гэж үү?
-Бид хээл хахуулийн хэргийг мэдэж байгаа учраас Монгол Улсын Засгийн газар аль болох ил тод, нээлттэй байхыг хүсэж байна. Тиймээс Засгийн газрын хуралдаанаараа энэ асуудлыг илэн далангүй ярьж, прокурорын байгууллагатай ч хамтан ажиллаж байгаа. Гэхдээ энэ гэрээ нь Монгол Улсын Засгийн газарт ч, Францын Засгийн газарт ч ашигтай учраас цаг алдах хэрэггүй гэж үзсэн. Шүүхийн процесс тусдаа явагдах бөгөөд Хөрөнгө оруулалтын хүрээний хэлэлцээр тохиролцсоны дагуу хэрэгжинэ.
Мөн өнгөрсөн сард Саудын Арабт болсон “Нэг ус” дээд хэмжээний уулзалтад оролцсон. Би Ерөнхийлөгч Эммануэль Макронтой уулзаж, энэ асуудлаар ярилцаж, хоёр тал хэрхэн нягт хамтран ажиллах талаар нухацтай авч үзсэн. Тэгэхээр энэ авлига хээл хахуулийн хэрэг хууль дүрмийн дагуу шийдэгдэж, хөрөнгө оруулалтын гэрээ тогтвортой хэрэгжээд явна гэдэгт итгэлтэй байна.
-Монгол Улс саяхан баялгийн сан байгуулжээ. Хөрөнгө оруулалтыг олон улсын ESG стандартад нийцүүлэхийн тулд та ямар алхам хийсэн бэ?
-Тийм ээ, Монгол Улс хуримтлалын сан, ирээдүйн өв сан, хөгжлийн сан гэсэн гурван сантай Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг баталсан. 2024 оны арванхоёрдугаар сарын байдлаар бид 1.3 тэрбум ам.долларын хөрөнгө хуримтлуулсан бөгөөд уул уурхайн томоохон төслүүд амжилттай хэрэгжих тусам энэ орлого нэмэгдэх болно. “E-Mongolia” цахим платформдоо иргэн бүрд [хуримтлалын сангийн нэг хэсэг болгон] данс нээлгэсэн. Тиймээс [Орано] төсөл хэрэгжиж, орлого орж эхлэхэд иргэдийн дансанд энэ төслөөс мөнгө орж ирнэ. Монголын ард түмэн байгалийн баялгийнхаа үр шимийг бодитоор мэдрэх нь маш чухал.
-АНУ олон улс оронд ногдуулах гаалийн татварыг нэмэгдүүлэх, тэр дундаа Хятадын экспортод 60 хувийн татвар ногдуулахаар амлалт өгсөн шинэ Ерөнхийлөгчтэй болсон. Монголын эдийн засаг Хятадаас ихээхэн хамааралтай тул та Трампын амлалт Монголын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийн талаар санаа зовж байна уу. Түүнчлэн дэлхийн худалдааны өргөн цар хүрээтэй тарифын нөлөө юу вэ?
-Монгол-Америкийн харилцаа маш бат бөх. Ерөнхийлөгч Трамп Монголын талаар мэддэг учраас харилцаа улам өргөжин хөгжинө гэдэгт итгэлтэй байна. 2019 онд буюу Ерөнхийлөгч Трампын анхны засаглалын үед Монгол-АНУ харилцаагаа стратегийн түншлэлийн түвшинд хүргэсэн бөгөөд Ерөнхийлөгч Трамп манай Ерөнхийлөгчийн айлчлалыг хүлээн авсан АНУ-ын цөөхөн Ерөнхийлөгч нарын нэг юм. Мөн Ерөнхийлөгч Трампын гэр бүл манай нүүдэлчин ахуй амьдрал, үзэсгэлэнт газар нутагтай танилцах зорилгоор Монголд хэд хэдэн удаа биечлэн айлчилсан. Тиймээс түүний засаг захиргаа нь Монгол Улсын нөхцөл байдал, сорилт бэрхшээлийг ойлгож, манай ардчиллыг дэмжин ажилласнаар хоёр дахь удаагийн бүрэн эрхийн хугацаанд бидний харилцаа улам гүнзгийрнэ гэдэгт итгэлтэй байна.
БНХАУ-ын тухайд мэдээж бид коксжих нүүрсээ БНМАУ-д экспортолдог бөгөөд цахилгаан автомашины татвараас болоод үнэ буурч магадгүй гэсэн асуудал бий. Гэхдээ бид Хятадын Засгийн газартай хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх, ялангуяа экспортын чиглэлээр маш нягт хамтран ажиллаж байна. Бид Хятад руу коксжих нүүрсээ түлхүү экспортлохын тулд “China Energy Group”-тэй төмөр зам холбох гэрээ байгуулахаар ажиллаж байна. Тиймээс бид нүүрснийхээ экспортыг нэмэгдүүлснээр эдийн засгийн орлогоо алдах тохиолдол гарахгүй. Мөн саяхан Абу Дабид айлчлах үеэрээ Эрик Трамптай уулзаж, цахилгаан автомашины татвараас Монголын коксжих нүүрсний экспортод үзүүлэх нөлөөллийн талаар ярилцсан.
-Өнгөрсөн зургадугаар сарын сонгуулийн дараа танай нам УИХ-д олонх болсон ч Ардчилсан нам, ХҮН намтай “их эвсэл” байгуулсан. Та үүнд сэтгэл хангалуун байна уу?
-Монголын түүхэнд 10 гаруй мега бүтээн байгуулалтын ажил яригдаж байсан ч бодитоор хэрэгжээгүй. Тэгэхээр энэ Засгийн газар бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хэрэгжүүлэхээр зорьж буй 14 мега бүтээн байгуулалтыг оруулж ирсэн. Мөн [УИХ] Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг [хууль тогтоох байгууллагыг өргөжүүлэх, сонгуулийн холимог тогтолцоог батлах] төслийг баталлаа. Тэгэхээр энэ бүхэн энэ хамтарсан Засгийн газрыг байгуулахад түлхэц болсон. Учир нь, Монгол Улс хэтэрхий улстөржсөн. Бидний мэдэж байгаагаар дэлхий ертөнц, ялангуяа дайнуудын улмаас маш их туйлширч байгаа бөгөөд нөхцөл байдлыг урьдчилан таамаглах аргагүй юм. Мөн энэ шинэ Засгийн газар Монголын улс төрд эрс өөрчлөлт гарсныг онцлон хэлмээр байна, учир нь одоо бид таван намын төлөөлөлтэй, 70 хувь нь шинэ УИХ-ын гишүүд, 25 хувь нь эмэгтэйчүүд байна. Тиймээс бид эмэгтэйчүүдийн төлөөлөлийн хувьд Азидаа тэргүүлэгч болсон. Эцсийн дүндээ энэ парламентад, энэ Засгийн газарт, Монгол Улсад зөвшилцөл маш чухал.
-Сүүлийн хэдэн долоо хоногт Улаанбаатарт Засгийн газрын эсрэг жагсаал цуглаан өрнөж байна. Танай Засгийн газарт ямар арга хэмжээ авах вэ?
-Эдгээр эсэргүүцлийн гол шалтгаануудын нэг нь манай Засгийн газраас саяхан баталсан эрчим хүчний үнийг чөлөөлөх тухай хуультай холбоотой юм. Мэдээж энэ нь иргэдийн хувьд хүнд шийдвэр байсан ч бодитоор маш чухал шийдвэр байсан. Мөн эрчим хүчний төслүүдээ урагшлуулахын тулд эрчим хүчний салбартаа шинэчлэл хийх нь чухал. Хүн бүр болж буй бүх зүйлд сэтгэл хангалуун байж чаддаггүй. Мөн хоёр жилийн өмнө болсон нүүрсний хулгайн хэрэг, мөн Хөгжлийн банктай холбоотой зарим асуудал өдийг хүртэл үргэлжилсээр байгаа учраас шүүх эрх мэдлийн тогтолцооны талаар иргэдийн дунд нэлээд үл итгэх байдал, дургүйцэл үүсээд байна. Жагсагчдын төлөөлөлтэй уулзаж, шаардлагыг нь сонслоо. Жагсаал бол ардчиллын үйл явцын нэг хэсэг бөгөөд ард иргэдийнхээ хэрэгцээг ойлгож, мэдээллийг олон нийтэд нээлттэй, ил тод болгох нь бидний хувьд маш чухал юм.
