Монгол Улсын Засгийн газар БНФУ-ын “Орано майнинг” компани хооронд байгуулах Хөрөнгө оруулалтын гэрээтэй холбоотой асуудал болон ураны хөр хөнөөл байгаа, эсэх талаар ажлын хэсгийн эрдэмтэд мэдээлэл хийлээ. Тэд уран хүн, малын эрүүл мэндэд хоргүй нь манай улсын ч гаднын улсын ч судалгаагаар нотлогдсон гэлээ.

Цөмийн энергийн доктор Н.Тэгшбаяр: Миний бие энэ төсөлд мэргэжлийн шинжээчээр ажилласан. Ураныг олборлож байгаа газарт нь хэн нэгэн ирээд тарьчхаагүй. Анх хорвоо ертөнц үүсэхэд газрын гүнд 150-180 метрт уран байсан. Тэр урантай орчны усыг ууж болохгүй. Өөрөөр хэлбэл, тэр орчны усыг уран олборлохоос өөр юунд ч ашиглах боломжгүй. Энгийнээр бол бохир ус мэргэжлийн хэллэгээр бол техникийн орчин гэж нэрлэж байгаа. Тэнд ундны ус байхгүй. Уран бол цацрагт идэвхит ашигт малтмал. Тиймээс ус нь ч гэсэн хоруу чанартай. Цэвэр усыг бохирдуулаад байгаа мэт ойлгож болохгүй. Түүнчлэн уран олборлохдоо баталсан олон улсын дүрэм журмыг дагаж, ажиллана. Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд мөн тусгасан байгаа. Баталсан стандарт, дүрмийн дагуу ажиллаж байна уу гэдэгт 3-4 жилд нэг удаа шинжээчдийн баг ирж, төсөл хэрэгжүүлэгч компанид шаардлага, зөвлөмж өгч ажиллана.

Өнгөрсөн хугацаанд Монгол Улс газар доор уусган баяжуулах аргаар, технологийн туршилт хийж 10 мянган тонн шар нунтаг олборлосон. Дэлхий нийтэд мөн энэ аргаар олборлодог жишиг бий. Энэ хугацаанд уран олборлосноос болж цацрагийн хордлого үүссэн тохиолдол бүртгэгдээгүй байна. Гэхдээ аливаа уул уурхай ямарч нөхцөлд стандартыг дагаж мөрдөх шаардлагатай. Мэргэжлийн хүний хувьд энэ төслийг дуустал шинжлэх ухааны ямар ч талаас нь зөв ойлголт өгөхөд бэлэн байна.

Өмнө нь Монгол Улс дандаа гаднын эрдэмтдээр ундны усан дахь уранаа тодорхойлуулдаг байсан. Манай баг Монгол орны 300 гаруй сум сууринаас 1000 гаруй усны дээжийг авч судалагаа хийсэн. Өөрөөр хэлбэл, монгол эрдэмтийн баг өөрсдөө ундны усаа шинжилдэг болсон.

Академич Я.Ганболд: Малын өвчин эмгэг, эрүүл мэндийн асуудлыг олон жил ярьж байгаа. Түүнээс хойш найман удаагийн судалгаа шинжилгээ хийсэн. Үүнээс бүхэлд нь дүгнэхэд ураны хайгуулын явц малын ямар нэгэн өвчний шалтгаан болж байна гэсэн дүгнэлт гараагүй. Өнөөдөр олборлож байгаа шар нунтаг нь технологийн процесст ороогүй зөвхөн байгалиас олборлож байгаа химийн элемент юм. Энэ утгаараа орчин тойронд ялангуяа малд үзүүлэх нөлөө одоогоор илрээгүй байна. Ураны хайгуулын улмаас мал үхсэн нь тогтоогдлоо гэсэн дүгнэлт ч байхгүй.

Мал эмнэлгийн ерөнхий газарт ураны хайгуулын улмаас мал үхсэн гэсэн дүгнэлт нэг ч байхгүй. Өөрөөр хэлбэл, бүх судалгааны үр дүнд сөрөг нөлөөтэй гэсэн зүйл илрээгүй. 2023 онд найман сарын турш гурван шинжилгээний баг ажилласан. Гурван сумын 57 айлын 397 малд үзлэг шинжилгээ хийсэн. Энэ судалгаагаар харин ч Алтанширээ, Мандах суманд малын өвчлөл Улаанбадар сумынхаас их байсан.