Газрын тосны олборлолт, экспортоороо дэлхийд тэргүүлдэг Саудын Арабын Хаант улс ирээдүйн эрдэс баялгийн эрэлд гарч, дэлхийн уул уурхайн шилжилтэд гол тоглогч болохоор зэхэж байна. Саудын Арабын 2.2 их наяд ам.доллар бүхий хүчирхэг эдийн засгийг бий болгоход гол нөлөө үзүүлж ирсэн газрын тосны нөөц баялаг жил ирэх тусам дундарч байгаа тул ирээдүйд эдийн засгийг нь хөдөлгөх дараагийн эрдэс баялгийг нээн илрүүлж, олборлож, ашиглах цаашлаад бүс нутгаа дэлхийн уул уурхай, хөрөнгө оруулалтын төв болгох зорилго тавьжээ.
Энэ зорилгынхоо хүрээнд Саудын Арабын Хаант улс 2022 оноос “Future Minerals Forum”-ийг зохион байгуулах болсон. Энэ жилийн форум нэгдүгээр сарын 14-16-ны өдөр болсон бөгөөд энэхүү хуралд Монголоос анх удаа цөөн хэдэн сэтгүүлч оролцож, сурвалжлах боломж олдсон юм.
Жил ирэх тусам хүрээгээ тэлж, дэлхийн хөрөнгө оруулагчид, бодлого тодорхойлогчдын уулзах төв болж буй энэхүү форумд “Их 20”-ын 16 улсын сайд нар, олон улсын 50 гаруй байгууллага, дэлхийд уул уурхайгаараа тэргүүлдэг 90 гаруй улсын төр засгийн төлөөлөл, хөрөнгө оруулагч зэрэг 20,000 орчим оролцогч Саудын Арабын Хаант улсын нийслэл Рияд хотноо чууллаа.
Ирээдүйн эрдэс баялгийн чиг хандлага
Ирээдүйн эрдэс баялаг гэдэгт эрчим хүчний шилжилт, цахилгаан автомашин, зэр зэвсэг зэрэг геополитикийн өндөр технологид хэрэглэдэг түүхий эдийг голчлон багтааж буй. Эдгээрт ашиглах металлыг critical minerals буюу чухал ашигт малтмал гэж тодорхойлж, Олон улсын энергийн агентлагаас зэс, лити, никель, кобальт, манган, бал чулуу болон газрын ховор элементийг энэ ангилалд хамааруулжээ. Мөн улс орнууд өөрсдийн нөөц боломжоо тооцоолон чухал ашигт малтмалын жагсаалтаа харилцан адилгүй баталсаар байгаа юм.
Их гүрнүүд хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулж, үе шаттайгаар эрчим хүчний шилжилт хийхээ амласан. Өөрөөр хэлбэл, дэлхий газрын тос, нүүрс суурьтай эдийн засгаас металл суурьтай эдийн засагт шилжих нь хэдийнэ тодорхой болсон. Тиймээс дэлхий даяарх эрчим хүчний шилжилт, цахилгаан автомашины үйлдвэрлэлийг дагаад чухал ашигт малтмалын эрэлт хэрэгцээ эрчимтэй нэмэгдэхээр байгаа аж. Ялангуяа өндөр технологи, АI, батерайн үйлдвэрлэлээс зэс, литийн эрэлт хэрэгцээ ойрын ирээдүйд хоёр дахин нэмэгдэнэ. Харин энэхүү өсөн нэмэгдэж буй чухал ашигт малтмалын эрэлтийг нөхөн хэмжээний ханган нийлүүлэлтийн сүлжээ дэлхий дахинд бүрдээгүйг форумд оролцогчид онцолж, эл чиглэлд эрэл хайгуул, олборлолт үйлдвэрлэлийг идэвжүүлэх боломжуудыг хэлэлцэв.
Чухал ашигт малтмалын эрэл хайгуулд Саудын Арабын Хаант улс манлайлна
Газрын тос суурьтай Саудын Арабын Хаанд улс ирэх арван жилд уул уурхай тэр дундаа чухал ашигт малтмалд суурилсан хөрөнгө оруулалтаа 150-200 хувиар нэмэгдүүлэхээ зарлаж, дэлхийн түлшээ солих гинжин хэлхээний гол тоглогч болохоор зорьж байгааг энэхүү форумын үеэр онцолж байлаа. Тус улс зөвхөн онцолж яриад зогсохгүй чухал ашигт малтмалын салбарт эрэл хайгуул, олборлолт, боловсруулалт, ханган нийлүүлэлт гээд бүх түвшинд дэлхийн хэмжээний том төслүүд хэрэгжүүлэх боломжтойгоо зарлаж, хөрөнгө оруулагчид, өндөр технологиудыг урин дуудаж, урамшуулал өгөхөө зарласан юм.
Саудын Араб хайгуулын геофизикийн мэдээллээ хөрөнгө оруулагчдад нээлттэй болгож, энэ жил гэхэд 50,000 куб метр талбайд хайгуулын лиценз олгохоо зарлав. Түүнчлэн, хөрөнгө оруулагчдад хандах бодлого, баримтлах зарчим нь ил тод бөгөөд эрэл хайгуул нь амжилттай болбол олборлолтын лицензийг нь 15 жилийн хугацаатай олгох, мөн хайгуулд зарцуулсан зардлынх нь 75 хувь хүртэлх санхүүжилтийг эргүүлэн олгох, араб хүмүүс ажиллуулбал цалингийн урамшуулал олгох, татвараас чөлөөлөх зэрэг хууль эрх зүйн хувьд тогтвортой ажиллуулах бүх нөхцөлийг бүрдүүлж байгааг дэлхийн томоохон хөрөнгө оруулагчдын өмнө зарлаж, мөн амлаж байв.
Дэлхий даяар ирэх арван жилд хайгуул, олборлолтын салбарт 6 их наяд орчим ам.долларын хөрөнгө оруулалт эргэлдэх төлөвтэй байгаа бөгөөд энэ хөрөнгө оруулалтыг Саудын Араб руу чиглүүлэхэд тус улсын бодлого, энэхүү форумын үндсэн зорилго чиглэж байна. Гурван жилийн өмнө "Future Minerals Forum"-д 3500 орчим төлөөлөгч оролцож байсан бол өнөө жил 20 мянга болон өргөжиж, PDAC-ын дараа орох хэмжээний том форумд тооцогдож байна.
Энэ жилийн гурван өдрийн хуралдааны үеэр 20 гаруй тэрбум ам.долларын өртөг бүхий 75 ашигт малтмалын гэрээнд хөрөнгө оруулагчид Саудын Арабтай хамтын ажиллагаа тогтоож, эрэл хайгуулын салбарт хөрөнгө оруулахаа илэрхийлээд байгаа аж. Саудын Арабын Засгийн газраас жил бүр зохион байгуулж буй энэхүү форум нь тодорхой үр дүнд хүрээд байгааг онцлов.
Саудын Араб уул уурхайн “Цахиурын хөндий”-г байгуулна
Саудын Арабын Хаант улсын Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Бандар Алхораеф “Бид олон улсын чухал эрдэс баялгийн салбарт хэрхэн хамтарч ажиллахаа тодорхойлсон баримт бичгийг гаргав. Энэ нь дэлхийн хэмжээнд эрдэс баялгийн салбарыг хөгжүүлж, ханган нийлүүлэлтийн тогтвортой сүлжээг бий болгох зорилготой. Мөн Африк болон Төв Азийн улс орнуудад чухал ашигт малтмалын шинжилгээ, судалгааны есөн төв байгуулахаар тохирлоо. Түүнээс гадна тэргүүлэх чиглэлээ тогтоож, ил тод байдлыг баталгаажуулж, хамтын ажиллагааг эрхэмлэн нийгэм, эдийн засгийн үнэт зүйлийг бүтээхээр хэлэлцэв.
Уул уурхайн салбар бол эдийн засгийн хамгийн хурдтай хөгжиж буй салбар юм. Саудын Арабын Эрдэс баялгийн салбарт 2.5 их наяд ам.доллараар хэмжигдэхүйц боломжит нөөц бий. Энэ нөөц боломжийг инновац, дэд бүтэцгүйгээр ашиглаж, хөгжүүлэх боломжгүй. Тиймээс уул уурхайн дараагийн шилжилтэд бэлдэж улсдаа өндөр технологи, инновацыг хөгжүүлж, уул уурхай, эрэл хайгуул, хөрөнгө оруулалтын чухал газар болох зорилготой. Өнөөдөр уул уурхайн инновацын институтийг нээж байна. Энэ нь өндөр ур чадвартай хүмүүсийг татаж, хамгийн сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологиудыг нутагшуулна. Өөрөөр хэлбэл бид уул уурхайн “Цахиурын хөндий”-г байгуулна" гэлээ.
Чухал ашигт малтмалын ханган нийлүүлэлтийн найдвартай сүлжээг бий болгох нь
Одоогоор чухал ашигт малтмалын эрэл хайгуул, олборлолт, ханган нийлүүлэлтээр БНХАУ дэлхийд тэргүүлж байгаа бөгөөд зэсийн нийлүүлэлтийн 40, чухал ашигт малтмалын ханган нийлүүлэлтийн 30 орчим хувь тус улсаас хамаарч байгааг чуулганд оролцогчид онцолж байлаа. Мөн Хятад улс чухал ашигт малтмалын чиглэлээр хамгийн өндөр туршлага хуримтлуулсан ч бусдадаа ноу-хаугаа хуваалцах эсэх нь эргэлзээтэй бөгөөд цаашдаа ханган нийлүүлэлтийн сүлжээ Хятадаас л хамгийн их хамааралтай болж байгааг шинжээчид анхааруулсан. Тиймээс чухал ашигт малтмалын ханган нийлүүлэлтийн сүлжээг илүү тэлэх шаардлагатай бөгөөд стратегийн байршлын хувьд Саудын Араб, Африкийн орнууд боломжид хувилбар мөн гэдгийг ч тодотгож байлаа.
Дэлхий даяар эрчим хүчний шилжилт, өндөр технологид ашиглаж буй металлын эрэлт ихэсч байгаа ч хайлуулах, боловсруулах үйлдвэрүүд хангалтгүйгээс нийлүүлэлтийн саатал их гарна. Иймд тойрог эдийн засгийн шилжилтийг хийж, ханган нийлүүлэлтийн тасалдлаас сэргийлэх хэрэгтэй. Тойрог эдийн засгийг хөгжүүлэхэд асар их хөрөнгө оруулалт болон капиталын оновчтой хуваарилалт хийх нь чухал гэдгийг шинжээчид онцоллоо.
Түүнчлэн, өнөөдрийн уул уурхай энэ хэвээрээ тогтвортой үргэлжлэх боломжгүй. Учир нь, маш их эрчим хүч зарцуулна. Хоёрт, орчин үеийн уул уурхай шилдэг инновац, өндөр технологид суурилж хөгжинө. Улс орнууд хөгжлийн тухай ярьж, өндөр технологиудыг ашиглах бүрд чухал ашигт малтмалын эрэлт нэмэгдэнэ. Тиймээс улс орнууд оновчтой шилжилт хийхийн тулд бизнесийн загвараа өөрчилж, хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг татсан загварыг бий болгох хэрэгтэйг чуулганд оролцогч экспертүүд онцолж байна.
