Владимир Путин 2024 оны тавдугаар сард Бээжинд төрийн айлчлал хийх үеэрээ Хятадтай "хязгааргүй" түншлэлийн харилцаагаа зарласан ч айлчлалаас хоосон буцаж, Хятад руу байгалийн хий экспортлох гэрээнд гарын үсэг зураагүй. Москва, Бээжин хоёр "Сибирийн хүч 2" хийн хоолойн асуудлаар хэлэлцээнд хүрч чадахгүй мухардалд орсон нь Хятадад асар их ашиг тустай нөхцөлийг Москва зөвшөөрхгүй байгаатай холбоотой байж болох юм. Байгалийн хий импортлох өөр олон эх үүсвэртэй Хятадаас ялгаатай нь Орос Европыг “алдсан”. Оросын эрчим хүчний аварга компани Газпром болон Хятадын үндэсний газрын тосны корпорац (CNPC) Путинийг хоёр дахь удаагаа Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоны дараа буюу 2006 онд хийн хоолойн барилгын суурь баримт бичигт гарын үсэг зурсан. Төсөлд хоёр хоолой барихаар тусгасан бөгөөд эхнийх нь Оросын Алс Дорнодоор дамжин Хабаровскоос Владивостокоор дамжин Хятад руу чиглэсэн зүүн чиглэлийг хамарсан бөгөөд Сибирийн хүч гэж нэрлэгддэг. Хоёр дахь хоолой нь Баруун Сибирийг Хятадтай холбох бөгөөд анх Алтайн хоолой гэж нэрлэгддэг байсан ч 2010-аад оны дундуур Сибирийн хүч 2 гэж нэрлэгдэх болсон. 2019 онд "Сибирийн хүч" хоолой ашиглалтад орсон ч "Сибирийн хүч 2"-ын барилгын ажил хараахан эхлээгүй байна.
Нөхцөл 1: ОХУ-ын дотоодын үнээрээ Хятадад хийгээ худалдах
Талууд "Сибирийн хүч 2" төслийн анхны суурь баримт бичигт гарын үсэг зурсны дараахан Бээжин Москвагаас хийгээ Европт зарж байсан үнийнхээ тал, бүр гуравны нэгээр нь зарахыг шахаж эхэлсэн. Хятад улс Оросын хийг оросын дотоодын зах зээлийн үнээс ч доогуур үнээр худалдаж авахыг эрмэлзэж байна гэсэн мэдээлэл ч гарч байсан. Эхэндээ CNPC 1000 шоо метр хийн үнийг 70 ам.доллар болгохыг шаардаж байсан ч дараа нь үнээ нэмж, 100 ам.доллароор тогтсон. Гэсэн хэдий ч энэ нь Газпром Европт хий зарж байсан 250-300 ам.доллароос гурав дахин бага байв. Бээжин ийм үндэслэлгүй шаардлага тавьсанд Москва хэлэлцээрийг бүрмөсөн зогсоож, оронд нь дотоодын хийн борлуулалтыг нэмэгдүүлэхэд анхаарлаа хандуулахыг сонгосон. Путин болон Хятадын удирдагчдын хооронд хэд хэдэн удаа хэлэлцээ хийсний дараа 2009 онд Алтайн төслийг тодорхойгүй хугацаагаар зогсоосон. Гэсэн хэдий ч Москва хэрвээ тохиролцоонд хүрч чадахгүй бол Хятадын асар том, хурдацтай хөгжиж буй зах зээлд нэвтрэх бүх боломжоо алдаж магадгүй бөгөөд Хятад улс удахгүй байгалийн хий нийлүүлэх өөр эх үүсвэр олох болно гэдэгт санаа зовж байв. Цаашилбал, Оросын хүчирхэг барилга, металлургийн компаниуд шинэ хоолой барих талаар шаргуу лоббидож байсан бол АНУ-аас шингэрүүлсэн байгалийн хийн нийлүүлэлт нэмэгдэж, хийн экспортын хэмжээ нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор Европын зах зээл дээрх өрсөлдөөн улам ширүүсэж байв.
Нөхцөл 2: Дамжуулах хоолойг хий шаардлагатай газар руу шилжүүлнэ
2000-аад оны дунд үеэс эхлэн Бээжингийн зүгээс "Сибирийн хүч 2"-ыг эсэргүүцэж байгаа өөр нэг чухал зүйл бол Москвагийн анх "баруун зам" гэж нэрлэж байсан, Оросын уулархаг Алтайн бүсээр дамжин баруун Хятад руу шууд чиглүүлэхээр төлөвлөж байсан хоолойн маршрут байсан юм. 13 жил үргэлжилсэн яриа хэлэлцээний эцэст Кремль Бээжингийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрч, “Сибирийн хүч 2”-ын чиглэлийг зүүн тийш шилжүүлэхээр тохиролцсон учраас Хятадын аж үйлдвэр хөгжсөн бүс нутгуудад хий нийлүүлэхээр болсон. Хамгийн гол нь Газпром хийн хоолойг Монгол, Казахстаны аль нэгээр нь дамжуулахаас зайлсхийх сонирхолтой байгаа бөгөөд энэ нь транзит тээврийн хураамж төлж, ашиг орлогоо бууруулж болзошгүй юм. Санал болгож буй маршрутын гол асуудал бол Хятадын баруун хэсгийн хийн хэрэгцээ нь "Сибирийн хүч 2"-ын эрчим хүчний нийлүүлэх 30 тэрбум шоо метр хийн хэмжээнд хүрэхгүй байгаа явдал юм.
Нөхцөл 3: Хятад улс жилд 30 тэрбум шоо метр хий худалдаж авахгүй
2006 оны хэлэлцээрийн эхэн үеэс Газпром жил бүр 30 тэрбум шоо метр байгалийн хийг Алтай хоолойгоор дамжуулан Хятадад нийлүүлэхээр төлөвлөж байжээ.
Оросын өдөр тутмын "Коммерсант" сонинд бичсэнээр, Хятадууд 2000-аад оны дундуур "Газпром"-ын дамжуулах хоолой нь жилд 30 тэрбум шоо метр хий дамжуулах хүчин чадалтай байх ёстой гэж заасан ч жилд 10 тэрбум шоо метр хий худалдаж авна гэсэн баталгаа өгчээ. Түүгээр ч зогсохгүй өнгөрсөн онд Хятадын албаны хүмүүс Туркменстанаас “Сибирийн хүч 2"-ын хүчин чадалтай ижил хийн хоолойн D шугамыг тус улсын эрчим хүчний дэд бүтцийн тэргүүлэх чиглэл гэж нэрлэв. Колумбын их сургуулийн эрчим хүчний судлаач Эрика Даунс "Novaya Gazeta Europe"-д хэлэхдээ, Хятадад 2030 оноос өмнө "Сибирийн хүч 2" хэрэгтэй байх магадлал багатай гэж хэлсэн бол CREA-ийн ажилтан Петрас Катинас Хятад улс Оросоос ийм хэмжээний хий нийлүүлэхийг 2030 он хүртэл шаардахгүй гэж таамаглаж байна. Хятад улс эрчим хүчний аюулгүй байдалд анхаарлаа хандуулж байгаа тул тус улс Оросын байгалийн хийнээс хараат байдлаа нэмэгдүүлэхийг хүсэх нь эргэлзээтэй. Гэсэн хэдий ч дэлхийн хийн зах зээл тасалдсан тохиолдолд импортын нэмэлт сонголттой байх нь ашигтай байх болно гэж Катинас үзэж байна.
Нөхцөл 4: ОХУ-ын эрчим хүчний дотоодын зах зээлд Хятадад нэвтрэх эрх олгох
Хоёр орон хязгааргүй харилцан итгэлцэл, найрамдалт харилцаа тогтоогдсон тухай мэдэгдэл олонтаа гарч байгаа ч ямар ч утга учиргүй бололтой. CNPC-ийн Оросын дотоодын хийн бизнест орох хүсэл эрмэлзэл, Орос нь гадныхныг дотоодын зах зээлд оруулахыг хүсэхгүй байгаа нь "Сибирийн хүч 2"-ыг дахин хойшлуулна гэсэн үг юм.
Нөхцөл 5: Бээжингээс зээл авах
ОХУ-ын дотоодын байгалийн хийн бизнест Хятадын оролцоотой холбоотой асуудал гарч ирэхтэй зэрэгцэн Хятадын банкууд Газпромд шинэ хоолой барих мөнгийг зээлж байгаа болон энэ зээл хэдий хэмжээний байж болох талаар ярилцсан. 2014 он хүртэл "Газпром" шинэ хоолойг барих ажлыг өөрийн хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрөөр санхүүжүүлнэ хэмээж, Оросын Засгийн газар Оросын үндэсний баялгийн сангаас Газпромд зээл олгох тухай яригдаж байсан. Орос Крымийг хууль бусаар өөртөө нэгтгэж, Газпром гэнэт гадаад зах зээл т хаалттай болсноор бүх зүйл өөрчлөгдсөн. Яг энэ үед хоолойн хоёр төслийг санхүүжүүлэх Хятадын зээл яригдаж эхэлсэн. "Газпром"-ын санхүүгийн хүндрэлийг ашиглаж, Хятад улс "Газпром"-той холбоотой Алтайн төсөлд ахиц дэвшил гаргаж, хамтрагчаасаа хийн хоолойн Оросын хэсгийг барих зээлийг хүлээн авахыг зөвшөөрсөн. Газпромын эх сурвалж 2015 онд Ройтерс агентлагт мэдээлснээр тус компани барилгын ажлыг санхүүжүүлэх өөрийн санхүүгийн эх үүсвэргүй байна.
