Монгол, Францын хамтарсан “Бадрах Энержи” ХХК-ийн хөрөнгө оруулагч Орано майнинг компанитай байгуулах Хөрөнгө оруулалтын гэрээний төслийг тохирох яриа хэлэлцээний явцын талаар мэдээллийг өнөөдөр Засгийн газрын хуралдаанд танилцуулсан байна. Засгийн газрын хуралдааны шийдвэрийг ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учрал танилцуулсан бөгөөд ураны Хөрөнгө оруулалтын гэрээний төслийг УИХ-д өргөн мэдүүлэх юм.

ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учрал: Цөмийн энергийн хуулийг хэлэлцэж байх үеэс ураны үнэ дэлхийн зах зээл дээр өссөн. Манай улс ураныг газрын доор уусган олборлох байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөлөл, зардал багатай технологийг ашиглана. Төслийн хувьд геополитикийн хувьд өндөр ач холбогдолтой. Гуравдагч хөрштэй хийж байгаа хоёр дахь том Хөрөнгө оруулалтын гэрээ юм.

Уран бол өдөр ирэх тусам үнэ нь өсөж байгаа стратегийн бүтээгдэхүүн, цаашлаад Парисын хэлэлцээрээр хүлэмжийг хийг бууруулах хүлээсэн үүргээ биелүүлэх, цөмийн эрчим хүчийг ашиглах, атомын цахилгаан станцтай болох гээд олон зүйлүүдийн суурь болох Хөрөнгө оруулалтын гэрээ юм. Анх Францын Орона компани Монголд төлөөлөгчийн газраа нээснээс хойш 27 жил төсөл бодитой урагшилж, УИХ-д орж ирж байгаагүй. Харин энэ Засгийн газар эргэлтэд оруулж байна.

Энэ төслийг эхлүүлснээр улсын төсөвт 29 сая ам.доллар, ирээдүйн өв санд 36 сая ам.доллар, хуримтлалын санд 593 сая ам.доллар байхаар 51 хувийг өгөөж тохируулах нэмэлт төлбөр байна. Үндсэн хуулийг хангуулаагүй, тухайн жилийн орлого нь 51 хувьдаа хүрээгүй бол хөрөнгө оруулагч талаас 51 хувийг нэмэгдүүлэхтэй холбоотой тохируулга хийдэг. Энэ заалтыг Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд тусгаж өгснөөр жилд заавал 51 хувийг хангуулна.

Мөн орон нутгийн хөгжилд 44 сая доллар, нийгмийн даатгалын шимтгэлд 48 сая доллар төвлөрүүлэх тооцооллыг гаргасан. Өнгөрсөн хугацаанд талууд 9 техникийн уулзалт, 18 удаагийн Хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэлэлцээрүүдийг зохион байгуулсан. Цөмийн энергийн салбарын эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгосон. Тусгай АМНАТ-ийн босгыг байхгүй болгосон. Түүнчлэн, Цөмийн энергийн тухай хуулиар ураны нэг фунтийн үнэ өсөж байгаа бол түүнийг дагаад өсөн нэмэгдэх АМНАТ-ийн зохицуулалтын жагсаалтыг хийсэн. Санхүүгийн тооцоолол, схем загвар, хөрөнгө оруулалтын гэрээний үндсэн драфтыг Монголын тал хийж гүйцэтгэсэн.

Үүний дагуу гэрээ боловсруулагдсан. Засгийн газар 15 татвар, хураамжийг өгөөж гэж үзэх шаардлагыг тавьсан. Ус бохирдуулсны төлбөр гэхэд өгөөж гэж үзэхгүй. Ажил олгогчийн нийгмийн даатгал бас үр өгөөжид тооцоогүй.

Төслийн нийт үр өгөөжийн хувьд, АМНАТ, давуу эрхийн ногдол ашиг, Ногдол ашгийн суутган татвар, Тогтвортой хөгжлийн арга хэмжээ, дэмжлэгүүд, Гаалийн  татвар, тусгай зөвшөөрлийн  татвар зэрэг багтана. Эхний санхүүжилтээр 500 сая ам.долларыг хөрөнгө оруулагч тал гаргана. Нөгөө талаас 27 татвар тогтворжуулах санал тавьсан ч бид дөрвөн татварыг тогтворжуулсан. Гурван жил тутамд байгаль орчны олон улсын аудит хийлгэж, уурхайн хаалт болон нөхөн сэргэлтийн төлөвлөгөөг үйл ажиллагаа эхлэхээс өмнө боловсруулж таван жил тутамд шинэчлэх үүргийг хөрөнгө оруулагч талд хүлээлгэж байгаа. Хөрөнгө оруулагч тал Дорноговь аймаг, Улаанбадрах сумын Засаг дарга нартай гурван талт гэрээ байгуулна.

Түүнчлэн, бүтээн байгуулалтын үе шат буюу 2028 он хүртэл жил бүр 300 мянган доллар тухайн сум, орон нутагт зарцуулагдана. Мөн уурхайн ашиглалтын 1 сая доллар, уурхай ашиглалт үе шат дууссанаас хойш 10 жил хугацаанд жил бүр 1.1 сая ам.доллар тогтвортой хөгжүүлэх чиглэлд зарцуулна гэж тусгасан.  Уурхай олборлолтын үед нийт ажилчдын 90-ээс дээш хувь нь монгол иргэн байна. Монгол ажилчдын таваас дээш хувь нь тухайн сумын иргэн байна. Туслан гүйцэтгэгчийн 60 хувиас доошгүй нь монгол компани байна.

Цөмийн энергийн хуулиар 20 жилээр гэрээ байгуулахаар болсон. Татвартай холбоотой маргаан үүсвэл арбитрт хандахгүйгээр дотоодын шүүхээр шийдвэрлэнэ. Энэ олон улсын хөрөнгө оруулалтын гэрээ Баялгийн санг амь оруулахад нөлөөлнө. Өнгөрсөн хугацаанд 480 орчим тэрбум төгрөгийн хуримтлалыг уул уурхайн хэдхэн компани бий болгосон. Баялгийн сан гурван сантай. Хуримтлалын сан дахь мөнгө нэмэгдэж, иргэд эрүүл мэндийн үйлчилгээ, ипотекийн зээлд хамрагдаж чадна.

Ураны уурхай 2028 оноос ашиглалтад ороод ирэхээр иргэн бүр ашгийг нь харах боломжтой болно. Бид ашигтай ашиггүйгээс хамаарч 10 хувийн ногдол ашгаа авна. Энэ 10 хувь дээр огт хариуцлага хүлээхгүй. Энэ ордоо үнэлүүлж, тодорхой болгон жишиг гэрээ байгуулсан. Монгол Улсын ард иргэд газрын хэвлийн баялгаа ашиглах Үндсэн хуулийн заалтыг хангуулахыг зорьсон. Олон хүний эрх ашиг хөндөгдөнө. Гэхдээ хамтарсан Засгийн газар том төслүүдээ  хөдөлгөж, улсын эдийн засгаа тэлэх ёстой гэлээ.