“Neue Zürcher Zeitung”-т нийтлэгдсэн “Mongolia looks to West for help in breaking out of its superpower neighbors' shadow” гарчигтай нийтлэлийг орчуулан хүргэж байна. Монголын нийслэл Улаанбаатарт хүйтний эрч чангарч, агаарын температур тэгээс доош бууж, монголчууд нүүрсээ түлж, нүүрсний үнэр хамар цоргино.
Тус улсад нүүрс нь халаалтын үндсэн түлш хэвээр байна. Монголчууд гэр хэмээх уламжлалт сууцанд нүүрсээ энгийн зууханд түлж амьдардаг. Тус улсын ихэнх цахилгаан станцууд мөн нүүрсээр ажилладаг бөгөөд дэд бүтэц нь хоцрогдсон, утаа их хэмжээгээр ялгаруулдаг. Монгол Улс байгаль орчноо илүү сайн хамгаалж, эрчим хүчний хангамжаа бие даан хэрэгжүүлэх боломжийг олгох эрчим хүчний тогтвортой систем рүү шилжихийг хүсэж байна. Гэсэн хэдий ч энэ зорилгын замд ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Путин саад болж байна. Монгол Улс ОХУ-ын нутаг дэвсгэрт орших Байгаль нуурын цутгал Сэлэнгэ мөрөн дээр усан цахилгаан станц барихаар эртнээс төлөвлөж байсан. Гэвч Москва далан нь нуурын экологийн нарийн тэнцвэрт байдлыг алдагдуулна гэж үзэж байгаа бөгөөд Кремль Монголыг төслөө зогсоохыг шаардсан. Энэ хооронд Орос Байгаль нуурын өөр нэг цутгал болох Ангар мөрөн дээр өөрийн усан цахилгаан станцын төслүүдээ урагшлуулж байна.
Конрад Аденауэрын сангийн Улаанбаатар дахь төлөөлөгчийн газрын тэргүүн Виктор Франк нуурын талаар Оросын талаас санаа зовж байгаа нь зөвхөн байгаль орчны асуудал биш байж магадгүй гэж үзэж байгаа ч түүнд энэ маргааныг батлах нотлох баримт дутмаг байна. 3.4 сая хүн амтай тус улс цахилгаан эрчим хүчнийхээ нэлээд хэсгийг буюу бараг 100 хувийг Оросоос импортолдог. Мөн Монгол Улс дизель түлш, бензин шатахууны хувьд хойд хөршөөсөө бараг бүрэн хамааралтай. Путин энэ нөлөөгөө орхих бодолгүй байгаа нь тодорхой.
Монгол Улс хараат байдалтай тэмцэж байна
Орос, Хятад хоёрын дунд орших далайд гарцгүй Монгол Улс хараат байдлын сүлжээнд баригдсан. Эрчим хүчний хувьд Оросоос ихээхэн хамааралтай ч гадаад худалдааны ихэнх нь Хятадаар дамждаг бөгөөд Монголын экспортын 90 гаруй хувь нь Хятад руу чиглэдэг. Нийт худалдааны гуравны хоёрыг нүүрс эзэлдэг. Монгол Улс геостратегийн хувьд цөөн хүн амтай ч өргөн уудам газар нутагтай тул Орос, Хятад хоёрын хувьд маш чухал ач холбогдолтой. Энэ ач холбогдол сүүлийн жилүүдэд улам бүр нэмэгдсээр байгаа бөгөөд ардчилсан орон болох Монгол Улс барууны зүг чиглэж байна. Хойд болон өмнөд хоёр автократ засаглал зүгээр суухын оронд барууны орнуудтай илүү нягт харилцаатай байхыг эрмэлздэг Монголын “гуравдагч хөршийн бодлого”-ыг таслан зогсоохын тулд аль болох шахалт үзүүлсээр ирсэн. 2016 онд Далай ламыг Монголд айлчлах үед Хятад улс хилээ хаасан. Өнгөрсөн жил Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ АНУ-ын Дэд Ерөнхийлөгч Камала Харристай уулзахаар Вашингтонд очсоны дараа Монголын зарим хэсэг гэнэт эрчим хүчгүй болсон.
2024 оны зургадугаар сарын сүүлээр болсон сонгуулийн үр дүнгээр байгуулагдсан Монголын гурван намын хамтарсан Засгийн газар тулгамдсан асуудлуудыг үл харгалзан барууны орнуудтай харилцаагаа гүнзгийрүүлэхээр зорьж байна. УИХ дахь АН-ын дэд дарга Б.Жаргалан Европ, АНУ-тай нягт харилцаа тогтоохыг дэмжигч нэгэн. Гэсэн ч Жаргалан Монгол Улс барууны орнуудтай илүү нягт харилцаатай байхын зэрэгцээ эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлт хийх ёстой гэж үзэж байна. "Бид экспортоо төрөлжүүлж, эрчим хүчний бие даасан байдлыг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй" гэдгийг тэрбээр онцолжээ.
Өнгөрсөн хугацаанд Герман, Швейцар зэрэг улс Монгол Улсад тусламжийн хөтөлбөрөөр дамжуулан дэмжлэг үзүүлж ирсэн. Б.Жаргалан "Гэхдээ одоо бидэнд хөрөнгө оруулалт, гадаадын болон Монголын компаниудын түншлэл хэрэгтэй байна" гэжээ. Германы Ерөнхийлөгч Франк-Вальтер Штайнмайер өнгөрсөн хоёрдугаар сард тус улсад айлчилсан. Өнгөрсөн наймдугаар сард Швейцарийн Ерөнхийлөгч Виола Амхерд Монголын нийслэлд айлчилсан. Мөн өнгөрсөн оны тавдугаар сард Францын Ерөнхийлөгч Эммануэль Макрон Улаанбаатарт айлчилсан.
Гэхдээ ахиц дэвшил бага байна
Эдгээр айлчлалуудын тухай мэдээлэл эерэг гарчигтай байсан ч практик талаасаа бага үр дүнд хүрсэн. Амхерд Монгол Улс дундаж орлоготой гэсэн үндэслэлээр Швейцарын хөгжлийн агентлагийн Улаанбаатар дахь төлөөлөгчийн газрыг хаасан юм. Штайнмайер Монголын Засгийн газартай стратегийн түншлэлийн гэрээ байгуулсан ч энэ нь одоог хүртэл үр дүнгүй хэвээр байна.
"Би удахгүй энэ гэрээний мөн чанарын талаар тусгайлан асуух болно" гэж Германы Бундестагийн баруун төвийн Христийн ардчилсан холбооны гишүүн Манфред Грунд ярьжээ. Грунд Гадаад харилцааны хорооны нэг хэсэг болох Төв Ази, Хятад, Монголын асуудлаарх парламентын бүлгийг тэргүүлдэг.
Оросын эрчим хүчний хангамжаас хамаарлыг бууруулах зорилгоор Монголын нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станцуудыг шинэчлэхээр Герман санаачилга гаргаж байсан. Гэвч Германы Засгийн газар гадаад дахь нүүрсний үйлдвэрүүдийг санхүүжүүлэхээ зогсоох шийдвэр гаргаснаар уг төслийг цуцалсан. Үүний нэгэн адил 2011 онд Канцлер Ангела Меркелийн үед байгуулсан Монгол Улс, ХБНГУ-ын хооронд байгуулсан гэрээ нь Монголын газрын ховор элементийн ашигт малтмалын хайгуул, олборлолт явуулах зорилготой юм. Энэ нь ч тодорхой үр дүнгээ өгсөнгүй. Хэрэв Герман ядаж томоохон хэмжээний ашигт малтмалын хайгуул, зураглалын ажилд түлхүү оролцох юм бол барууны орнууд Монголыг Орос, Хятадын нөлөөнд бүхэлд нь өгөхөд бэлэн биш байна гэсэн хүчтэй дохио өгч магадгүй юм.
Хятадын нөлөө нэмэгдэж байна
Үүний эсрэгээр, Монгол Хятадын бизнес эрхлэгчид хурдацтай хүрээгээ тэлж байна. Улаанбаатар хотын гудамжаар Хятадын автомашины брэндийг худалдаалж буй авто худалдааны төвүүд эгнэн байна. Хятадын үйлдвэрлэгчид дотоодын дилерүүдэд татгалзахын аргагүй санал тавьж байна. Энэ хооронд Орос бүс нутагтаа арилжааны ач холбогдолтой төслөө урагшлуулахаар тэмцэж байна. “Сибирийн хүч 2" хийн хоолойн барилгын ажил удаан хугацаанд хүлээгдэж байна. Энэ хоолой нь Оросын баруун хэсгээс хийг Монголоор дамжуулан Хятад руу дамжуулах зорилготой юм. Гэвч Путинд асуудал тулгараад байна. ОХУ-ын дотоодын зах зээлийн буюу хямд үнээр хий нийлүүлэхийг Бээжин шаардаж байна. Москва, Бээжингийн "хязгааргүй найрамдал" нь эцэстээ хил хязгаартай гэдэг нь тодорхой болж байна.
