-Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын хилийн холболтын гэрээг олон улсын гэрээгээр зохицуулна-
Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын хилийн холболтыг БНХАУ-ын төрийн өмчит “Чайна Энержи” компани хийхээр талууд урьдчилан тохироод байгаа. Энэ хүрээнд хэлэлцээр хийх ажлын хэсэг байгуулж, Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан ахлан ажиллаж байгаа. Ажлын хэсгийн явцын талаар Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваантай ярилцлаа.
-“Чайна Энержи” компаниас Эрдэнэс Тавантолгойн Бортолгой, Ончхараат хоёр ордыг 16 жилээр олборлох саналыг манай талд тавьсан гэсэн. Үүнийг зөвшөөрөх боломжтой юу. Ер нь хил холболтын асуудлаар хэлэлцээр хийх ажлын хэсгийн явц ямар байна вэ. Хамгийн сүүлийн үеийн мэдээллийг өгөөч?
-Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын хилийн холболтын ажлын хэсгийг би ахлах болоод удаагүй байна. Намайг ажил авснаас хойш шинэ, шинэ нөхцөл байдлууд үүсэж байгаа. Хятадын талын ажлын хэсэгтэй цахим хуралдаанаа хийгээд явж байна. Засгийн газраас УИХ дахь намын бүлгүүдэд “Чайна Энержи” компаниас ирүүлсэн албан бичгийг танилцуулсан.
Энэ хэлэлцээр “Гурвыг цогцоор” гэдэг гурван хэсгээс бүрдэх гэрээ байгаа юм. Үүнийг анх хоёр улсын Ерөнхийлөгчийн түвшинд тохиролцсон. Нэгд, төмөр замын хил холболтын асуудлыг шийднэ. Хил холбоно гэхээр хоёр төмөр замыг холбоно гэж ойлгоод байх шиг байгаа юм. Үнэндээ Монголын талаас өргөн царигийн төмөр зам яваад БНХАУ-ын нутаг руу орно. Хятадын талаас нарийн царигийн төмөр зам манай тал руу орж ирээд терминалууд дээрээ ачаагаа буулгаад явна. Төмөр замын хэлэлцээр гарын үсэг зурахад бэлэн болчихсон байгаа. Хоёрт, нүүрсний худалдах, худалдан авах асуудал. Энэ төмөр замаар нүүрсийг экспортод гаргах асуудлаар хоёр улсын дээд хэмжээний уулзалтын хүрээнд шийдсэн. Энэ асуудал эцэслэн шийдэгдээгүй байгаа. Гуравт, Эрдэнэс Тавантолгой компани одоо хамгийн дээд хүчин чадлаараа ажиллаж байгаа. Тэгэхээр бид нэмж нүүрс экспортод гаргая гэвэл шинэ ам нээж, олборлолт хийх ёстой. Тиймээс нээлттэй тендер зарлаж, олборлогч компани шалгаруулна. Энэ тендерт хэн орох нь нээлттэй байгаа.
-Биржийн тухай хууль болон Худалдан авах ажиллагааны тухай хуулиар нэг компанид олон жил олборлолт хийх эрх өгөх боломжгүй юм билээ. Тэгэхээр “Чайна Энержи” компаниас тавьсан саналыг биелүүлэхийн тулд энэ гэрээг олон улсын гэрээгээр зохицуулахаар ярьж байгаа гэсэн үнэн үү?
-Тийм ээ, ийм хувилбар яригдаж байгаа. Гэхдээ энэ болон УИХ-ын бүрэн эрхийн асуудал. Олон улсын гэрээ соёрхон батлах асуудал бол УИХ-аар хэлэлцэн шийдвэрлэдэг. Засгийн газрын түвшинд гэрээний загвар явж байгаа. Эхлээд Засгийн газраараа хэлэлцэн, шийдвэр гаргаад УИХ руу оруулна. Харин үүнийг батлах уу, үгүй юү гэдэг нь УИХ-ын бүрэн эрхийн асуудал. Ер нь бол Засгийн газар энэ гэрээг олон улсын гэрээ хэлэлцээрээр хийе гэдэг шийдвэртэй явж байгаа.
-УИХ-д хэзээ өргөн барьж ирж хэлэлцүүлэх вэ?
-Нарийн хугацаа хэлэх боломжгүй байна. Ойрын хугацаанд оруулахаар ажиллаж байна.
-Хятадын талаас “Гурвыг цогцоор” гэдэг гэрээ зурна гээд хил холболтын гэрээгээ үзэглээгүй гэсэн. Тэгэхээр удаан хугацаагаар Онц хараат, Бортолгой ордоо олборлуулахгүй бол хил холболтын төмөр замаа барьж чадахгүй гэсэн үг үү?
-Ерөөсөө л “Гурвыг цогцоор” гэдгийн учир нь гурвууланг нь хамтад нь л зурна гэсэн санаа. Бид хэлэлцээрийн хүрээнд маш олон уулзалт, яриа хэлэлцээрээрээ баталгаажуулаад явсан юм билээ. Тиймээс дээрх гурван ажил нэг хөдөлвөл цогцоороо л хөдөлнө гэсэн үг.
-Манайд маш сайн хуулиуд байдаг. Гэтэл бид дундаас нь хуулиудаа өөрчлөөд яваад байхаар хууль батлах шаардлага байна уу гэж бодогдож байна л даа. Хятадын талын саналыг хүлээж авахаар манай хуулиар боломжгүй байхад олон улсын гэрээгээр явна гэж байна?
-Ер нь бол амьдрал баян. Нөхцөл байдал маш их өөрчлөгддөг. Бид энэ байтугай жижигхээн асуудалд дээр л хууль шинээр өргөн барих юм уу, нэмэлт өөрчлөлт хийгээд шийдээд явдаг. Гэтэл энэ төмөр замын хил холболтын асуудал бол манай улсын эдийн засгийн амин чухал асуудал. Ялангуяа Монгол Улс уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортын хувь өндөр болчихсон байгаа үед энэ гэрээг тусад нь авч үзэхэд буруудах зүйл байхгүй гэж би хувьдаа бодож байгаа. Гацаад зогсоод байвал өнгөрсөн хугацаанд алдсан боломжоос гадна дахиад ирээдүйд алдах боломж гэж маш том өртөг байгаа. Тиймээс бид боломжуудаа алдчихаад харамсаад суух биш боломж нөхцөл байдалд нь тааруулаад шийдвэрээ гаргаад урагшилсан нь зөв.
-Олон улсын гэрээгээр зохицуулна гэхээр 16 жил гэж зааж өгөх юм уу, эсвэл хугацаа заахгүй нээлттэй үлдээх үү?
-Олон улсын хэлэлцээр дээр бид хугацаа нарийн заахгүй байхгүй. Гэхдээ яг одоогоор хэлэлцээрийн нарийн ширийн заалтыг эцэслээгүй байна. Засгийн газраараа хэлэлцээд УИХ-д өргөн барихаар бүх зүйл тодорхой болно.
-Хятадын тал 2014 онд төмөр замаа бариад хил дээр аваад ирсэн. Гэтэл бид 2022 онд төмөр замаа барьж дууслаа. Энэ хугацааныхаа төлөөсийг бид хоёр ордын олборлолтын эрхээрээ төлж байна уу?
-Хугацаан дээр мэдээж эцэслээгүй байгаа. Гэхдээ бид энэ нөхцөл байдлаас гарахын тулд тодорхой эрх зүйн өөрчлөлтийг хийх шаардлагатай. Ирээдүйд боломж, хугацаагаа алдахгүй гэдэг талаасаа зөв гэж бодож байгаа.
-Танай ажлын хэсгийн төлөвлөгөөний дагуу явбал хэзээнээс энэ төмөр замын холболт дуусаж, нүүрсээ экспортолж эхлэх вэ?
-Энэ барилга, байгууламж төвөгтэй, өндөршилтийн гүүрэн байгууламжтай ажил. Тиймээс цаг хугацаа багагүй шаардахаар байгаа. Одоогийн тооцооллоор гурван жил бүтээн байгуулалтыг хийгээд төмөр замын ачаа тээвэр эхэлнэ гэж үзэж байгаа.
