Хавдар судлалын үндэсний төвөөс арваннэгдүгээр сарыг нойр булчирхай болон уушгины хорт хавдартай тэмцэх сар болгон зарласан байдаг. ХСҮТ-ийн Элэг, цөс, нойр булчирхайн мэс засал, эрхтэн шилжүүлэх төвийн их эмч Д.Цэрэндоржтой ярилцлаа.
-Манай улсад нойр булчирхайн хорт хавдрын байдал ямар байна вэ?
-Олон улсын хавдрын бүртгэлийн агентлагийн 2023 оны судалгаагаар Монгол Улсад жилд дунджаар нойр булчирхайн хорт хавдрын 150 тохиолдол бүртгэгдэж байгаа. Ер нь ямар ч хавдрын үед эрт эсвэл хожуу үедээ оношлогдож байна уу гэдэг нь хамгийн чухал. Нойр булчирхайн хорт хавдрын хамгийн төвөгтэй зүйл нь хавдрын эрт болон дунд үедээ ямар нэгэн зовуурь өгдөггүй. Хоёрдугаарт, нойр булчирхай гэдэг эрхтэн хүний хэвлийн хөндийд байрладаг байрлалаасаа шалтгаалаад урьдчилан сэргийлэх эхний шинжилгээгээр, эрт үедээ буюу жижиг байхдаа харагдахгүй байх эсвэл харахад нэн төвөгтэй байдаг. Энэ нөхцөл байдлаас шалтгаалж нойр булчирхайн хавдар 50-аас дээш хувь нь хожуу үедээ оношлогдох нөхцөлийг бүрдүүлж байна. Манай тасгийн хувьд жилдээ нойр булчирхайн хорт хавдрын мэс засал 50 орчмыг хийдэг. Бусад эмнэлгүүдэд бас нойр булчирхайн хавдрын мэс засал хийдэг.
-Нойр булчирхайн хорт хавдар юунаас шалтгаалж үүсдэг вэ?
-Нойр булчирхайн хорт хавдар үүсдэг үндсэн шалтгаан тодорхойгүй. Харин хавдар үүсэхэд нөлөөлж буй эрсдэлт хүчин зүйлүүд гэж бий. Нойр булчирхайн хорт хавдар үүсэхэд нөлөөлж буй эрсдэл хүчин зүйлийн хамгийн түрүүнд тамхи орно. Мөн дам тамхидалт нь тамхи татаж байгаатай ялгаагүй тул хорт хавдарт өртөх эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг. Түүнчлэн, архины хэт их хэрэглээ, буруу хооллолт, амьдралын буруу хэв маяг зэргээс шалтгаалаад, нойр булчирхай урт хугацаанд үрэвсэлтэй явах нь хорт хавдар үүсэх эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.
-Амьдралын буруу хэв маягаас гадна хорт хавдар үүсгэх өөрөөс хамаарахгүй хүчин зүйл гэж бий юү?
-Байгаа. Жишээлбэл, 100 хүн нойр булчирхайн хорт хавдраар өвдсөн байлаа гэхэд 60-70 хувь нь амьдралын буруу хэв маягаас шалтгаалахгүйгээр буюу удамшлын гаралтай эсвэл хүний биед үүсэж буй мутацийн гаралтай хорт хавдраар өвдөж байна. Тэгэхээр дийлэнх тохиолдолд өөрөөс шалтгаалах хүчин зүйл бага байдаг. Иймд удамшлын гаралтай болон хүний биед үүсэж байгаа мутацийн шалтгааныг тодорхойлж чадахгүй учраас нойр булчирхайн хорт хавдрын шалтгаан нь тодорхойгүй байна.
-Нойр булчирхайн үрэвслээр өвдөж буй хүмүүсийн нас залууж байна гэж ярих болсон. Үүнийг дагаад хорт хавдар тусаж байгаа хүмүүсийн нас залуужиж байгаа юу?
-Нойр булчирхайн архаг болон цочмог үрэвсэл болгон хорт хавдрыг үүсгэхгүй. Эрсдэлт хүчин зүйл л болдог. Нойр булчирхайн хорт хавдар оношлогдохоосоо өмнө хүний хэдэн насанд үүсэж, хэр удаан хугацаанд байсан гэдгийг хэлж чадахгүй. Хавдар болгоны хоруу чанар нь өөр. Тухайлбал, эрт үедээ оношлогдож байгаа ч жил амьдарч чадахгүй хүн байна. Харин зарим нь нэлээд хожуу шатандаа оношлогдсон ч 3-5 жил амьдарч байгаа ч хүмүүс байгаа.
-Нойр булчирхайн хорт хавдрыг бусад хавдраас аюултай гэдэг. Хэрэв энэ хавдраар өвдсөн бол эмчлэгдэх боломжгүй гэх иргэдийн дунд айдас байдаг. Энэ нь хэр үндэслэлтэй вэ?
-Нойр булчирхайн хавдар нь хүний хэвлийн хөндийд үүсдэг хамгийн тавилан муутай хавдруудын нэг. Гэхдээ хорт хавдар гэдэг өвчин аль шатандаа оношлогдож байна гэдгээс шалтгаалаад тухайн хүний амьдрах хугацаа тодорхойлогдоно. Тэрнээс биш огт эмчлэгдэх боломжгүй гэсэн үг биш. Хавдрын I, II, III шатанд тухайн өвчтөнд эмчилгээ хийгээд амьдрах хугацааг нь уртасгах боломжтой. Нойр булчирхайн хорт хавдрын эсрэг Монгол Улсад мэс засал болон хими гэсэн хоёр төрлийн эмчилгээ хийгдэж байгаа. Энэ хоёр төрлийн эмчилгээг хослуулан хийлгэснээр нойр булчирхайн хавдрын эсрэг анагаах ухаанд байгаа эмчилгээний аргуудаас хамгийн төгс нь гэж үзэж буй.
-Нойр булчирхайн хорт хавдрын үед ямар шинж тэмдэг илрэх вэ. Биеийн аль хэсэгт байгаагаас хамаарч шинж тэмдэг нь илэрдэг гэсэн?
-Нойр булчирхай толгой, их бие, сүүл гээд гурван хэсэгтэй. Толгой хэсэг нь хүний биеийн нарийн гэдэс, элэгнээс гараад доош урсаж байгаа цөсний суваг гээд хоёр хэсэгтэй ойр, нягт байрладаг. Цөсний суваг нь нойр булчирхайн толгой хэсгийн дундуур явдаг. Үүнтэй холбоотойгоор нойр булчирхайн толгой хэсгийн хавдар их бие, сүүл хэсгийн хавдраас харьцангуй эрт оношлогдох магадлалтай. Яагаад гэвэл нойр булчирхайн толгой хэсэгт үүссэн хавдар томрох тусмаа цөсний сувгаа дарсантай холбоотой арьс салст шарлах, загатнах, хордлогын шинж илэрч болно. Толгой хэсгээсээ нарийн гэдэс рүүгээ ургалттай хавдар байвал түгжрэх шинж тэмдэг өгдөг. Харин нойр булчирхайн их бие, сүүл хэсгийн хавдар нэлээд хожуу шат хүртлээ тухайн өвчтөнд зовуурь өгөхгүй. Хожуу шатандаа орвол аюулхай эсвэл хэвлий бүсэлхийлж өвдөх зовуурь өгдөг. Нойр булчирхайн хавдраас шалтгаалаад ийм зовуурь өгвөл энэ өвчин нэлээд хожуу шатандаа орсон байна буюу хэвлийн хөндийн гол судасны том салаа руугаа нэвчсэн байна гэж эмнэл зүйд үздэг.
-Нойр булчирхайн хорт хавдар нь ямар үе шаттай байдаг вэ?
-Цусны хавдраас бусад ямар ч хавдрыг дөрвөн үе шатанд ангилдаг. Нойр булчирхайн хорт хавдар I, II, III шатандаа тухайн эрхтэндээ ургалт нь хязгаарлагддаг. Нойр булчирхайгаас хэвлийн хөндийн артерын гол судасны том салаанууд руугаа нэвчиж ургасан эсвэл өөр эрхтэн рүү үсэрхийлснийг IV шат гэж авч үздэг.
-Нойр булчирхайн хорт хавдраас хэрхэн урьдчилан сэргийлэх вэ?
-Нойр булчирхайн хорт хавдар үүсэхэд нөлөөлдөг эрсдэлт хүчин зүйлийг бага байлгах хэрэгтэй. Тухайлбал, архи, тамхины хэрэглээнээс татгалзах, зөв хооллох, амьдралын буруу хэв маягаас татгалзах зэрэг юм. Хамгийн чухал нь бүх зүйлээ хорих гэхээс илүү аливаа зүйлийг зохистой хэрэглэж хэрэгтэй. Удамшил болон хүний биед үүсэж буй мутацийн ургалт нь өөрөөс хамаарахгүй учир таслан зогсоож чадахгүй. Нойр булчирхайн хорт хавдар хэнийг ч ялгалгүй хэлэхгүйгээр ирэх эрсдэлтэй. Иймд жил бүр урьдчилан сэргийлэх эрт илрүүлэгд орох хэрэгтэй. Өөрт ямар нэгэн зовуурь илэрвэл түүнийг тоохгүй өнгөрүүлэлгүйгээр цааш нь нягталж эмнэлэгт үзүүлэх хэрэгтэй.
