Улсын төсвийн хөрөнгөөр он дамжин баригдаж удаашралтай болон царцаагдсан 51 барилга, байгууламжийн талаар АТГ-ын Урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх хэлтсийн ахлах ажилтан, комиссар Б.Тэрбиштэй ярилцлаа.
-Улсын төсвийн хөрөнгөөр он дамжин баригдаж буй 51 барилга, байгууламжийн удаашралтай байгаа болон царцсан үндсэн шалтгаанууд нь юу вэ?
-Он дамжин удаашралтай, царцаагдсан барилга, байгууламжууд нь авлигын гэмт хэрэгтэй холбоотой. Авлигын гэмт хэрэг үүсэх шалтгаан нөхцөл болж байна. Цаашдаа төсөв дээр зохион байгуулалтгүй, төлөвлөлтгүй, бэлтгэл ажил хангагдаагүй ажлуудыг оруулахгүй, төсвийн хөрөнгийг үр ашигтай байлгах үүднээс хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Удаашралтай, царцаагдсан 51 ажил гэж байгаа боловч Сангийн яамнаас нийтдээ 620 орчим барилгын ажил удаашраад явж байна гэдгийг хэлсэн. Өөрөөр хэлбэл маш том хэмжээтэй дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтад олон жил шаардагдана. Гэтэл жижиг сургууль, цэцэрлэг, спорт комплекс гэдэг юм уу барилга, байгууламжийг 1-2 жилийн хугацаанд барих боломжтой. Удаашралтай байгаа нь шалтгааныг АТГ-аас судлахад барилга, байгууламж барих бэлтгэл ажилгүй, зураг төсөвгүй байна. Төрийн байгууллагууд бүх шатандаа хариуцлагагүй байдаг. Хамгийн дээд түвшиндээ буюу УИХ-д улсын төсөв хэлэлцэгдээд батлагдах үедээ зураг төсөвгүй эсвэл сайн судлагдаагүй ажлуудыг гишүүд сонгогдсон тойрогтоо оноо авахын тулд ч гэдэг юм уу ажил гүйцэтгэхийн тулд оруулаад ирдэг. Зураг төсөвгүй ажил гэдэг нь тухайн ажлыг хийх төсөвт өртгийг таамгаар боловсруулсан байна гэсэн үг. Ингэхээр хоёр эрсдэл гардаг. Тодруулбал, тухайн барилга байгууламжийг барихад дутуу эсвэл илүү мөнгө өгнө. Зураг төсөлтэй байсан ч тухайн барилгын зураг төсөл алдаатай байх тохиолдол их гарч байна. Тэгэхээр зургийн алдаанд хяналт тавьж буй Барилга хөгжлийн төв, Эрчим хүчний хөгжлийн төв, Зам тээврийн хөгжлийн төв гэх зэрэг байгууллагууд ажлаа дутуу хийж байна гэж бид үзэж байгаа. Ялангуяа боловсрол, эрүүл мэндийн салбарын барилга, байгууламжид хамгийн сайн техник, тоног төхөөрөмжтэй, санхүүгийн чадамжтай компаниудыг оруулж ирэхгүй ёстой. Гэтэл эсрэгээрээ байна. Төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжих төсөл, арга хэмжээ болон барилга байгууламж нь төлөвлөлтийн үе шатнаас эхлээд ашиглалтын хугацаа дуусах хүртэлх хугацаанд хяналт тавих нэгдсэн систем, цахим сан байхгүйгээс шалтгаалж дутуу орхигдох, хаягдах зарцуулсан хөрөнгө үргүйддэг .
-Удаашралтай болон царцаагдсан барилга, байгууламжуудад хэр хэмжээний мөнгө гацсан байна вэ?
-Хохирлын эцсийн дүнг гаргах боломжгүй. Яагаад гэвэл жишээлбэл 800 сая төгрөгөөр барих байсан барилга одоо хүртэл дуусаагүй. Гэтэл одоо төсөвт өртөг 8 төгрөг болоод байна. Баригдаж дуусаагүй болохоор ирээдүйд хэдэн төгрөг болохыг нь мэдэхгүй.
-Зураг төсөлгүй байснаараа ямар хохирол үзүүлээд байна. Цаашдаа энэ асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх вэ?
-УИХ-д зураггүй ажлууд батлагдаад явж байгаа нь доороо байгаа төрийн албан хаагч нарыг авлигын гэмт хэрэгт холбогдуулах гол эрсдэлийг дагуулаад байна. Аль ч улс орон УИХ-ын гишүүд нь дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт ярьж орж ирдэггүй. Төсвийн төсөлд шаардлагатай юу, дэмжих үү, үгүй юү гэдгийг ярьдаг. Дэд бүтцийн бүтээн байгуултыг Засгийн газар нь УИХ-д танилцуулдаг. Судалгаагүй юм болгон бэлтгэл хангагдаагүй. Бэлтгэл хангагдаагүй юм болгон богино хугацаанд үр дүнтэй, төсвийг үр ашигтай зарцуулна гэж байхгүй.
-АТГ-аас удаашралтай баригдаж байгаа болон царцсан барилгуудыг шалгаж байгаа юу?
-Шалгаж байгаа. Удаашралтай баригдаж байгаа болон царцсан 51 ажлаас дийлэнхийг нь манайх шалгаад буруутай этгээдэд нь хариуцлага тооцуулж, чөлөөлөөд, зарим нь шүүхээр орсон. Жишээлбэл, Гентропологийн төвийн Эрүүл мэндийн яаманд байгаа ажлыг бид аль 2012 онд шалгасан. Гэтэл барилгын ажил нь 2011 онд эхэлсэн. Ер нь зураг нь өөрөө алдаатай эсвэл төсөвт өртгийг буруу тооцсон гэдэг юм уу энэ асудлуудыг тухай бүрт нь шалгалтын ажиллагаа хийгээд, шүүхээр шийдвэрлүүлээд явж байгаа.
-Барилга, байгууламжтай холбоотой хэрэг дээр ямар ял шийтгэл оногдуулдаг вэ?
-Авлигын гэмт холбогдож байгаа этгээд хохирлын дүнгээс хамаараад 5–20 хүртэлх жилийн хорих ялтай. Хохирлоо төлөхөөс гадна торгуулийн ялтай.
-Барилгын салбар дахь авлигын эрсдэл Монгол Улсад ямар байна вэ?
-Яг тусад нь гаргасан эрсдэлийн үнэлгээний судалгаа бол байхгүй. Харин АТГ-аас улстөрд нөлөө бүхий этгээдүүдийн судалгаа гэж гаргадаг. Энэ судалгааг 2008 оноос жил болгон гаргаад явж байгаа. Үүнээс харахаар улстөрд нөлөө бүхий этгээдүүд дэд бүтэц, Сангийн яам, гадаадын зээл, тусламж, гэсэн байгууллагууд руу хамгийн их нөлөөлдөг. Дараа нь хууль хяналтын байгууллагуудаас прокурор, цагдаагийн байгууллага руу хамгийн их нөлөө үзүүлдэг.
