2021 онд баталсан Банкны тухай хуулийн дагуу системийн нөлөө бүхий банкууд олон нийтэд хувьцаагаа арилжаалж, нээлттэй хувьцаат компани болсон. Хаан, Худалдаа хөгжил, Голомт, Хас, Төрийн банк гэх банкууд нийт хувьцааныхаа 5-10 хувийг нээлттэй арилжаалж, олон нийтийн хувь эзэмшилтэй болох сууриа амжилттай тавьсан. Энэ бол Банкны тухай хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлтийн эхний үр дүн юм. Харин удаах гол заалт хэрэгжихгүй гацаанд оржээ.
Энэ нь банкуудын хувьцаа эзэмшигчийн төвлөрлийг сааруулахтай холбоотой заалт билээ.
Банкны тухай хуулийн 36.1.-д заасан “Аливаа этгээд дангаар болон холбогдох этгээдийн хамт эзэмших банкны хувьцаа, хувьцаанд хамаарах үнэт цаасны хэмжээ тухайн банкны нийт гаргасан хувьцааны 20 хувиас хэтрэхгүй байна” гэж заасан.
Энэ хуулийн заалтыг хэрэгжүүлэх хугацаа 2023 оны арванхоёрдугаар сарын 31-нээр дуусгавар болсон бөгөөд Монголбанкнаас уг заалтыг хэрэгжүүлэх хугацааг хойшлуулах саналыг зургадугаар сард УИХ-д оруулж батлуулжээ.
Уг нь, өмнө баталсан хуулиараа 2024 оноос банкны нэг хувьцаа эзэмшигчийн төвлөрөл дээд тал нь 20 хүртэл хувь болох ёстой байлаа. Харамсалтай нь, дээрх хуулийн заалт хэрэгжих эсэх нь тодорхойгүй болж, сонгуулиас өмнө хуулийг хэрэгжүүлэх тогтоолоо өөрчилж, 2026 он хүртэл хойшлуулаад амжжээ.
Өнөөдөр Монгол хамгийн өндөр ашгийг банкууд хийж байна. Жишээ нь, 2024 оны хоёрдугаар улирлын байдлаар системийн нөлөө бүхий таван банкны нийт ашгийн хэмжээ 870.9 тэрбум төгрөгтэй тэнцэж байна. Энэ өндөр ашгаас харвал, банкны эзэд хувьцаа эзэмшигчийн төвлөрлөө сааруулж, ашгаа хуваах сонирхолгүй байгаа нь илт. Энэ ч үүднээс өнгөрсөн зургадугаар сард банкны нэг хувьцаа эзэмшигчийн төвлөрлийг 20-иас хэтрүүлэхгүй байх заалтыг хэрэгжүүлэх хугацааг 2026 он хүртэл чимээгүйхэн хойшлуулаад авсан. Магадгүй 2026 оноос дахиад хойшлуулах лоббиг банкууд хийж мэднэ. Гэхдээ хэн нэгний эрх ашиг, лоббинд автаж хуулиа өөрчилдөг байдал 126 гишүүнтэй парламентын үед өөрчлөгдөнө гэж найдъя.
Системд нөлөө бүхий банкууд олон нийтийн хувь эзэмшилтэй болсон нь сайн ч жинхэнэ реформыг том хувьцаа эзэмшигчдийн төвлөрлийг сааруулахаас эхлэх учиртай. Жилд банкууд хэдэн зуун тэрбум төгрөгийн ашигтай ажиллаж, хувьцаа эзэмшигчдэдээ ногдол ашиг тараасан нэртэй боловч бялууг том хувьцаа эзэмшигчид л хүртэж байна.
