Уул уурхайн салбарын нөлөөг бид олонтаа ярьдаг. Гэхдээ олон улстай харьцуулж үзэх нь бид хаана, ямар түвшинд байгаагаа мэдэх нь гол түлхүүр. Монгол Улсаас хөгжлийн түвшингээр ялгаатай боловч ижил  төстэй эдийн засгийн бүтэцтэй байсан, экспортын бүтэц ойролцоо, байгалийн баялагтай Чили, Ботсвана (далайд гарцгүй, цөөн хүн амтай) улсууд болон бүс нутгийн хувьд ойролцоо орших Казахстан, зүүн өмнөд Азийн Малайз улстай ерөнхий үзүүлэлтүүдийг харьцуулав.

Чили ба уул уурхай: Улсуудын нэг хүнд ногдох орлогыг 1960 оноос хойш харвал энэ нь түүхэн үйл явдлуудын үр дүн гэдгийг харах боломжтой. Тухайлбал Чили нь 1964 онд шинэчлэлийн бодлого хэрэгжүүлж, реформ хийх гэж оролдсон ч төдийлөн амжилтад хүрээгүй. 1980-д оноос хойш улс төрийн хувьд харьцангуй тогтвортой, зах зээлд нээлттэй болсноор орлогын огцом өсөлтүүд бий болсон. Үндсэндээ өсөлтийн гол нөлөө нь уул уурхайн салбар тэр дундаа зэсийн салбар байсан.

Казахстан ба уул уурхай:  2000 оноос хойш нэг хүнд ногдох орлого хурдацтай өссөн нь мөн л уурхайтай холбоотой. Казахстаны экспортын 57 хувийг газрын тос бүрдүүлдэг. 2000-д оны эхээр газрын тосны үнийн огцом өсөлттэй холбоотой эдийн засаг нь тэлж, нэг хүнд ногдох ДНБ нь огцом өссөн.

 Ботсвана ба уул уурхай: Нэг хүнд ногдох ДНБ -г өнгөрсөн хугацаанд хоёр дахин өсгөж чаджээ. Мэдээж гол нууц нь уул уурхайн салбар тэр дундаа алмаазыг экспортод гаргаж чадсан явдал. Тус улсын экспортын 90 орчим хувийг алмааз бүрдүүлдэг.

Монгол ба уул уурхай: Манай улсын хувьд дан ганц уул уурхайн салбараа 2006 оноос эрчимтэй хөгжүүлж эхэлсэн нь нэг хүнд ногдох орлогын өсөлтийн хурд нэмэгдэхэд хүргэсэн. 1990-ээд оноос хойш ХАА-н салбарт суурилсан эдийн засагтай орон байв. 2000-д оны эхээр зуд болсонтой холбоотой эдийн засагт сөргөөр нөлөөлөх хэмжээнд ХАА-н салбараас хамааралтай байв. Мөн хугацаанд 1 хүнд ногдох ДНБ төдийлөн өсөлт үзүүлээгүй юм. 2006 оноос дэлхийн зах зээл дээрх зэсийн үнэ өсөж, Эрдэнэт үйлдвэр улсын төсвийн тал хувийг бүрдүүлэх хэмжээнд чухал болов. 2008 оноос хойш Эрдэнэс Тавантолгой, Оюутолгой зэрэг төслүүд ашиглалтад орсноор нэг хүнд ногдох ДНБ нь 2000 ам.доллароос хоёр дахин өсөж, 4000 ам.долларт хүрэв.  Бусад улсын адил манай улс ч уул уурхайн салбараар дамжуулан иргэдийн орлого, худалдан авах чадварыг өсгөж байна.

Тухайлбал, сүүлийн 20 жилд манай улсын эдийн засаг 25 дахин томорсон бөгөөд энэхүү өсөлтөд уул уурхайн салбарын нөлөө хамгийх их байсан юм.  2000 оноос хойш ГШХО нэмэгдэж эхэлсэнтэй зэрэгцэж, уул уурхайн дэлхийн зах зээл таатай нөхцөлтэй болж, улмаар УУ-н салбарын үйлдвэрлэл өсөж, ДНБ дэх уул уурхайн эзлэх хувь нэмэгдэж эхэлсэн. Тухайлбал, 2000 онд тус салбарын ДНБ-д эзлэх хувь 11.3 хувь байсан бол үүнээс хойш хурдацтай нэмэгдэж, 2010 онд УУ-н салбар ДНБ-ий 22.4 хувийг нийлүүлэх болжээ.

2010 онд Оюу толгойн хөрөнгө оруулалт эхлэн, бүтээн байгуулалтууд явагдаж, 2012 оноос зэсийн хүдэр олборлож эхэлсэн. Үүнтэй зэрэгцэн Тавантолгойн нүүрсний орд уурхай 2011 оноос олборлолт хийж, нүүрс экспорт огцом өссөн. Оюутолгойн хөрөнгө оруулалт дагаж, олон хөрөнгө оруулагчид энэ салбарт хөрөнгө оруулах болсноор, салбарын үйлдвэрлэл хурдацтай өссөн. Үр дүнд нь 2011-2013 онуудад эдийн засгийн өсөлт түүхэн дээд хэмжээндээ хүрч байв.

Монгол Улсын нийт хөрөнгө оруулалт сүүлийн 20 жилд 60 дахин, 2010 оноос хойш 5 дахин өсжээ. Мөн Монголын нийт хөрөнгө оруулалтын 60.0 хувийг ГХО эзэлж байна. 2010 оноос хойш Монгол Улсад орох ГШХО-ын урсгал эрчимтэй нэмэгдэж, нийт хөрөнгө оруулалтын дийлэнх хэсгийг ГХО-оор санхүүжүүлжээ. 2006 оноос хойш ГШХО-ын дотогшлох урсгал жилд дунджаар 6.7 хувийн өссөн хэдий ч хэлбэлзэл ихтэй байв. 2022 оны байдлаар ГШХО-ын 82.5 хувь нь уул уурхайн олборлолтын салбарт төвлөрч байна. Үүнээс 66.2 хувь нь Нидерланд улсаас буюу ОТ төсөлтэй холбоотой байна.

2022, 2023 онд уул уурхай, олборлолтын салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй ААН-ийн тоо эрс өсөж, үүнийг даган туслан гүйцэтгэгч, түнш компаниуд, ажилчдын тоо ч огцом нэмэгдсэн байна.