Монгол Улс 2023 онд анх удаа 70 сая тонн нүүрс экспортолж, гадаад худалдаа түүхэн дээд хэмжээнд хүрсэн. Цар тахлын өмнөх үе буюу 2019 оны мөн үетэй харьцуулахад Монголын экспорт 90 хувиар өсч, экспортын орлого анх удаа 15 тэрбум ам.доллар давсан юм. Экспорт ингэж үлэмж өссөн нь Монгол Улс хилийн боомтынхоо нэвтрэх чадварыг хоёр дахин нэмэгдүүлсэнтэй шууд холбоотой.
Өмнө нь дэд бүтцийн сул хөгжлөөс болж зах зээлийн таатай байдлыг бүрэн ашиглаж чаддаггүй байлаа. Төсөвт жилд 50, 60 сая тонн нүүрс экспортлохоор тооцдог ч хилийн боомтын нэвтрүүлэх чадамж сулаасаа болж боломжоо алдаж ирсэн. Нүүрсийг ихэвчлэн Гашуунсухайт, Шивээхүрэн боомтоор дамжуулан хил гаргадаг байсан бол 2023 онд хилийн 9 боомтоор нүүрс тээвэр хийсэн нь Монгол Улсын гол ололт юм. 2023 оны байдлаар нүүрсний экспортын 92 хувь нь авто замын хилийн боомтоор, 8 хувь нь төмөр замын боомтоор экспортлогдсон байна.
Өнөөдрийн байдлаар Баянхошуу, Бичигт, Булган, Бургастай, Гашуунсухайт, Замын-Үүд, Ханги, Хавирга, Шивээхүрэн гэсэн нийт 9 боомтоор нүүрс экспортолж байна. Үүнээс Гашуунсухайт, Шивээхүрэн боомтоор автозам болон AGV буюу автомат удирдлагатай тээврийн хэрэгслээр нүүрсээ тээвэрлэн хилээр гаргаж байгаа бол Замын-Үүд боомтоор авто зам, төмөр замаар, бусад боомтоор автозамаар тээвэрлэлт хийж байгаа аж.
Засгийн газар Монгол Улсын эдийн засгийн чадавх хилийн боомтуудаас хамаарна гэдгийг олж харж, “Боомтын сэргэлт” бодлогыг дэвшүүлсэн. Энэ бодлогын хүрээнд БНХАУ, ОХУ-тай хиллэдэг боомтуудын тээвэр ложистикийг сайжруулж, хооронд нь автозам, төмөр замаар холбох, хүчин чадлыг хоёр дахин нэмэгдүүлэх ажлыг үе шаттай хийж буй. Түүнчлэн, Монгол Улс анх удаа боомтын сэргэлтийг хариуцсан үндэсний хороо, эл асуудлыг хариуцсан сайдтай болж, боомтын боймыг тайлж, зогсонги байсан боомтууд “амь орж” байна.
Ингээд хилийн боомтууд дээр хийгдсэн болон хийгдэж байгаа гол бүтээн байгуулалтыг онцолъя.
Гашуунсухайт боомтыг олон улсын стандартад нийцүүлэн иж бүрэн өргөжүүлэх дэд бүтцийн ажил үргэлжилж байна. Тодруулбал, Гашуунсухайт боомтод БНХАУ-ын буцалтгүй тусламж болон Монгол Улсын Засгийн газрын хөрөнгө оруулалтаар боомтын иж бүрэн өргөтгөл шинэчлэхээр болсон. Уг бүтээн байгуулалтын ажил 70 гаруй хувьтай үргэлжилж байгаа бөгөөд энэ онд бүрэн дуусах аж.
2023 онд Гашуунсухайт боомтын автозамын тээврээр 36.3 сая.тн нүүрс, 857.3 мян.тн зэсийн баяжмал экспортолсон байна.
Түүнчлэн, Гашуунсухайт төмөр замыг Ганцмод боомтын төмөр замтай холбох ажлын зураг төсөл, техник эдийн засгийн үндэслэл боловсруулах эхэлсэн бөгөөд хил холболтыг хийснээр тус боомтуудаар төмөр замын ачаа тээвэр явагдах боломжтой болно.
AGV тээвэр нь нэвтрүүлэх хүчин чадал хоёр дахин нэмнэ
Гашуунсухайт боомт дээр 2022 оны 07 дугаар сарын 16-нд туршилтаар эхлүүлсэн AGV тээврийн үйл ажиллагаа нь 2023 онд тасралтгүй явагдаж уг тээврээр одоогийн байдлаар 2.7 сая.тн нүүрс экспортолсон байна. Улмаар Гашуунсухайт боомтод болон Ганцмод боомтод шинээр AGV тээврийн чингэлэг тээврийн талбай байгуулах ажил хийгдэж байгаагаас Гашуунсухайт боомт дахь AGV тээврийн талбай ашиглалтад орсон бөгөөд талбайнуудаар дамжуулан нүүрс экспортолсноор Гашуунсухайт боомтын нийт нэвтрүүлэх хүчин чадал 10-15 сая тн-оор нэмэгдэх юм.
Алтанбулаг боомтыг 21 жилийн дараа шинэчлэгдэв
Алтанбулаг хилийн боомтыг шинэчлэх ажлыг 2020 онд эхлүүлж, эхний ээлж буюу ачаа тээврийн шалган нэвтрүүлэх цогцолборыг ашиглалтад оруулж, ачаа болон зорчигчдын хөдөлгөөнийг нээсэн. Энэ хүрээнд Алтанбулаг хилийн боомтын автозам, барилга байгууламж, дэд бүтцийн өргөтгөл, шинэчлэлийг бүрэн хийсэн. Ингэснээр тус боомтоор нэвтрэх зорчигчийн тоо 3 дахин, ачааны болон суудлын тээврийн хэрэгслийн тоо 4 дахин нэмэгдэж зорчигч, тээврийн хэрэгсэл хилийн боомтоор түргэн шуурхай нэвтрэн, ая тухтай үйлчлүүлэх боломж бүрдэж байгаа аж.
2024 онд Алтанбулаг боомтод зорчигч тээврийн 19, ачаа тээврийн 18, дэд бүтцийн 5 барилга, иж бүрэн инженерийн шугам сүлжээ, 6000 м.кв ногоон байгууламж байгуулна. Түүнчлэн тусгаарлах зурвас бүхий дөрвөн эгнээ 1,7 км урттай авто зам, 7000 м.кв авто зогсоол, 30000 м.кв зам талбай барих, хяналтын тоног төхөөрөмж нийлүүлэх юм. Энэхүү бүтээн байгуулалт өрнөснөөр Алтанбулаг боомтын нийт зам талбай 2 дахин нэмэгдэх ба өдөрт нэвтрэх тээврийн хэрэгслийн тоо 4 дахин өсөх тооцоо гарчээ.
Зам-Үүд боомтын зорчигч болон ачаа тээврийг өргөтгөх, шинэчлэх бүтээн байгуулалт дууссан байна. Мөн 2023 оны сүүлээр анх удаа БНХАУ-тай хиллэдэг автозамын боомтыг 24 цагаар ажиллуулах туршилтыг эхлүүлснээр ачаа тээврийн урсгал нэмэгдэж, түүхэн дээд амжилт үзүүлэхэд нөлөөлсөн байна.
Шивээхүрэн боомтын хүчин чадал нэмэгдэв
Шивээхүрэн боомт нь улсын хилээс 400 метрт байрладаг, боомтын хяналт шалгалтын бүсэд хилийн хяналтын гурван байгууллага, хоёр аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулдаг. Тус боомтоор Нарийн Сухайтын болон Цагаан дэрсний бүлэг ордоос нүүрс олборлодог 9, байгалийн улаан чулуу олборлодог хоёр уурхайгаас тээвэр логистикийн 101 аж ахуй нэгжийн 2518 жолооч, тээврийн хэрэгсэл экспортын үйл ажиллагаа явуулж байна.
Тус боомтод өнгөрсөн 2022, 2023 онд 15 RFID уншигч, автомат хаалт, 8 LED чиглүүлэгч ТВ, 15 удирдлагын хайрцаг суурилуулж дууссан байна. Бараа, тээврийн хэрэгсэл шалгах өндөр нарийвчлалтай рентген төхөөрөмж цагт 200 хүртэлх тээврийн хэрэгслийг уншуулах хүчин чадалтай. Мөн тус боомтод 2023 оноос жолоочгүй автомат удирдлагатай тээврийн хэрэгсэл (AGV)-ийг улсын хилээр зохих журмын дагуу шалган нэвтрүүлж эхэлсэн.
Одоо тус боомт авто тээврийн гарах 6, орох 4 хаалга, AGV тээврийн гарах 1, орох 1, аваарын 1 нийт 13 урсгалаар экспорт, импорт хийж байна. Өдөрт 1600-1700 тээврийн хэрэгслээр жилд 27.0 сая.тн ачаа экспортлох хүчин чадалтай болжээ.
Боомтын сэргэлт үргэлжилж байгаа бөгөөд төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр Ханги, Булган, Бичигт, Бургастай, Баянхошуу боомтууд дээр дэд бүтцийн ажлууд үе шаттай хийгдэж байгаа аж.
Монголын хилийн боомтуудад хийгдэж буй бүтээн байгуулалт, эдийн засгийн ач холбогдол, цаашлаад чөлөөт бүсийн зарчмаар хөгжүүлэх зэрэг асуудлыг гуравдугаар сарын 26-нд эхлэх "Боомтын сэргэлт форум"-ын үеэр дэлгэрэнгүй ярих юм байна.
