УИХ-ын 2020 оны ээлжит сонгуулиар байгуулагдсан парламент сайн, муугаар хэлэгдсэн дөрвөн жилийг үдэх гэж байна. Тэд отгон хаврын чуулганаа нээхээр бэлтгэж байна. Ирэх хаврын чуулганаар “Монгол Улсын Их Хурлын тухай” хуулийн төсөл болон “Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай” хуулийн төслийн шинэчилсэн найруулгыг хэлэлцэнэ. Ингэснээр 2024 оны УИХ-ын ээлжит сонгуулийн үр дүнгээр бүрдэх 126 гишүүнтэй шинэ парламентын дүрэм тодорхой болох юм.

Тэгвэл УИХ нь Монгол Улсын хууль тогтоох болон ард түмний төлөөллийн дээд байгууллагын хувьд Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан зарчимд нийцсэн бөгөөд нээлттэй, ил тод үйл ажиллагаа явуулах зарчмыг үндэслэх учиртай. Гэвч 126 гишүүнтэй УИХ-ын үйл ажиллагааг илүү нээлттэй, ил тод байлгах, ард түмний мэдэх эрхийг хангахад чиглэсэн энгийн бөгөөд хэрэгжүүлэхэд хялбар хэд хэдэн ажил хэрэгжээгүй, зарим нь эзэнгүй, хэн ч санаачлаагүй хэвээр байна.

Гишүүдийн ирцийн мэдээллийг компьютерт уншигдахуйц байдлаар мэдээлэх: “parliament.mn”-д байршуулсан чуулганы хуралдаанд оролцсон гишүүдийн ирцийн мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийхэд 2020 оны намрын чуулганы ирцийн мэдээллийг огт мэдээлээгүй, 2021 оны намрын чуулган, 2022 оны намрын чуулган болон 2023 оны хаврын чуулганы ирцийн мэдээллийг бүрэн бус мэдээлжээ.  

Харин 2021 оны хаврын чуулган, 2022 оны хаврын чуулган, 2023 оны намрын чуулганд оролцсон УИХ-ын гишүүдийн ирцийг мэдээлэхдээ тухайн сарын болон тухайн чуулганы хуралдаан өндөрлөснөөс 2-31 өдрийн дараа олон нийтэд мэдээлсэн байна. Ингэхдээ иргэд, сэтгүүлч болон судлаачид шууд ашиглахад хүндрэлтэй буюу “excel” файлаас “screenshot” хийж зурган хэлбэрээр байршуулжээ. УИХ-ын Тамгийн газар цагийн бүртгэл, ирцийн мэдээллийг гараар шивж, зурган хэлбэрээр нийтлэхээс хэд дахин богино хугацаанд хийх боломжтой хялбар бөгөөд үнэгүй олон төрлийн сонголт дундаас одоог хүртэл “screenshot” ашигласан хэвээр байгаа нь харамсалтай. Мөн ууулганы хуралдааны ирцийн мэдээллийг гараар "excel" дээр бүртгэж байгаа нь хүний механик алдаа гарах, санаатай тоо дарж, өсгөсөн зэрэг эргэлзээ үүсэх эрсдэлтэй.

Тиймээс шинээр бүрдэх 126 гишүүнтэй парламент ирцийн мэдээллийг олон нийтэд цаг тухай бүрд нь, компьютерт уншигдахуйц байдлаар мэдээлдэг байх нь хууль тогтоох үйл ажиллагаанд тавих иргэдийн хяналтыг илүү хялбарчлах давуу талтай.

Гишүүд чөлөөтэй болон томилолтоор ажилласнаа батлах: “Parliament.mn” дээр байршуулсан 2020-2023 оны чуулганы ирцийн мэдээлэлд УИХ-ын 77 гишүүний мэдээлэл бүртгэгдсэн байна. Нийт 77 гишүүн тус бүрийн бүрэн эрхийн хугацаанд багадаа 24-155 чуулганы хуралдаанд оролцох ёстой мэдээлэл бүртгэгдсэн(Зөвхөн чуулганы ирцийн мэдээллийг байршуулсан байдлаар).

Хэрэв 2020-2024 оны парламентын ирцийг нийлбэр дүнгээр авч үзвэл 77 гишүүн дунджаар 150.09 удаа чуулганы хуралдаанд оролцохоос 20.95 хувьд нь оролцоогүй. Үүнээс 8.53 хувьд нь гадаад улс болон орон нутагт томилолттой, 9 хувь нь хувийн болон эрүүл мэндийн шалтгаанаар чөлөө авсан, 3.41 хувьд нь чуулганы хуралдааныг тасалсан. Гишүүд оролцсон хуралдааныхаа 14.66 хувьд нь хоцорсон байна.

Мэдээж айл бүл нэмэх, ажил явдал тохиолдох зэрэг хүний амьдралд тохиох баяр, гунигтай үйл явдал болгон УИХ-ын гишүүдэд ч тохиолддог. Мөн Ерөнхий сайд болон давхар дээлтэй гишүүд Засгийн газрын үйл ажиллагаа, ачааллаас хамааран чуулганы хуралдаанд байнга суух боломжгүй. Гэхдээ 126 гишүүнтэй парламент чөлөө авч, томилолтоор ажилласан шалтгаанаар чуулганы хуралдаанд оролцоогүй баримт, нотолгоогоо байршуулдаг байх нь олон нийтийн эргэлзээг тайлж, ил тод байдлыг хангах нэг санаачилга болох давуу талтай.

Цахим парламентыг төгөлдөршүүлэх: Иргэд, сэтгүүлч болон судлаачид гишүүдийн ирц болон санал өгсөн байдлыг чуулганы хуралдааны шууд дамжуулалтын завсраар хальт үзэгдээд өнгөрдөг дэлгэцийн мэдээллээс л олж хардаг. Хэрэв хэн нэгэн зураг авч амжаагүй тохиолдолд олон нийтийн анхаарал татсан, маргаантай хуульд гишүүд хэрхэн оролцож, ямар санал өгснийг мэдэх боломжгүй юм.

Тиймээс шинээр бүрдэх 126 гишүүнтэй парламент чуулганы хуралдаан эхэлж, гишүүд картаа хийсэн даруйд “d.parliament.mn”-ээр дамжуулан ирцийн мэдээллийг бодит цагийн байдлаар харуулж, санал өгсөн байдлыг цаг тухай бүрд нь мэдээлдэг болох нь ил тод байдлыг хангахын зэрэгцээ цахим парламентыг төгөлдөршүүлэх чухал алхам болох биз ээ.  

Түүнчлэн нэр бүхий парламентын сурвалжлагчид 2023 оны арваннэгдүгээр сарын 16-ны өдөр УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтгэрэлд хандан чуулганы танхимд орж УИХ-ын чуулганы хуралдааныг сурвалжлах тухай хүсэлт өгсөн. Одоогоор энэ асуудалд намын бүлгүүд дэмжлэг үзүүлж, Хууль зүйн байнгын хороо, УИХ-ын Тамгийн газрын зүгээс албан ёсны шийдвэр гаргаагүй буюу эс үйлдлээр ил тод байдлыг хангах асуудалд хайхрамжгүй хандсан хэвээр байна.