Монгол Улсын багш, сурагчдын хийсэн судалгаа дэлхийн 10 мянга орчим сургуулийн судалгаатай өрсөлдөж, НЭГДҮГЭЭР БАЙР-т жагсжээ.
Тодруулбал, 2023 оны Кембриж хөтөлбөртэй сургуулиудын дунд жил бүр зохион байгуулагддаг Байгалийн шинжлэх ухааны судалгаат хичээлийн уралдаанд/The Cambridge Upper Secondary Science Competition/ Улсын тэргүүний "Шинэ үе" ерөнхий боловсролын сургуулиас гурван багийн 18 сурагч, дөрвөн багш оролцсоноос есдүгээр ангийн сурагчдын “Сэлбэ голын усны чанарыг биологийн аргаар үнэлэх нь” (Biological Assessment of Water Quality of the Selbe River in Ulaanbaatar, Mongolia) сэдэвт судалгааны ажил тэргүүн байрт орж, дэлхийн Кембрижийн хөтөлбөртэй 10 мянга орчим сургуулийг манлайлжээ. Энэ нь Монгол Улсаас анх удаа Кембрижийн хөтөлбөртэй уралдаанд түрүүлж байгаа чухал үйл явдал юм.
Манай редакц "Шинэ үе" сургуулийн судалгааны багийн удирдагч багш нар болон судлаач сурагчдыг ОНЦОЛЖ байна.
Энэхүү уралдаан нь дэлхийн 10 мянга орчим Кембрижийн хөтөлбөртэй сургуулиудад нээлттэй бөгөөд тус сургуулиудаас 27 онооны босгыг давсан судалгааны ажлуудын дунд гол өрсөлдөөн өрнөдөг аж. Энэ жил босго давсан 270 баг судалгаагаа явуулсан байна. Манай улсын "бяцхан" судлаачид эдгээр багуудыг ардаа орхижээ.
“Шинэ үе” сургуулийн Биологийн багш Д.Чинзориг: Миний бие биологийн багшаар ес дэх жилдээ ажиллаж байна. "Шинэ үе" сургуульд ажиллаад дөрөв дэх жилдээ орж байна. Өнгөрсөн хугацаанд хүүхдүүдийг биологид сонирхолтой болгох, шинжлэх ухааны чиглэл рүү чиглүүлж, шинжлэх ухааны сайхныг мэдрүүлэх гэж хичээж ажилласан байна. Мөн сурагчдаа дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөх тал руу нэлээд шамдсан. Ялангуяа сүүлийн таван жилд миний шавь нараас дөрөв нь биологийн олон улсын олимпиадаас медаль авсан. Энэ бүхэнд урамшиж ажиллаж байна.
Түүнчлэн, дэлхийн судалгааны тэмцээнд орж, дэлхийн шилдгээр шалгарсанд баяртай байна. Дэлхий даяар Кембрижийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлдэг 10 мянга орчим, Монгол Улсад 31 сургууль бий. Үүний дөрөв нь улсынх, 27 нь хувийнх байдаг. Эдгээр сургуулиуд нь бүрэн болон хэсэгчилсэн байдлаар Кембрижийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлдэг. The Cambridge Upper Secondary Science Competition нь Кембрижийн хөтөлбөртэй сургуулиудад нээлттэйгээр жил бүр зохион байгуулагддаг. Уг тэмцээн нь 14-16 насны зургаан хүүхдийг баг болгон чиглүүлэгч багшийн удирдлага дор судалгааны ажлыг хийж өрсөлддөг тэмцээн байгаа. "Шинэ үе" сургуулийн хувьд хоёр жилийн өмнө Кембрижийн хөтөлбөрийг нэвтрүүлснээр Зүүн Азийн бүсийг хариуцдаг хүн нь ирж "The Cambridge Upper Secondary Science Competition"-д ороорой гэж зөвлөсөн. Үүний дагуу удирдамжтай танилцахад уг судалгаа нь илүү тогтвортой хөгжил рүү чиглэнэ гэсэн байсан. Сүүлийн үед байгаль, цаг уурын өөрчлөлт, тогтвортой хөгжлийн асуудал дэлхийн нийтийн анхааралд байгаа учир энэ чиглэл судалгааны эрэлт хэрэгцээ их байгаа. Тиймээс ч бид энэ чиглэл рүү судалгааны ажлаа төвлөрүүлсэн.
Судалгааны үр дүнгийн тухайд голын усыг бид зүгээр л нэг ус байна гэж хараад байдаг. Гэтэл тэр усанд бүхэл бүтэн амьдрал, эко систем явж байдаг. Бидний мэддэгээр зун гол устай газар явахад шумуул их байдаг даа. Шалтгаан нь шумуулын авгалдайн хөгжил нь тэр усанд явагдаж байдаг юм. Яг үүний адилаар зарим шавжийн авгалдайн хөгжил нь усанд явагддаг. Тэр шавжуудын зарим нь цэвэр усанд амьдардаг учир ус жаахан бохирдох юм бол амьдарч чадахгүй, алга болчихдог. Зарим нь голын усны бохирдлын түвшин нэмэгдсэн ч тэсвэрлээд байсаар л байдаг. Мөн бүр их бохирдол нэмэгдэхэд бохирдолд нэлээд тэсвэртэй шавжууд л үлддэг гэсэн үг. Тэдгээрийг л манай хүүхдүүд тэр шавж гэж таньж, тодорхойлсон гэсэн үг.
Бидний гол онцлог бол судалгааны сэдэв сонголт. Судалгааны ажил тогтвортой хөгжил рүү төвлөрсөн, зааврын дагуу академик чиглэлээр бичигдсэн, судалгааны асуулт нь тодорхойгоос гадна асуултад тодорхой хариулсан байсан учраас тэмцээнд шалгарсан юм болов уу. Энэ жилийн хувьд дэлхийн 10000 сургуулиас судалгаагаа явуулж, түүнээс нийт 36 онооны шалгуураас 27-г хангасныг нь The Cambridge Upper Secondary Science Competition хүлээн авч байгаа. Энэ шаардлагыг хангасан 270 судалгаа ирсэн. Үүнээс бидний судалгаа онцгой шинжүүдээрээ шалгарч, тэргүүн байрт орсон байна.
• • •
Судалгааны баг
• • •
Тэдний хувьд өнгөрсөн зун нийслэл дундуур урсах Сэлбэ, Дунд гол үерлэхэд тодорхой хэмжээний дээж авч байсан тул түүнийгээ уг судалгаанд ашигласан байна. Мөн уг судалаагаа хийхийн тулд их, дээд сургуулийн холбогдох багш, мэргэжилтнүүдээс ч зөвлөгөө, чиглүүлгийг авч байсан гэдгээ онцоллоо.
“Шинэ үе” сургуулийн Биологийн багш С.Тамир: Миний бие 2003 онд МУБИС-ийн Биологи, байгаль шинжлэлийн ангийг төгссөн. Боловсролын салбарт 21 дэх жилдээ ажиллаж байна. Үүнээс Шинэ Үе сургуульдаа гурав дахь жилдээ багшилж байна. Манай баг бүрэлдэхүүний хувьд есдүгээр ангийн хоёр бүлгийн зургаан суралцагч оролцсон байгаа. Гурав нь манай ангийн буюу 9г ангийн сурагч, гурав нь 9в ангийн сурагч. Тэд нийлээд нэг баг, системээр оролцсон. Хүүхдүүдтэй судалгаа хийхэд бусад хүмүүстэй судалгаа хийснээс юугаараа онцлог байсан бэ гэхээр нэгд, Кембрижийн “igcse” хөтөлбөрийн хамгийн эхний сэдэв нь ангилал зүйн сэдэв байдаг. Ангилал зүйн сэдэв дээр хүүхдүүд шавжийн онцлог, тэдгээрийн овог аймгийн түвшинд судалдаг бол бидний судалгаанд илүү нарийвчлан тодорхойлох шаардлага гарсан. Тэгэхээр хүүхдүүдэд тухайн судалгааны арга зүйд суралцуулахад багш нарт тодорхой хэмжээний чадвар, дутагдах зүйл байсан. Тиймээс мэргэжлийн багш нарыг зайлшгүй түшиглэх шаардлагатай болсон.
Хүүхдүүдийн хувьд МУИС, МУБИС-ийн биологийн лабораторид багагүй хугацаанд ажилласан. Эхэн үедээ хүүхдүүд тухайн сургалтын орчны гоё, сайхан, онцлог, сонирхолтой зүйлүүд дээр илүү төвлөрч анхаарч байсан. Харин дараагаар нь тэдэнд хичээл дээр үзсэн зүйлээ өөрсдөө харж, баримжаалж, тодорхойлох, дээжээс сээр нуруугүйтэнг ялгах нь илүү сонирхолтой болж эхэлсэн. Эхний үедээ ямар судалгааг, яаж хийх гэж байгаагаа төдийлөн сайн ойлгоогүй байсан. Миний гол ажигласан зүйл гэвэл судалгааны ажлын дундаас нь хүүхдүүд судалгааны ажлын мөн чанар, ач холбогдлыг илүү сайн таньж, дурлах сэтгэлгээ нь нэмэгдсэн.
Үүнд оролцох энэхүү боломжийг нийтдээ 18 хүүхдэд олгосон ч цаашаа даван туулж, хичээж явсан нь зургаан хүүхэд байгаа юм. Үндсэндээ энэ хичээл зүтгэл нь тэдэнд шагнал болж ирсэн гэсэн үг. Хүүхдийн аливаа зүйлд тууштай хандах сэтгэлгээ нь илүү нэмэгдсэний сацуу биологийн багаж, тоног төхөөрөмжтэй харьцах чадвар нь сайжирсан. Манай сургуулийн давуу тал нь олон улсын хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг тул шинжлэх ухааны хичээлийн лабораториудыг тоног төхөөрөмжөөр 100 хувь тоноглочихсон байдаг. Тухайлбал, стереомикроскопыг зөвхөн их дээд сургуульд ашигладаг ч манайд хангагдсан байсан гэдгээрээ давуу талтай.
Миний хувьд сумын сургуулиас амьдралын гараагаа эхлүүлсэн. Төв аймгийн Жаргалант сумд ажиллаж байсан л даа. Яг хөдөө, сумын сургуулийн хүүхдүүдийн оюуны потенциал ялгаагүй, хот хөдөө гэлтгүй. Гэхдээ мэдээллийг хүлээж авах, түүнийгээ өөрийн болгох тоног төхөөрөмж гэдэг зүйл маш дутмаг байдаг. Эдгээрийг цахим, мэдээллийн хэрэгсэл орчинг ашиглан туршилт, дадлагуудыг хийгээд ажиллаад явах бүрэн боломжтой болсон.
• • •
Багш нарын хувьд ерөнхий чилүүлгийн өгсөн хэмээж байгаа бол багийн гишүүд болох зургаан сурагчийн хувьд Шинэ үе сургуулийн 9в, 9г ангид суралцдаг байна. Тэд судалгаагаа хийхдээ ихэвчлэн хичээлээ тарснаас хойш орой 21:00-22:00 цаг хүртэл сууж, дөрвөн долоо хоногийн турш хийжээ. Мөн судалгааны багт багтсан сурагчид бүгд биологийн шинжлэх ухаанд сонирхолтой "Биологи амьдралын минь тал хэсэг", "Зөвхөн биологийн хичээлийг хийхийн тулд өдөрт доод тал нь нэг цагийг заавал гаргадаг" гэдгийг ч онцолж байлаа. Бүр тэднийг гэрийнхэн нь өглөө бүр, өдөр бүр "Дэлхийн аварга аа" хэмээн дууддаг болжээ.
• • •
С.Ялгуун
Судалгааны багийн ахлагч С.Ялгуун:
-Энэ судалгаа бол миний анхны судалгаа байсан. Багаараа нийлж судалгааны тэмцээнд оролцохдоо хэрхэн багаар хамтарч ажиллах юм, судалгаа бичихийн ач холбогдол юу байдаг юм, яаж статистикаа боловсруулдаг юм, судалгааны ард юу өрнөдгийг мэдэж авсан. Миний хувьд олж авсан хамгийн чухал мэдлэг нь судалгаа бичих болон хүмүүстэй хамтарч ажиллах байсан. Одоогийн байдлаар биологийн шинжлэх ухаан миний амьдралын нэлээд хувийг эзэлж байна. Ер нь, жилийн тал хэсэгт нь биологиор “амьсгалж” байгаа. Мөн удахгүй 34-р улсын биологийн олимпиадад оролцохоор бэлдэж байна.
-Биологийн хичээлийг яагаад гүнзгийрүүлж суралцах болсон юм бэ?
-Бидний амьдарч байгаа дэлхийд бүх зүйл биологитой холбоотой байдаг. Ер нь, амьдралын үндсийг судалдаг нь биологи байх гэж би хувьдаа үздэг. Би биологийн шинэ хичээл орох бүрд ийм зүйл байдаг байсан юм уу гээд гайхширч, биологийг шүтэн биширдэг.
-Энэ чиглэлд гаргасан амжилт болон гаргахаар зэхэж байгаа зүйл нь нэлээд тодорхой болчхож. Тэгэхээр цаашид яг ямар мэргэжилтэй болъё гэж бодож байна?
-Мэргэжлийн тал дээр байгалийн ухааны чиглэлээр суралцахыг бодож байгаа. Гэхдээ тодорхой энэ, тэр гэсэн нарийн тооцоогүй байна. Ер нь, биологи болон бусад байгалийн шинжлэх ухаанаа оруулж нарийн мэргэжил эзэмшээд, давхар өөр нэг мэргэжил эзэмшинэ гэж бодож байгаа.
-Багийн ахлагчийн хувьд энэ судалгаанд барьж явсан зарчим, үүрэг нь юу байв?
-Сэдэв сонголтын дараа багаа хуваарилсан. Тэгж хуваарилахад хуваарилалт маань ч зөв таарсан. Мөн бичилтэд оролцсон, өөр зарим зүйлсийг хянаад явсан даа.
-Судалгаа хийхийн сонирхолтой юм нь юу байв?
-Сонирхолтой нь, усны сээр нуруугүйтэн амьтад дээр тулгуурлаж судалгаа хийсэн. Би өмнө нь усанд сээр нуруугүйтэн байдаг эсэхийг ч мэддэггүй байсан. Усанд ямар амьтан байдаг, яагаад ус бохирддог, усны бохирдол яагаад чухал асуудал вэ гэдгийг судалгаагаар мэдэж авсан.
-Тэгвэл судалгаагаа хийж дуусаад шалгарсан гэдэг мэдээг дуулаад ямархуу байв?
-Хамгийн анх зүүн Азиас мэйл ирсэн. Өглөө дөнгөж сургууль руугаа орж байхад зүүн Азид шалгарсан байна гэсэн мэдээлэл ирсэн байсан. Баярлаад л багштайгаа “Нээрээ юм уу багшаа, хэзээ ийм мэдээ ирсэн юм” гээд ярьсан даа. Харин дэлхийд шалгарахад яг яаснаа баярлаад өөрөө юу болсныг ч бараг санахгүй байна. Баяртай байсан болохоор нэг их голчилж санахгүй байгаа. Гэхдээ нэлээд баярласан.
-Гэрийнхэн нь ямар сэтгэгдэлтэй байна?
-Гэрийнхэн маань маш их бахархаж байгаа. Өдөр бүр л дэлхийн аварга аа гэж дуудаж, өглөө дэлхийн аварга аа босоорой гэж сэрээдэг. /инээв/
Б.Индранил
Судалгааны багийн гишүүн Б.Индранил:
-Би энэ судалгаанд бичилт, тайлан тавих үүрэгтэй оролцсон.
-Энэ судалгааны багт орж ажилласнаар ямар үр өгөөжийг өөртөө олж авсан бэ?
-Судалгаанд оролцсоноор би маш олон зүйлийг сурсан. Ялангуяа ийм судалгаа хийж ажилласан, амжилт гаргасан нь миний ирээдүйд л үнэтэй хувь нэмэр болно гэдэгт итгэлтэй байна. Миний хувьд сургуулиа төгсөөд гадаадын их дээд сургуульд суралцах төлөвлөгөө, бодил бий. Тиймээс энэ уралдаан ирээдүйн мэргэжлээ сонгоход, мөн тэтгэлэг авахад ч чухал нөлөөтэй.
-Судалгааныхаа үйл явцын талаар яривал. Багийнхны хувьд санал зөрөх үе байв уу?
-Манай багийн хувьд судалгааны явцад маргалдаж, санал зөрсөн зүйл байгаагүй. Багшийн чиглүүлгээс гадна өөрсдийн бие даасан үүрэг, оролцоотой байсан болохоор бүгд хариуцлагатай хандсан. Дөрвөн долоо хоногийн турш өдөр бүр хичээл тарснаас хойш орой 21:00 цаг хүртэл сууж судалгаа хийхэд сонирхолтой байсан. Ер нь, бие биеэ таньж ойлгосон, багаар ажиллахад суралцсан өгөөжтэй цаг хугацаа байсан.
-18 хүүхдээс та хэдийг л шигшигдэж үлдсэн гэж ойлгосон?
-Өрсөлдөж үлдсэн гэхээс илүү оролцож байгаа, сонгож авсан хүүхдүүдийн хандлага л шийдсэн байх. Ер нь, тууштай биш “За за надад хамаагүй ээ” гээд хаяж явсан хүүхдүүд олон байсан. Хоёр ангиас хүүхдүүдийг цуглуулж, явах нь яваад үлдэх нь үлдсэн гэхэд болно. Аливаа зүйл тэвчээр, хатуужил их чухал нөлөөтэй байдгийг ойлгож, ухаарсан.
-Хариугаа хэрхэн хүлээж авсан бэ?
-Бидний тухайд хамгийн анх зүүн Азийн аварга боллоо гэдэг мэдээгээ багш нараасаа мэйлээр авсан. Өглөө хичээлдээ явах гээд байж байсан мэйл ирээд, ямар мэйл юм бол гээд шалгасан чинь “Баяр хүргэе. Та нар 2023 оны зүүн Азийн шилдэг багаар тодорсон байна” гэсэн байсан. Тэрийг харчхаад гэрээс нулимстай гарсан даа. Гэрийнхэн маань надаас илүү баярласан шүү. Сургууль дээр очиход багш нар Азид шалгарчихлаа. Тэгэхээр цаашид дэлхийд үзэхээр болж байна гэсэн. Тэгээд л бид тэр дороо дэлхийд үзэлцэх материал дээрээ ажиллаж эхэлсэн. Дараагаар нь дэлхийд шалгарсан гэдэг Кембрижээс ирсэн мэдээг багш нар групп чатаар явуулаад мэдэж байсан. Сургууль дээрээ байхдаа мэдсэн болохоор дэлхийн топ, нэгт орчлоо гэж гайхаагүй. Анхны зүүн Азид шалгарахад л маш их баярласан, янз бүрийн л эмоци гаргасан шүү.
У.Должинсүрэн
Судалгааны багийн гишүүн У.Должинсүрэн:
-Миний хувьд анхнаасаа шинжлэх ухааны хичээлд сонирхолтой байсан. Гэхдээ судалгаа хийж үзээгүй байсан болохоор туршлага бага зэрэг дутаж байсан. Ер нь, гоё санагдсан учир ирээдүйн мэргэжлээ судалгаатай холбоотой мэргэжил сонгохоор шийдсэн.
-Судалгааны явцад хамгийн түрүүнд ямар саадтай тулгарсан бэ?
-Бид дөнгөж есдүгээр ангийн сурагчид болохоор зарим шинжлэх ухааны нэршил, томьёог мэдэхгүй байсан. Мөн олон нийттэй харилцах, өөрийгөө илэрхийлэх чадамжийн тал дээр сул байсан учраас бага зэрэг хэцүү байсан. Гэхдээ бид даваад гарсан л даа.
-Анх танай баг шалгарлаа гэдэг мэдээг авсан сэтгэгдлээсээ хуваалцвал?
-Шалгарсан гэдэг мэдээ шөнийн 03:00 цагт мэйлээр ирсэн. Тэр үед судалгааны юмаа уншаад унтаагүй байсан болохоор унтаж байсан бүх хүмүүсийг сэрээгээд баярлаж, хөөрөөд нэлээд юм болсон. Гэрийнхнээ унтаж байхад нь сэрээхэд ч бөөн баяр болсон. Багш руу залгадаг юм уу гэж байгаад унтаж байгаа байх гэж бодоод больсон.
-Бусад шинжлэх ухааны төрлөөс яагаад биологийн шинжлэх ухааныг илүүд үзсэн юм бэ?
-Биологийг сонгосон шалтгааны хувьд би анх зургадугаар ангиасаа биологиор хичээллэж эхэлсэн. Ер нь, биологийн шинжлэх ухаан бусдаасаа ялгардаг зүйл нь юмсын гадаад, дотоод бүтэц гээд бүгдийг нь судалдаг юм шиг санагдсан. Хими, физик бол юмсын гадаад бүтэц, хөдөлгөөнийг судалж, дотоод бүтцийг орхидог. Харин биологи дээр хүн, амьтан, эгэл биетний дотоод бүтцийг судалдаг, тэр нь надад илүү таалагддаг.
-Өдөрт зөвхөн хичээл хийхэд хэр хугацааг зарцуулах уу?
-Манай хичээл өглөө ороод бараг орой тардаг учраас би биологийн хичээлдээ өдөрт заавал нэг цагийг зарцуулдаг. Яагаад гэвэл миний дуртай хичээл, мөн ирээдүйд энэ чиглэлээр явна гээд сонгочихсонтой холбоотой.
-Судалгааны ажилд оролцоод олж авсан чадвар, ойлгосон зүйлээсээ хуваалцвал?
-Судалгаа хийх явцад нямбай байх ёстой гэдгийг сурч авсан. Учир нь, судалгаа хийх явцад ямар ч алдаа гаргаж болохгүй. Гаргах л юм бол судалгаа бүхэлдээ буруу болох магадлалтай. Дараагийн нэг зүйл нь цагийн менежмент. Цагаа зөв тохируулж, хуваарилах юм бол судалгааны ажил илүү үр бүтээлтэй байна шүү дээ. Судалгаагаа хийхгүй үр бүтээлгүй суугаад байвал цаг нь тулж хүнд байдалд орно шүү дээ. Тиймээс цагаа тааруулж, цагтаа ирж, цагтаа тарах нь чухал.
Судлаач сурагчид С.Тамир багшийн хамт
