НИТХ-ын төлөөлөгч П.Наранбаяртай ярилцлаа.
-Уншигчид таныг Шинэ Монгол сургуулийн П.Наранбаяр багш гэдгээр нь илүү мэднэ. 2020 оны УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшиж өвдөг шороодсон. Дараа нь орон нутгийн сонгуульд нэр дэвшиж НИТХ-ын төлөөлөгчөөр сонгогдсон. Таны яагаад улс төр рүү орохоор шийдсэнээс ярилцлагаа эхэлье.
-Би Шинэ Монгол сургуулийн Гүйцэтгэх захирлаар найман жил ажилласан. Тэрнээс өмнө төрийн албанд ажиллаж байсан. Улс төр бол миний хувьд шинэ салбар. Гэхдээ энэ салбар надад зохисон. Яагаад гэвэл би багш хүний хувьд сурагч, төгсөгчидтэйгөө ойр ажиллах, тэднийхээ мөрөөдлийг сонсож, дэмжих нь аз жаргал байдаг. Багш хүний мөн чанар, онцлог ийм. Би шавь нарынхаа амжилтад өөрөөсөө ч илүү баярлаж, бахархаж явдаг. Тиймээс улстөрд орсон нэг шалтгаан нь энэ юм. Олон залуус бидний мөрөн дээр мөрлөөд өөрийн замаа нээгээсэй гэж хүсдэг. Гэтэл гадаадад сурч төгсөөд мэдлэг боловсролтой болоод ирсэн залуус эх орондоо ирээд тухайн салбараа манлайлаад яваасай гэхээр улс төр талд асуудлууд урган гардаг.
Өнөөдөр төрийн алба улс төртэй хэт хутгалсан, зааг ялгаагүй шахуу болсон байна. Бизнесийн орчин нь хүртэл улс төрөөс хэт хамааралтай болж чадвартай залуус эх орондоо ирж сурсан мэдсэнээ хийж хэрэгжүүлэх урам, итгэл төрөхгүй байна. Ийм нөхцөл байдлыг өөрчлөхөд бага ч гэсэн хувь нэмэр оруулах зорилгоор улстөрд хөл тавьсан. Энэ бол миний улстөрд орсон үндсэн шалтгаан. Залуус өөрийгөө хөгжүүлэх шударга нийгмийг бүтээлцэхэд оролцъё. Би энэ талд илүү хэрэгтэй юм байна л гэж харсан.
-Та НИТХ-ын төлөөлөгчөөр дөрвөн жил ажилласан ч одоог хүртэл улстөрд шинэ хүн гэж тодорхойлогдох байх. Дээр нь элдэв намын аппарат дамжаагүй буюу “цүнх баригч”-ийн курсээр яваагүй тул улстөрд гадны хүн гэж тооцогдох болов уу. Гадна талаас улстөрд орж ирээд явахад энэ бүхэн хэр мэдрэгдэж байна вэ?
-Хүчийг хаана мэдрэхээс хамаарна. Жинхэнэ хүч хаана байна вэ гэж асуувал зарим нь “манай дарга” гэх байх. Даргыгаа л дагаад явж байвал надад аюулгүй гэдэг бол цүнх баригчийн курс юм. Минийхээр бол жинхэнэ хүч бол сонгогчид. Тиймээс тэдний дуу хоолой болж явах нь миний хийх ёстой ажил. Улстөрч хүн монгол хүний сайн сайхан, гэрэлтэй ирээдүй, шударга ёс, хамгийн чухал нь тусгаар тогтнол гэдэг нэг л зүйл рүү чиглэх ёстой. Тусгаар тогтнолыг олон түвшинд хэлж болно. Хамгийн эхэнд, хувь хүний тусгаар тогтнолыг бий болгох нь чухал. Эдийн засгийн хувьд бие даасан хүн сэтгэл санааны хувьд тусгаар тогтнож чаддаг. Сэтгэл санааны хувьд тусгаар тогтносон хүмүүсийн нэгдэл улс орны тусгаар тогтнолыг бий болгодог.
Хүмүүс амьдарч буй нийгэм, хүрээлэн буй орчноосоо аз жаргалыг мэдрэх ёстой. Тиймээс нийгэм өөрөө аз жаргалыг үйлдвэрлэгч байж, төр үүнд нь агаар мэт орших учиртай. Хүн агаараар амьсгалахдаа “би өнөөдөр тэдэн удаа амьсгаллаа” гэж тоолдоггүй. Тэрэнтэй адил төр өөрөө агаар мэт тунгалаг, хүн цээж дүүрэн амьсгалахад саад болох учиргүй.
-Улс төрийн тогоонд “чанагдах” гэж ойлголт бий. Хүмүүс янз бүрээр л хүлээж авдаг байх. Та үүнийг юу гэж ойлгодог вэ. Өнгөрсөн дөрвөн жил улстөрд зүтгэсэн хүний хувьд тэр тогоонд нь чанагдаж чадав уу. Ер нь, энэ улсууд хоорондоо яаж харилцаж, учир зүгээ ололцдог юм бэ?
-Улстөрд чанагдсан гэдэг нь ч юу юм. НИТХ-д 45 төлөөлөгч байгаа. 45 хүүхэдтэй нэг анги л гэж бодъё. Тэр ангид сахилаггүй хүүхдүүд бий. Индэр дээрээс хоёр ч удаа хөөгдөж байсны хувьд сахилаггүйчуудын нэг нь би болж таарах байх. Мэдээж манай ангид дүрэм журмаа сахидаг, хичээл номондоо сайн хүүхдүүд олон байгаа. Нөгөө талд, хичээлээ таслаад огт ирдэггүй, сүүлдээ багш нь хүртэл нэрийг нь мэдэггүй нөхдүүд ч бий. Гэхдээ энэ бол зөвхөн танхим доторхи улс төр. Энэ ангийн сурагч бүр иргэдийн төлөөлөл болж, орон нутгийн түвшинд ардчиллыг бэхжүүлж яваа хүн гэдгээ л ухамсарлаж явах ёстой.
Бид дөрвөн жил нийслэлийн төсвийг хэлэлцэхэд эхний жил нь төсвийг нь дэмжсэн. Яагаад гэвэл ковид гарсан, хүн амаа нэн яаралтай вакцинжуулах шаардлагатай үе байсан. Тиймээс тухайн үед төсвийг нь дэмжээд явсан. Түүнээс хойш бүх төсвийг нь эсэргүүцсэн. Төсөв бүрийг нэг бүрчлэн уншиж, судалж, эрх баригчдын нуусан нууцыг нь задалж харж эхэлдэг юм байна. Нөгөө улстөрд чанагдах гэдэг нь л энэ байх. Түүнээс П.Наранбаяр өөрчлөгдөөгүй хэвээрэй. Багш байсан яг л тэр хэвээрэй байгаа.
Харин төрийн алба хаагчидтай өөрсдийнх нь хэлээр, зөв харьцаж нь чухал юм байна. Гудамжинд байгаа юм биш үргэлж хашхираад байж болохгүй. Хэлэлцэх үедээ хэлэлцэнэ. Эсэргүүцэх үедээ эсрэгцэнэ.
-Хэлээр нь харьцана гэдэг нь..?
-Адилхан албан бичиг шидэлцэнэ гэсэн үг. Төрийн алба хаагчдын боловсруулсан дүрэм журам, бодлогын баримт бичгийг нь нэг бүрчлэн нарийн ширийн уншиж, судлана гэсэн үг. Ийм хүнийг нөгөө нөхөд чинь хуурч, мэхэлж чадахгүй. Хоёрт, сайн судалж, зөв өнцгөөс нь асуусан хүн илүү сайн тайлбарлуулж авдаг.
-Ер нь төр болохгүй байна. Тэд чадахгүй байна гэдгийг бараг хүн бүр л хэлж байна. Гэтэл иргэдийг төлөөлдөг, тэдний дуу хоолой болдог хамгийн ойрхон төрийн бүтэц бол ИТХ шүү дээ. Энэ дотор дөрвөн жил ажилласан хүний хувьд яг юу нь болохгүй байна вэ. Асуудал яг хаана үүсээд байна вэ?
-Францын алдарт нийгэм судлаач Алексис де Токвилийн “орон нутаг бол ардчиллын сургууль” гэх нэг үг байдаг. Би ч гэсэн энэ үгийг хэлэх их дуртай. Өөрийн тань хэлдгээр орон нутаг бол оролцоо. Орон зайн хувьд ч хүн хамгийн ойр байгаатайгаа харьцах нь илүү амар шүү дээ. Тэрнээс хэдэн уулын цаана байгаа хүн тийм ч хамаагүй. Тиймээс орон нутгийн төөлөгчид би таны дэргэд байгаа шүү гэдэг яг ийм мэдрэмжийг иргэддээ өгч байх ёстой. Иргэдэд тулгамдаж байгаа асуудлыг өөрөө бариад төрийн бодлого, төсөв болгож хувиргах, шийдүүлэх нь төлөөлөгч хүний ажил. Төр болохгүй байна, асуудал шийдэгдэхгүй байна гэж байгаа бол төлөөлөгч л муу ажиллаж байна гэсэн үг. Би шууд л ингэж хэлнэ. Ер нь, шийдэж болдог. Яагаад гэвэл ИТХ-ын төлөөлөгч гэдэг бол иргэдийн төлөөлөгч юм.
Гэтэл манайд яг өөрийнх нь асуудлыг шийдэх боломжтой орон нутгийн төлөөлөгчдийг сонгох сонгуулийн ирц УИХ-ын сонгуультай харьцуулахад эрс доогуур байдаг. Яах вэ, хэн ч харсан улс төрийн хувьд парламент бол дуу чимээ, гэрэл гэгээ ихтэй том шоу, том тайз. Тэр ч утгаараа хүмүүс энэ нам ингэсэн, тэр нам ингэсэн гэж их ярьдаг. Эсрэгээрээ өөрийнх нь асуудлыг яг шийдэж, шийдэлцэж байгаа, магадгүй саад болж байгаа орон нутгийн захиргааг огт сонирхдоггүй.
Ардчилал төлөвшсөн орнуудад парламентын сонгуулийн ирц улам л буурч байгаа хэрнэ яг өөрийнх нь асуудлыг шийддэг орон нутгийн сонгуулийн ирц өндөр байдаг. Манайд 1924, 1925 оноос хойш нэг нам дээрээс доошоо удирддаг байдлаар задлаад хаячихсан. Тэрнээс өмнө орон нутгийн засаглал хүчтэй байсан. Төрийн захиргааны онол талаас нь харвал тухайн үед феодал нь хүчтэй болоод ирэхээрээ хаантайгаа хүч булаацалддаг, өөрөө төрийн эрх авахыг оролддог, бүр тусгаар тогтнох асуудал яригддаг. Үүний эсрэг төвлөрсөн төрийг бий болгох процесс 1992 он хүртэл маш хүчтэй явж ирсэн. Орон нутаг ямар ч эрх мэдэлгүй, төсөв ч үгүй байдлыг 1992 оны Үндсэн хуульд оруулж ирэхдээ Засаг даргыг иргэдээс сонгох бус дээрээс томилдгоор саармаг байдлаар хийчихсэн. Дээрээс томилогдсон хүн иргэдийнхээ төлөө биш өөрийг нь томилсон намынхаа төлөө л ажиллана шүү дээ. Тийм ч учраас өнөөдөр “бядгүй масс” гэж хэлж чадаж байна. Тиймээс орон нутгийн засаглалыг иргэдэд илүү ойртуулахын тулд Засаг даргыг иргэд өөрсдөө сонгодог байх ёстой. Ингэсэн тохиолдолд асуудал их өөр болно. Дээр нь, орон нутаг илүү төсвийн эрх мэдэлтэй болох ёстой. Мөн яамдын босоо бүтцийг бушуухан задлах ёстой. Жишээ нь, өнөөдөр сум дахь сургуулийн асуудлыг хүртэл БШУЯ шийдэж байна. Тэгвэл аймаг, сумын Засаг дарга тэнд юу хийж байгаа юм бэ. Мануухай биш шүү дээ. Хүний амьдралд хамгийн хэрэгтэй боловсрол, эрүүл мэнд, хөдөө аж ахуйн асуудлуудыг яамууд агентлагуудаараа дамжуулаад босоо бүтцээр удирддаг учир орон нутгийн захиргааг хүн тоохгүй байх нь аргагүй болж байгаа юм. Тиймээс төр шуурхай ажилладаг байхын тулд босоо бүтцийг зоригтой задлах ёстой.
-Төрийн ажил удаан, гацдаг байдлыг та засаглалын асуудал гэж дүгнэж байгаа юм байна. Зөв үү?
-Яг тийм. Дээр нь төрийн албаны тогтолцоонд асуудал байна. Өнөөдөр орон нутаг өөрийн албан хаагчийг шалгаруулж авах боломжгүй. Төрийн албаны зөвлөлөөс асуудаг. Нөгөө ТАЗ нь шалгалтаа ч олигтой зохион байгуулж чаддаггүй. Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрөөр дүүрсэн хөгийн инээдтэй шалгалт авдаг. Жишээ нь, өнөөдөр БОАЖЯ-нд хими, биологийн мэргэжилтэй хүн хэрэгтэй болохоос Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийг цээжилсэн хүмүүс хэрэггүй шүү дээ. Төрийн албан хаагч иргэндээ, нийгэмд, төрдөө үнэнч байх ёстой. Японд 1945 он хүртэл төрийн алба хаагч үнэнч байна гэдэг нь эзэн хаандаа үнэнч байхыг хэлдэг байсан. Японууд 1945 оноос хойш энэ хандлагаа төр, нийгэмдээ үнэнч байя гэж өөрчилсөн. Харамсалтай нь, манайд төр, нийгэмдээ үнэнч байна гэж хэлдэг боловч яг үнэндээ намдаа үнэнч хүмүүсийг үйлдвэрлэж ирсэн. Бодит амьдрал дээр аль ч яамны Төрийн нарийн бичгийн даргыг улс төрийн томилгоогоор томилдог. Тэр байтугай яам, агентлагуудын газрын дарга, хэлтсийн дарга нарыг улс төрийн томилгоогоор томилдог. Тэгээд нөгөө нам дагасан цүнх баригчид л тэнд очдог. Тиймээс бид төрийн албаны хуулийг арай өөрөөр харж, шинэчлэх цаг нь ирсэн байна.
Хамгийн сайн улстөрч гэж ирээдүйг хардаг, ирээдүйд хамгийн хэрэгтэй зөв замын эхлэлийг тавьж өгөөд, өөрөө тэрэндээ саад болдоггүй хүнийг хэлнэ
П.Наранбаяр
-Улс төрд хамгийн сайн, мундаг улстөрч гэж тодорхойлогдож байгаа хүмүүс нь хамгийн чанга дуутай, шууд хэлэхэд хамгийн популист нөхдүүд байх нь элбэг. Мэдээж нэг талдаа бид өөрсдөө улстөрч хүнийг ямар нүдээр харж байгаагаас шалтгаалж байгаа байх. Тэгвэл таныхаар улстөрч хүний хийх ёстой үндсэн ажил юу юм бэ. Ард түмэн сайн улстөрчийн хэмжүүрийг юугаар нь хэмжих ёстой вэ?
-Минийхээр хамгийн сайн улстөрч гэж ирээдүйг хардаг, ирээдүйд хамгийн хэрэгтэй зөв замын эхлэлийг тавьж өгөөд, өөрөө тэрэндээ саад болдоггүй хүнийг хэлнэ. Тэр бий болгосон замаар нь олон залуус явж, хүчтэй тогтолцоо бий болдог байх ёстой. Ийм хүн бол зөвхөн сайн улстөрч бус жинхэнэ төрийн зүтгэлтэн гэж тодорхойлогдох болов уу. Гэхдээ нэг талдаа нийгэм нэг сайн улстөрч, эсвэл баатарыг хүлээнэ гэдэг буруу. Ардчилсан оронд баатар гэж байх боломжгүй. Магадгүй 100 жил өнгөрсний дараа л “өө баатар байж” гэж ойлгож магадгүй. Тиймээс сайн цагийг авчрах шударга тогтолцоонд хөтөлдөг, тэрнийхээ төлөө тууштай явдаг, магадгүй бүх хүн буруу гэж байсан ч ирээдүйд гарах асуудлыг бий болгохгуй байхын төлөө зарчимдаа хатуу зогсдог хүнийг сайн улстөрч гэж хэлнэ.
Гэхдээ хүмүүс чанартай нийтлэл, анализ унших нь багасаж зөвхөн гарчиг хараад дүгнэлтээ хийдэг болсон энэ цаг үед өнөөдөр баатар байсан хүн маргааш гэхэд ардын дайсан болдог. Эсвэл ардын дайсан байсан хүн маргааш гэхэд баатар болчихсон явж байдаг ийм савалгаатай нийгэмд уншдаг, боловсролтой ард түмэн байх нь чухал байна. Уншина гэдэг заавал цаас унших, олон юм унших биш. Гол нь чанартай юм уншдаг, тэрийгээ ойлгодог байх асуудал чухлаар тавигдаж байна. Боловсролын системээсээ эхлээд минутын уншлаг бус тухайн сурагч ойлгож уншсан байдлыг чухалчилдаг, харагдах байдлаасаа бус агуулгаараа уншдаг болж өөрчлөгдөх нь чухал.
Тууз хайчилдаг улстөрчдийн үе бодлого, шийдэл хийдэг улстөрчдөөр өөрчлөгдөх үе ирж байна
-Харагдах байдлаасаа сургууль, цэцэрлэгийн нээлт хийгээд тууз хайчлаад, хөшөө дурсгал босгоод нүдэнд харагдах бүтээн байгуулалт хийдэг. Хийдэг ч гэж хийсэн гэдэг. Тэгээд Цагаан сар болохоор сонгогчиддоо бэлэг сэлт тараадаг. Гэхдээ яг бодлого боловсруулагчийн ажилдаа шамдаггүй нэг төрлийн улстөрч. Нөгөө талд хийх ёстой ажлыг нь хийх ёстой хүмүүст нь үлдээгээд нийгэмд хэрэгтэй хуулийг зөв байдлаар нь боловсруулахад илүү төвдөрдөг. Төсвийн мөнгөөр аймгийн хаалга, хөшөө дурсгал барихыг эсэргүүцдэг. 1000 хүүхэдтэй аймагт 2000 хүүхдийн сургууль барихыг эсрэг зогссоон, цаашид ийм зүйл гарахаас сэргийлэх хууль хийсэн хэрнэ тойрогтоо очиж ажлаагүй улс төрийн хэн нь илүү ажилласан бэ?
-Хоёр дахь нь. Нэг дэх улстөрчийн хийдэг ажлууд бол төрийн алба, төрийн захиргааны албаны хийх ёстой ажил. Тэрнээс улстөрчийн ажил биш. Улстөрч хүн чиглүүлдэг. Бид “ногоон автобус”-ны асуудлыг гаргаж тавихад хэвлэл мэдээлэл тоож өгөхгүй байсан. Танай сайт ирж ярилцлага аваад хүмүүст хүрч байсан. Энэ бол хоёр дахь төрлийнх нь улстөрчийн ажил. Нэг үе ээ бодоход хүмүүс ийм улстөрчдийг үнэлдэг болсон байна. Яагаад гэвэл НИТХ дахь ХҮН намын гурав энэ асуудлыг гаргаж ирсэн гэдгийг олон нийт үнэлж байна.
Гэтэл би энд ийм худаг байгууллаа, ийм зам тавилаа гээд яваад байгаа хүнийг үнэлэхгүй болж ирж байна. “Нэгд, наа чинь төсвийн мөнгөөр хийсэн ажил. Хоёрт, төр хийх ёстой ажлаа л хийсний төлөө алга ташуулаад, өөрийнхөө нэрийг хадаад яваад байгаа нь утгагүй” гэдэг ийм хандлага бий болж эхэлсэн. Хүмүүс улстөрчдийг жинхэнэ хийх ёстой ажлаа хийж байна уу, үгүй юү гэдгийг ялгадаг, явган хэрүүл бус бодлогын мэтгэлцээнийг нь сонирхдог болж өөрчлөгдөж байна. Энэ маш сайн өөрчлөлт. ХҮН нам 2020 онд “бид хулгайч биш” гэдэг лоозон өлгөхөд бүгд уурлаж байсан. Та нар хулгайч гэж ямар муухай юм яриад байна аа. Бараг уучлалт гуй гэж байсан. Гэтэл өнгөрсөн дөрвөн жил Хөгжлийн банк, нүүрс, автобус, ЖДҮ, БЗС гээд хулгайгүй юм байхгүй боллоо. Хулгайч гэдэг үгэнд ч цочрохоо болилоо. Эцэстээ нийгмээрээ хулгай хийгээд байгааг хүлээн зөвшөөрсөн сонин дөрвөн жил өнгөрлөө. Тиймээс дараагийн сонголт илүү өөр байх болов уу.
-Та ирэх зун УИХ-д нэр дэвших бодолтой байна уу. Эсвэл орон нутгийн улстөрд илүү төвлөрөх сонирхолтой байна уу?
-Би УИХ-ын сонгуульд Баянзүрх дүүргээсээ дахиад үзэлцэнэ. ХҮН намын бодлого, яриад байгаа зарчмаа Монголын улс төрийн соёлын нэг хэсэг болтол нь тууштай явна. Ингэж байж олон залуусын замыг засаж өгнө. Өөрөөр хэлбэл, улстөрд шинээр орж ирж байгаа хүмүүст замыг нь засаж өгнө гэсэн үг. Хийе гэсэн хүнд зам нь дардан байдаг. Улстөрд цүнх баригчдад орон зай байхгүй, сайн сайхан зүйл хийхийг хүссэн хүчирхэг хүмүүсийн нэгдэл байгаасай гэдэг хүсэл зорилгынхоо төлөө УИХ-д дахиад нэр дэвшинэ. Харин сонгогдох эсэх нь сонгогчдын таалал. Гэхдээ би бодлоо л ярьж байна шүү дээ. Миний өмнө хийх ёстой ажил маш их байна.
-Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу 2024 онд 126 гишүүнтэй илүү хүчтэй, илүү мэргэжлийн, илүү ёс зүйтэй парламент бүрэлдэнэ гэсэн хүлээлт олон хүнд байгаа байх. Зөвийг хийх гэж, төрийн түшээ байх гэж улстөрд ордог ийм шинэ үе, хандлага ирээсэй гэж хүсэж байгаа байх. Тэнд таны дуу хоолой юу байх вэ?
-Би яг ижил бодолтой байна. 126 гишүүнтэй болсноор Монголын парламент илүү бэхжиж, маш хүчтэй болно. Би хувьдаа парламент бол хүчтэй хоёр хөршийн нөлөөллөөс ангид байх хөшүүрэг гэж хардаг. Парламент өөрөөсөө Засгийн газрыг төрүүлж чаддаг болно. Тэгвэл өнөөдөр түүхэнд байгаагүй данхар бүтэцтэй Засгийн газар ажиллаж байна. Би гишүүн болвол энийг нь ярина. Сайд нарын тоог цөөлөх, Засгийн газрыг хянах парламентын хяналтыг хүчтэй болгох, гүйцэтгэх засаглал нь ажилласан шиг ажиллаж, УИХ нь хяналтаа сайн тавих. Том намын улстөрчид намынхаа эрэг шурга нь болж намдаа үйлчилдэг зүйл ажиглагддаг. Бид бол өөр шүү дээ. Уян хатан, сонгогчидтойгоо амин харилцаатай байхыг эрмэлздэг. Тэнд л эрх мэдлийн эх үүсвэр байгаа.
Улс төр нь ямар ч байж болно. Гэхдээ иргэний нийгэм хүчтэй байх ёстой. Ялангуяа мэргэжлийн холбоодууд хүчтэй байх ёстой. Тэр нь төрийн чиг үүргээс гүйцэтгэдэг. Төрийн хавсрага бус төрөө хянадаг байдлаар. Иргэний ниймэг, мэргэжлийн холбоод нь төрийн бодлого, шийдвэр дээр хүчтэй хяналт тавьдаг, заримдаа эсэргүүцдэг, заримдаа дэмждэг. Үүнийг бэхжүүлэх тал дээр их юм хийх бодолтой байгаа. Эс бөгөөс хэн нэг эрх мэдэлтний халаасанд ороод явчихдаг мэргэжлийн холбоод цөөнгүй байна шүү дээ.
-П.Наранбаяр гэж хүн багшийнхаа хувиар сурагчдын дурсгалын дэвтэр дээр сайн, муугаар зөндөө бичигдсэн байдаг байх. Улстөрд орж ирээд сайн, муугаараа олон л хэлүүлж байгаа байх. Цахим орчинд санаатай, санамсаргүй дайрч давшлах, тэр нь хэрээс хэтрэх зүйл байгаа болов уу. Нэг хүн улстөрд орж ирээд хүн болгонд дайрч давшлууд ирэхээр ходоод нь өвдөж байсан юм гэнэ лээ. Танд ямар байна?
-Хүний ходоод сэтгэл санааны байдалтай шууд холбоотой. Шууд дайрч давшлаад, ярьсан хэлснийг гуйвуулж мушгаад эхлэхээр хэцүү. Тэр үед үнэхээр миний буруу бол шулуухан уучлалт гуйсан нь дээр юм билээ. Би буруу бодож байж ээ. Гэхдээ би ингэж хэлсэн шүү гээд. Гэхдээ ихэнх тохиолдолд ийм довтолгоонд хариу өгөхгүй байх нь хамгийн зөв юм билээ. Бурхан багш сууж байтал нэг хүн ирээд давшлаад, сүүлдээ нүүр рүү нь нулимаад явж гэнэ л дээ. Бурхан багш хариуд нь юу ч хэлээгүй. Тэгсэн шавь нь “та яагаад энэ хүнд юу ч хэлсэнгүй вэ” гэсэн чинь “хүн чамд бэлэг авчирч өгтөл чи авахгүй бол яах вэ. Тэр бэлгээ хүн аваад л явна. Саяны хүн надад уур хэлэн гэдэг бэлэг авчирч өглөө. Би авсангүй” гэж хариулж л дээ. Тэрэнтэй л адил. Нэр нүүрээ нууж байгаад хүний санаанд оромгүйгээр дайрч довтолдог хүмүүс эцэстээ өөрийгөө л эвгүй байдалд оруулдаг. Гэхдээ тэр бол хүний өөрийнх нь мөн чанар биш. Хүн бол аз жаргалын төлөө амьтан. Магадгүй өдөржин хэн нэгнийг дайрч давшилж, доромжилсны төлөө цалин авдаг хүн байж болно. Өдөрт энэ хүнийг довтолсон 500 пост бич. Гэхдээ хамгийн муу үгээр бичнэ шүү гэвэл ийм ажлыг хүн хэд хоног хийх бол. Бараг өөрийнх нь ходоод өвдөх байх. Энэ бол чамайг өдөр болгон нэг шил архи хүчээр уулгаж байгаагаас ялгаагүй. Хүн рүү яаж ч довтол гэсэн бай тэр муу муухай зүйл тухайн хүний сайн сайхан чанарыг дийлэхгүй. Тиймээс үүний цаана ийм зовлон байгаа гэдгийг би ойлгодог. Үнэн юм байхгүй юм чинь довтлуулж байгаа хүн бол тэрний хажууд гайгүй шүү дээ.
